Náttúrufræðingurinn - 1975, Blaðsíða 36

160
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
í magni málmsteina án samfara aukningar í járni eða títaníum.
Þetta tekur al: skarið, að málmsteinar eru myndaðir við kristöllun
á ylirborði og sama gildir um aðra kristalla. Sýnið H-70-15 er næst
því að sýna magn kristalla í kvikunni á dýpi. Stórir plagíóklasar
og ólivín eru einu kristallarnir sem kvikan inniheldur, eða samtals
1 hundraðshluti. Allir aðrir kristallar hraunsins eru myndaðir á
yfirborði.
Hér er um tvennt að velja. Annaðhvort stöðvast kristöllun hæfi-
lega löngu fyrir gos svo að allir kristallar, sem þá hafa myndast nái
að sökkva til botns og hverfa sjónum eða kristaldiffrun er ekki
meginorsök breytileika í efnasamsetningu bergtegunda Heklu.
Lærdómur frá gosinu 1970
Formælendur diffrunarkenningar eiga erfitt með að skýra ofan-
greind tvö atriði. Verst er þó það þriðja. Þess var getið hér að
framan að í gosinu 1970 komu upp tvær kvikur samtímis, alls ólíkar
að gerð. Önnur h'ktist gjósku úr miðbiki stórgossins H-3, samsetning
hinnar var lítið frábrugðin því hrauni, sem rann síðar í gosinu.
Þá voru liðin 23 ár frá síðasta gosi Heklu, 1947. Áður hafði það
tekið minnst tvær aldir og sennilega mun lengri tírna að diffra
frumkviku Heklu að því marki, sem ljósi vikurinn frá 1970 gaf til
kynna. Þetta skannna goshlé útilokar þann möguleika, að ljósi vik-
urinn hafi orðið til í kvikuþró, sem íylltist af basalti eftir gosið
1947. Auk þess vantar jjau millistig samsetningar sem upp komu í
réttri tímaröð í gosinu 1947. Ennfremur er ljósi vikurinn frá 1970
kísilríkari en fyrsta gjóska gossins 1947, en þá var öld liðin frá
síðasta gosi 1845.
Samtímis tilvist þessara tveggja alls ólíku kvikutegunda, án nokk-
urra sjáanlegra tengi- eða milliliða, leiðir líkur að því að Hekla sé
í sambandi við tvenns konar kvikulindir. Önnur gefur frá sér ísúrt
hraun, hin framleiðir súra gjósku.
Þremur aldarljórðungum fyrir daga diffrunarkenningar kom
þjóðverjinn Robert Bunsen með þá skýringu á breytileika storku-
bergs, að til væru tvær alls óskyldar kvikur, basaltkvika og líparít-
kvika. Blöndun þessara tveggja vökva í ýmsum hlutföllum var að
hans dómi upphaf bergtegunda með samsetningu, sem liggur þarna
á milli. Kenningu sína byggði Bunsen að verulegu leyti á athugun-
um, sem hann gerði á Heklu, eftir gosið 1845.