Náttúrufræðingurinn - 1991, Blaðsíða 76

FERLIN í KVIKUHÓLFUM - BLÖNDUN OG SNERTIKÆLING
Ljóst er að í einu og sama kvikuhólfinu geta verið samtímis til staðar gjör-
ólíkar bergkvikur, t.d. súr kvika og basísk, kvikur sem einar sér leiða til basalts
og rýólíts (líparíts) eða gabbrós og granófýrs þegar þær storkna.
Fað lítur út fyrir að í sumum tilvikum hafi súra kvikan orðið til við kristöllun-
arþróun úr basísku kvikunni, cn í öðrum tilvikum virðast hinar ólíku kvikur
ekki vera venslaðar á þennan hátt heldur alls óskyldar. Þær hafa þá annað
hvort báðar borist inn í kvikuhólfið utan frá, en frá mismunandi stöðum, mynd-
aðar við mismunandi skilyrði, eða súra kvikan hefur orðið til í kvikuhólfinu við
það að grannberg þess (veggirnir) bráðnaði. Fleira getur reyndar komið til. Það
er ljóst að örlög kvikanna undir þessum kringumstæðum geta verið margvísleg.
Tvennt virðist algengast.
Annars vegar gerist það að kvikurnar blandast og til verða kvikur sem að
efnasamsetningu eru millistig hinna, allt eftir hlutföllum blöndunnar. Stundum
virðist eins og þessi blöndun gangi ekki auðveldlega og í bergi, sem orðið hefur
til úr svona kvikum, eimir gjarnan eftir af illa blönduðum einingum þeirra.
Hins vegar virðist það koma fyrir að ólíkar kvikur ná alls ekki að blandast í
kvikuhólfum. Líklega gerist þetta helst þegar hitastigsmunur kvikanna er mikill
þegar þær snertast og ef umtalsverð hreyfing á sér stað á kvikum í hólfinu. Þá
gerist það við snertingu kvikanna að sú heita kælist á snertiflötum við kaldari
kvikuna og verður stíf og þannig hindrast blöndun. Við þetta yfirhitnar hins
vegar kaldari kvikan (sú súra). Þá lækkar seigja hennar og hún getur smogið
um injóar rásir og sprungur sem hún annars getur ekki.
A myndinni sem tekin er í innskotinu í Eystra-Horni sést tvíkvikuberg, dökkt
basalt og Ijós granófýr, sem myndar margslungna flækju af dökkum basalt-
bólstrum og brotum í ljósum granófýrpokum. Basaltið er gjarnan sundurskorið
af örfínum æðum úr granófýr. Ljósm. Páll Imsland.
Páll Imsland
Náttúrufræöingurinn 61 (1), bls. 70, 1991.
70