Náttúrufræðingurinn

Årgang

Náttúrufræðingurinn - 1975, Side 36

Náttúrufræðingurinn - 1975, Side 36
160 NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN í magni málmsteina án samfara aukningar í járni eða títaníum. Þetta tekur al: skarið, að málmsteinar eru myndaðir við kristöllun á ylirborði og sama gildir um aðra kristalla. Sýnið H-70-15 er næst því að sýna magn kristalla í kvikunni á dýpi. Stórir plagíóklasar og ólivín eru einu kristallarnir sem kvikan inniheldur, eða samtals 1 hundraðshluti. Allir aðrir kristallar hraunsins eru myndaðir á yfirborði. Hér er um tvennt að velja. Annaðhvort stöðvast kristöllun hæfi- lega löngu fyrir gos svo að allir kristallar, sem þá hafa myndast nái að sökkva til botns og hverfa sjónum eða kristaldiffrun er ekki meginorsök breytileika í efnasamsetningu bergtegunda Heklu. Lærdómur frá gosinu 1970 Formælendur diffrunarkenningar eiga erfitt með að skýra ofan- greind tvö atriði. Verst er þó það þriðja. Þess var getið hér að framan að í gosinu 1970 komu upp tvær kvikur samtímis, alls ólíkar að gerð. Önnur h'ktist gjósku úr miðbiki stórgossins H-3, samsetning hinnar var lítið frábrugðin því hrauni, sem rann síðar í gosinu. Þá voru liðin 23 ár frá síðasta gosi Heklu, 1947. Áður hafði það tekið minnst tvær aldir og sennilega mun lengri tírna að diffra frumkviku Heklu að því marki, sem ljósi vikurinn frá 1970 gaf til kynna. Þetta skannna goshlé útilokar þann möguleika, að ljósi vik- urinn hafi orðið til í kvikuþró, sem íylltist af basalti eftir gosið 1947. Auk þess vantar jjau millistig samsetningar sem upp komu í réttri tímaröð í gosinu 1947. Ennfremur er ljósi vikurinn frá 1970 kísilríkari en fyrsta gjóska gossins 1947, en þá var öld liðin frá síðasta gosi 1845. Samtímis tilvist þessara tveggja alls ólíku kvikutegunda, án nokk- urra sjáanlegra tengi- eða milliliða, leiðir líkur að því að Hekla sé í sambandi við tvenns konar kvikulindir. Önnur gefur frá sér ísúrt hraun, hin framleiðir súra gjósku. Þremur aldarljórðungum fyrir daga diffrunarkenningar kom þjóðverjinn Robert Bunsen með þá skýringu á breytileika storku- bergs, að til væru tvær alls óskyldar kvikur, basaltkvika og líparít- kvika. Blöndun þessara tveggja vökva í ýmsum hlutföllum var að hans dómi upphaf bergtegunda með samsetningu, sem liggur þarna á milli. Kenningu sína byggði Bunsen að verulegu leyti á athugun- um, sem hann gerði á Heklu, eftir gosið 1845.

x

Náttúrufræðingurinn

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.