Fréttablaðið - 16.05.2009, Blaðsíða 18

18 16. maí 2009 LAUGARDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík SÍMI: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRAR: Arndís Þorgeirsdóttir arndis@frettabladid.is, Kristján Hjálmarsson, kristjan@frettabladid.is Trausti Hafliðason trausti@frettabladid.is og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál) hdm@frettabladid.is
MENNING: Páll Baldvin Baldvinsson fulltrúi ritstjóra pbb@frettabladid.is VIÐSKIPTARITSTJÓRI: Óli Kr. Ármannsson olikr@markadurinn.is HELGAREFNI: Anna Margrét Björnsson amb@frettabladid.is og Sigríður Björg Tómasdóttir sigridur@frettabladid.is ALLT OG SÉRBLÖÐ: Emilía Örlygsdóttir emilia@frettabladid.is
og Roald Eyvindsson roald@frettabladid.is ÍÞRÓTTIR: Henry Birgir Gunnarsson henry@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Kolbrún Ingibergsdóttir kolbrun@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 miðlar ehf.
RITSTJÓRAR: Jón Kaldal jk@frettabladid.is og Þorsteinn Pálsson thorsteinn@frettabladid.is AÐSTOÐARRITSTJÓRI:
Steinunn Stefánsdóttir steinunn@frettabladid.is. Fréttablaðið kemur út í 90.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á
höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur
sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. Issn 1670-3871
Verði frumvarp til nauða-samninga Teymis sam-
þykkt mun eiga sér stað alvar-
legur markaðsbrestur á einum
mikilvægasta samkeppnismark-
aði landsins, fjarskiptamarkaði.
Frumvarpið gerir ráð fyrir
að skuldir Teymis, Vodafone,
Kögunar, Skýrr og fleiri dóttur-
félaga verði skrifaðar niður um
30 milljarða króna og ekki verði
byrjað að greiða afborganir af
þeim lánum sem eftir standa
fyrr en á árinu 2011. Í blönduðu
hagkerfi, þar sem jafnræði skal
ríkja á markaði, er algerlega
nauðsynlegt að leikreglur séu
skýrar og að eitt gangi yfir alla.
Tillögur um stórkostlega fyrir-
greiðslu ríkisbanka gagnvart
einum aðila á markaði fela aug-
ljóslega í sér mismunun gagnvart
öðrum.
Rekstur Teymis
Í nóvember 2006 varð til fyrir-
tækið Teymi og rúmum tveimur
árum síðar er Teymi gjaldþrota.
Félagið skuldaði um 50 milljarða
króna í árslok 2008 og var með
neikvætt eigið fé upp á 25 millj-
arða króna. Á þessu tímabili tóku
stjórnendur Teymis fjölmargar
afdrifaríkar ákvarðanir. Vanda-
mál Teymis máttu vera öllum
ljós um mitt seinasta ár og hefði
mátt forðast mikinn skaða ef
gripið hefði verið til ráðstafana
þá. Eigið fé félagsins var að
brenna upp. Þá var ákveðið að
endurmeta virði farsímakerfis
Vodafone. Bókfært virði kerfis-
ins var fært upp um 5,4 milljarða
til að styrkja eigið fé, á pappír-
unum að minnsta kosti. Fyrir
þessa fjármuni hefði mátt byggja
tvö ný landsdekkandi farsíma-
kerfi! Svona mætti lengi telja en
allt ber að sama brunni; Teymi
var komið í þrot löngu áður en til
hruns íslensks bankakerfis kom.
Eða hvernig öðruvísi getur eigið
fé fyrirtækis farið úr því að vera
jákvætt um 7,5 milljarða í það
að vera neikvætt um 25 millj-
arða á 8 mánuðum? Ástæðurnar
voru ekki hvirfilbyljir á alþjóð-
legum lánamörkuðum heldur röð
mistaka og rangar ákvarðanir í
rekstri félagsins.
Jafnræði?
Tillagan nú er að breyta óheyri-
legum skuldum í hlutafé í eigu
ríkisbankanna með þeim afleið-
ingum að dótturfélög Teymis,
til dæmis Vodafone, standi
eftir, hóflega skuldsett, tilbúin
í grimma samkeppni sem aldrei
fyrr. Orðrétt segir: „Vaxtagreiðsl-
ur hefjast í byrjun árs 2010 en
afborganir í byrjun árs 2011.
Vegna mikillar óvissu um fram-
vindu í íslensku efnahagslífi og
þróun vaxta fela þessi greiðslu-
kjör í sér verulegt svigrúm til
greiðslu afborgana og vaxta.“
Standa slík kjör öðrum fyrir-
tækjum til boða eða eiga þau ein-
göngu við fyrirtæki sem búið er
að keyra í þrot? „Óvissa í efna-
hagslífinu“ á að sjálfsögðu við
um alla sem starfa á íslenskum
markaði og víst að allir tækju
fegins hendi tilboði frá banka
um „verulegt svigrúm“. Tökum
dæmi af Símanum og Skiptum.
