Náttúrufræðingurinn - 1975, Qupperneq 24

150
NÁTTÚRUFRÆÐIN GURINN
Ingólfur Davíðsson:
Hafið gát á kartöflubjöllunni
Kartöflubjallan (Coloradobjallan, Leptinotarsa decemline-
ata) er um 1 cm löng fullvaxin, mjög hvelfd að ofan, gul á lit með
10 svartar rákir eftir endilöngu. Á höfði og hálsi eru svartir blettir.
Neðan á er dýrið gulbrúnt. Kartöflubjallan er hörð og gljáandi,
á stærð við kaffibaun, auðþekkt á lengdarrákunum. Surnir villast
samt í fljótu bragði á henni og hinum gagnlegu maríuhænum, sem
hér sjást allvíða, en þær hafa oft dökka díla en ekki langrendur.
Kartöflubjallan verpir smáum, um 1,5 mm löngum, ögn aflöngum,
gulleitum eggjum, 20 til 30 í þyrpingu neðan á blöð kartöflugrasa.
Eru eggin föst á öðrum endaniun. Úr eggi kemur lirfa 1,5—2,0
mm löng í fyrstu, en verður 10—12 mm eftir síðustu hamskipti.
Lirfan er tómatrauð á lit með tveimur röðum svartra díla eftir
hliðunum endilöngum. Hún verður mjög kúpt við þroskunina.
Höfuð, hálsskjöldur og fætur eru svört. (Sjá myndir). Bæði bjallan
og lirfan geta nagað kartöflugrös til stórskemmda, a. m. k. í hlýj-
um sumrum og sennilega á jarðhitasvæðum. Þær geta einnig lagst
á fleiri jurtir skyldar kartöflum, t. d. tómata.
Þegar lirfurnar eru fullvaxnar, grafa þær sig niður í moldina og
púpa sig. Púpan er um 1 crn á lengd, ljósgulrauð á lit. Hún liggur
í dvala að vetrinum. Þegar hlýnar á vorin kemur bjallan úr púpu-
híðinu, skríður upp úr moldinni og leitar til kartöflugrasanna.
Kartöflubjöllurnar geta flogið, en þó aðeins ef hitinn er um eða
yfir 25 gráður. Þær geta og borist langar leiðir með vindi. Skal
hér nefnt nýlegt dæmi. Síðustu árin liefur verið mjög mikið um
kartöflubjöllu í löndunum við sunnanvert Eystrasalt og dreifast þær
austur og norðaustur á bóginn. Komnar norður til héraðsins við
Leningrad og austur í grennd við Moskvu. Síðari hluta maí 1972
var veður fremur svalt sunnan Eystrasalts. En þann 3. og 4. júní
kom 25—30 gráðu hitabylgja með sunnan- og suðaustanátt. Hitinn
örvaði ótal kartöflubjöllur til flugs og uppstreymi lofts lyfti þeim
sums staðar hátt yfir jörðu. Vindar báru urrnul kartöflubjalla út