Náttúrufræðingurinn - 1972, Blaðsíða 50

38
NÁTTÚRUFRÆÐIN GURINN
Það er ekki fyrr en um og eftir 1700, sem hægt er að nokkru að
gera sér grein fyrir því eftir heimildum, hvar Skeiðará hefur runnið.
í Chorograpica íslandica Árna Magnússonar, sem prentuð er í
Safni til sögu íslands, er lýsing á Öræfunum eftir sr. Gísla Finnboga-
son sóknarprest í Sandfelli. Þessi lýsing mun samin um aldamót-
in 1700, og er fyrst lýst Skaftafelli. Þar stendur: „Fyrir framan það
(Skaftafell S. B.) flóar Skeiðará“. Varla var hægt að liafa fáorðari
umsögn um Skeiðará, en þó má af henni ráða að hún hafi þá runnið
austan til á Skeiðarársandi. Næsta heimild er í sýslulýsingu Sigurð-
ar Stefánssonar sýslumanns frá árinu 1746. Þar segir svo, eftir að
rætt hefur verið um Skeiðarárjökid og Súlu: „Annað vatnsfall er
á þessa sands eistra kante og kemur úr þessa stóra iökuls eistra enda,
heiter Skeidaraa: þad er miket stoort og háskasamlegt vatn hellst
umm firrnefndar sumar tijder; í þuij hefur og oft manntioon orded,
þad er strángt vatn og vijda med bleitumm, so hestarnner söckva þar
nidur. Það vatn fellur nær riett til siaafar langann veg framm á
firrnefndumm sande og giörer J^ar eirn ós, sem kallast Scheidaraar-
oos.“
Eggert Ólafsson og Bjarni Pálsson fóru um Skeiðarársand árið
1756. Sagt er frá Jieirri ferð í öðru bindi Ferðabókar Jreirra en ekki
lýst nákvæmlega hvar Skeiðará rann þá. Þó er sagt að Morsá renni í
hana í Morsárdalsmynninu, og að Skeiðará hafi jafnvel stutt að
gereyðingu landsins þar.
Sé þarna rétt frá sagt, hlýtur Skeiðará að hafa komið lir jöklinum
fast við f jallið eins og hún hefur gert á Jressari öld. Þess er þó að gæta,
að Eggert telur Morsárdal ná að Jökulfelli (sbr. Heitu lækina), svo
að vel má vera að hann hali talið dalsmynnið frá fremstu tá Skafta-
fells í Jökulfell. Því miður eru sumar lýsingar Eggerts ekki nákvæm-
ar og jafnvel rangar (sbr. Breiðamerkursand) og er því hugsanlegt
að Skeiðará hafi runnið nokkru fjær Skaftafelli en eðlilegast virðist
að ætla sbr. framanskráð.
Árið 1794 fór Sveinn Pálsson læknir, öðru sinni um Öræfin. í
Ferðabók hans er á nokkrum stöðum getið um Skeiðará. Á bls. 498
(Jöklaritinu) er nokkuð rætt um Skeiðará, og er Jrar m. a. Jretta
(skýringum sleppt): „Sagt er að núverandi nafn árinnar, Skeiðará
sé þannig til komið, að einu sinni hafi vefjarskeið dottið í ána og
ekki náðst aftur. Fyrir fáum árum féll áin fram austanhallt á miðj-
um sandi í svo nefndum Gamla farvegi, en nú sem stendur spýtist
lnin undan jöklinum rétt lijá Jökulfelli og rennur fram á austur-