Þessi fyrirtæki hafa alltaf
greitt af sínum lánum og keypt
gengis varnir. Þegar harðna fór
á dalnum var gripið til viðamik-
illa og erfiðra aðhaldsaðgerða í
rekstrinum; starfsfólk tók á sig
launalækkun, dregið var úr fjár-
festingum, endursamið við birgja
og svo mætti lengi telja. Niður-
staðan er sú að fyrirtækin hafa
staðið storminn af sér og ekkert
bendir til annars en að svo verði
áfram. Okkar starfsfólk spyr nú:
„Til hvers erum við að þessu ef
ríkið tekur á sig öll vandamál
samkeppnisaðilans svo hann geti
haldið áfram eins og ekkert hafi
í skorist?“
Markaðsbrestur
Að kollvarpa markaðnum þannig
að þeim sé umbunað sem ekki
standa sig er ekki bara ósann-
gjarnt heldur beinlínis hættulegt
fyrir samfélagið til lengri tíma
litið. Þessi aðferð gengur þvert
á tilmæli Samkeppniseftirlits í
áliti nr. 3 frá 2008 um að fyrir-
tækjum sé ekki mismunað með
ómálefnalegum hætti auk þess
sem erfitt er að sjá hvernig hún
getur samræmst ríkisstyrkja-
reglum samningsins um Evr-
ópska efnahagssvæðið.
Sé það ætlun ríkisbankanna að
skrifa niður skuldir fyrirtækja
sem hafa keyrt sig í þrot til þess
að þau haldi áfram rekstri er
það lágmarkskrafa að horft sé til
annarra fyrirtækja á viðkomandi
mörkuðum. Verði skuldir Teymis
skrifaðar niður með þessum
hætti hverfur Teymi aftur til
ársins 2007, sömu stjórnendur
en verulega lægri skuldir en þá.
Vandinn er sá að það er komið
árið 2009 hjá okkur hinum.
Höfundur er forstjóri Símans.
Aftur til ársins 2007
SÆVAR FREYR ÞRÁINSSON
UMRÆÐAN | Samkeppni á
fjarskiptamarkaði
S
viptingarleið ríkisstjórnarinnar í sjávarútvegsmálum er
sett fram í nafni réttlætisins. Hvernig má vera að ráðstöf-
un undir slíku formerki sé efnahagslega hættuleg eins og
fullyrt er? Allir hljóta að viðurkenna að efnahagslegur
ávinningur sem ekki byggir á réttlátum leikreglum er
óverjanlegur. Í stjórnmálaskylmingum undangenginna ára hefur
sá málflutningur sigrað sem tengir núverandi fiskveiðistjórnunar-
kerfi við ranglæti. Af sjálfu leiðir að þrír fjórðu hlutar þjóðarinnar
hafa í skoðanakönnunum lýst andstöðu við það. Í því ljósi hefur
ríkisstjórnin ákveðið að svipta smábátasjómenn og útvegsmenn
veiðiheimildum á tuttugu árum. Þar um er stefnan skýr.
Ríkisstjórnin á hins vegar engin svör þegar spurt er hvaða skipu-
lag á að koma í staðinn. Það þýðir að ríkisstjórnin getur ekki sagt
í hverju réttlætið er fólgið þó að hún telji sig vita hvar ranglætið
liggur. Þetta er ekki sagt ríkisstjórninni til hnjóðs. Í meira en tvo
áratugi hefur engum tekist að setja fram hugmyndir um fiskveiði-
stjórnun sem meirihluti þjóðarinnar gæti sammælst um að væru
réttlátari en núverandi kerfi.
Þessi veruleiki hlýtur að kveikja þá spurningu hvort skynsamleg
rök standi til að viðhalda þeirri svart/hvítu skilgreiningu á réttlæti
og ranglæti sem ráðið hefur ríkjum í sjávarútvegsumræðunni. Eins
mikilvægt og það er að stjórnmálaákvarðanir byggist á réttlæti
stendur heilbrigðri stjórnmálaumræðu ógn af hinu þegar réttlætis-
hugtakið er misnotað.
Það sem verra er. Misnotkun grundvallarhugtaka getur leitt af
sér óskynsamlegar ákvarðanir. Þar stendur sviptingarstefnan eins
og hnífurinn í kúnni. Óréttlætið í sjávarútveginum er ekki meira
en það að þeir héldu takmörkuðum veiðirétti sem stundað höfðu
sjóinn þegar kerfið var lögleitt. Um leið var reynt að tryggja þjóð-
hagslega hagkvæmni með frjálsum viðskiptum eins og í öðrum
atvinnugreinum.
