Náttúrufræðingurinn - 1991, Qupperneq 10

2. mynd. Stevns Klint á Sjálandi í Danmörku. Horft til norðurs. Klettarnir eru 15-20 m
háir. Örvarnar benda á mörk krítar og tertíers. Fiskileirinn er í tiltölulega þunnum lin-
sum strax neðan við mörkin. Þar neðan við eru krítarlög (skril'krít), en ofan markanna
eru kalksteinslög, gömul kóralrif. Stevns Klint on Zealand in Denmark. View towards
north. The arrows point towards the Cretaceous-Tertiary houndary. The Fish clay is
found immediately beneath the boundary. Ljósm. photo Kristinn J. Albertsson.
Sýni af leirlögunum sýndu að ekki
einasta er umtalsvert meira magn
(þ.e. þrítugfalt) af iridíum í leirlaginu
á mörkum krítar og tertíers en í lög-
um undir og ofan á, heldur er óvenju-
lega mikið magn rúmlega tuttugu ann-
arra frumefna í lögunum, þ.á.m. osm-
íums.
Með þessar niðurstöður varð Alvar-
ezfeðgum og samstarfsmönnum þeirra
fyrst fyrir að kanna hvort hér væri um
staðbundið fyrirbæri að ræða eða
hvort þessi óeðlilega magnaukning
eðalmálma fyndist víðar. Þeir tóku því
sýni af leirlögum á tveim vel þekktum
stöðum sem geyma jarðlög af sama
eða svipuðum aldri; Stevns Klint við
Fakse Bugt í Danmörku, um 50 km
suður af Kaupmannahöfn og Wood-
side Creek, um 40 km norðaustur af
Wellington á Norðureyju Nýja-Sjá-
lands. Lögin í sjávarhömrunum við
Stevns Klint, rétt hjá Hpjerup kirkju
(2. mynd) sýna m.a. hin velþekktu
„fiskileirs“-lög sem geyma mikinn
fjölda steingervinga (fiskabeina) (sbr.
Rasmussen 1975). Við efnagreiningar
sýnanna kom í ljós sams konar eðal-
málmaaukning og í ítalska leirnum,
t.d. reyndist fiskileirinn í Danmörku
innihalda um 160 sinnum meira iri-
díum en búist hafði verið við og ný-
sjálensku sýnin reyndust hafa um tví-
tugfalt áætlað magn (Alvarez o.fl.
1980, Ganapathy 1980). Efnagreining-
ar á jafn gömlum setlögum annars
staðar í heiminum leiddu síðar sömu-
leiðis í ljós óvenjulega mikið magn
4