Náttúrufræðingurinn - 1972, Blaðsíða 22

10
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
í næsta umhverfi. Samsetning flórunnar stendur í nánu sambandi
við það, hversu langt þetta hlé er hverju sinni. Stutt hlé á eldsum-
brotum getur aðeins skapað aðstöðu fyrir plöntur, sem dreifast hratt
(dreifing með vindi, vatni eða dýrurn) og geta vaxið í slæmum jarð-
vegi, þ. e. svokallaðar frumbyggjaplöntur. Á Surtsey er og verður
einstakt tækifæri til að fylgjast nreð hvernig þetta gerist. Því lengra
hlé sem verður á eldsumbrotum, því betri verða lífsskilyrðin fyrir
kröfuharðan gróður.
Af dýrasteingervingum hafa ennþá aðeins fundizt skordýr í lög-
unum í Mókollsdal, það eru hármý (Bibionidae) og blaðlús (Aphi-
doidea). Hér er um að ræða vel varðveitta, vængjaða blaðlús, sem
fannst sumarið 1967, og var henni lýst í ritgerð 1971 (Heie og Fried-
rich, 1971). Eintakið er nú varðveitt á Jarðfræðistofnun Kaupmanna-
hafnarháskóla. Blaðlúsin tilheyrir ættkvíslinni Longistigma Wil-
son, 1909, sem meðal annars einkennist af því, að vængmerkið
(pterostigma) er sérkennilega langt. Vert er að gera sér Ijóst, að eigi
hafa áður fundizt steingervingar af ættinni Lachnidae, en Longi-
stigma tilheyrir henni. í jarðfræðiritum lrefur ættkvíslarnafnið Lach-
nus að vísu verið notað af nokkrum vísindamönnum (m. a. Germar
og Berendt, 1856), en það hefur sýnt sig, að viðkomandi blaðlúsa-
steingervingar tilheyra í raun réttri öðrum ættum (Heie, 1967).
Steingerða blaðlúsin íslenzka tilheyrir ekki aðeins núlifandi ætt-
kvísl, því að komið hefur í ljós við samanburð, að hin núlifandi teg-
und Longistigma caryae Harris, 1841, er svo lík henni að sköpulagi
(morfologi), að ekki er unnt að sjá neinn mun. Við höfum þess vegna
gefið henni nafnið Longistigma caryae. Tegundin lifir ekki lengur
á Islandi, en finnst í laufskógabeltinu í austurhluta Norður-Ame-
ríku.
Fundur þessarar blaðlúsartegundar sem steingervings á íslandi er
að mörgu leyti merkilegur. í fyrsta lagi er hér um að ræða elzta fund
af núlifandi blaðlúsartegund. Af núlifandi blaðlúsum hefur aðeins
álm-garðaberjarrótarblaðlúsin Schizoneura ulmi L. fundizt steingerð,
en upphlaup1) tilheyrandi þessari tegund hefur fundizt á álmblaði í
plíósenlögum í Þýzkalandi (Heie, 1968). Þó skal þess getið, að unnt
er að fylgja einstaka núlifandi ættkvíslum lengra aftur í tímann.
Fleiri tegundir af ættkvíslinni Mindarus voru þegar til staðar í
1) Dýrið setur eggin á lifandi plöntur, en lirfan liefur síðan þau áhrif á við-
viðkomandi plöntuvef, að hann Itólgnar upp og myndar einskonar Jiulstur
umhverfis lirfuna. Hulstur þetta er nefnt gall eða galle á erlendum málum.