Fiskistofnarnir eru auðlind sem lýtur nýtingartakmörkunum.
Fyrir vikið verður aðgangur að henni aldrei óheftur. Þeir sem halda
því fram að til séu lausnir sem tryggi að fleiri geti stundað sjóinn og
atvinnu megi skapa í fleiri byggðum eru að segja þjóðinni ósatt þó
að þeir tali að eigin áliti í nafni réttlætisins. Ósannindi eru vondur
fylgifiskur í stjórnmálaumræðu.
Uppboð á aflaheimildum mun ekki tryggja vinnu í fleiri sjávar-
plássum. Úthlutun aflaheimilda eftir snotru hjartalagi stjórnmála-
manna mun því aðeins færa litlum sjávarplássum meiri fisk að hann
verði tekinn frá öðrum. Munu Vestmannaeyingar og Akureyringar
fallast á að réttlætið fáist á þann veg? Grímseyingar hafa þegar
hafnað réttlæti á þessum forsendum.
Ákvörðun um sviptingu veiðiheimilda án þess að fyrir liggi hvað
á að koma í staðinn setur rekstur sjávarútvegsins eðlilega í uppnám.
Það þýðir að í atvinnugreininni sem endurreisn efnahagslífsins á að
byggjast á fara öll fjárfestingaráform í frost. Við stöðnunina bætist
þetta: Þegar veð fyrir áhvílandi lánum hverfa hrynja fyrirtækin
misfljótt eftir því hversu sterkir innviðir þeirra eru. Það þarf ekki
hagfræðinga til að sjá þetta.
Kjarni málsins er þessi: Glapræði er að setja rekstur sjávar-
útvegsins í uppnám þegar þörfin hefur ekki í annan tíma verið
brýnni fyrir hagnað sem orðið getur uppspretta nýrra fjárfestinga
og atvinnusköpunar á öðrum sviðum. Fylgifiskurinn endurspeglast
í lakari lífskjörum en ella. Hvaða réttlæti er í því?
Misnotkun hugtaka í stjórnmálaumræðu:
Fylgifiskurinn
ÞORSTEINN PÁLSSON SKRIFAR
UMRÆÐAN
Már Wolfgang Mixa skrifar um
efnahagsmál
Það er alkunna í hagfræðikenningum að verð afurða ræðst af framboði og eftir-
spurn. Minnki framboð eða eykst eftirspurn
þá hækkar verð afurða. Sé þróunin öfug þá
lækkar verðið. Fjármagn er einnig afurð sem
þróast því með sama hætti. Vilji fólk spara
minna eða taka fleiri lán þá hækkar verð-
ið í formi hærra vaxtastigs, aukist áhugi á sparnað
og áhugi til lántöku minnkar þá lækka vextir. Svona
ætti, í það minnsta, ferlið almennt að vera.
Af ofangreindu er eðlilegt að í þensluskeiði undan-
farinna ára hefur Seðlabanki Íslands stöðugt verið að
hækka vaxtastig, sem hefði átt að draga úr fjármagni
í umferð. Stjórnvöld hafa aftur á móti samhliða því
verið að lækka óbeint vexti, þvert á þau skilaboð sem
opinberar hagtölur veittu með aukningu fjármagns
í umferð í formi:
Hækkunar íbúðalána í 90%
Vaxtabóta (sem hvetja til skuldsetningu)
Skattalækkana
Lítils aðhalds í útlánum banka
Sama þróun hefur átt sér stað í Bandaríkjunum
undanfarin ár, stýrivextir hafa verið lækkaðir
þrátt fyrir að sparnaðarhlutfall þar af tekjum
hafi farið úr 5-10% í að vera neikvætt. Þetta
er stór ástæða húsnæðisbólunnar bæði þar
og hér. Svipaða sögu er að segja af flestum
öðrum vestrænum þjóðum.
Þetta óeðlilega erlenda vaxtastig fangaði
athygli margra. Erlendar lántökur jukust
stjarnfræðilega og með aðgerðaleysi juku
stjórnvöld enn frekar á fjármagn í umferð
og því þenslu. Bitlausir stýrivextir hækkuðu
stöðugt sem lamaði atvinnulífið og jók freist-
inguna á því að taka erlend lán.
Í dag þarf að draga úr neyslu og ætti áherslan í þjóð-
félaginu að vera á að minnka skuldir og fara jafnvel
að spara á nýjan leik. Stjórnvöld segjast aftur á móti
vonast til að sjá stýrivexti í kringum 2-3% í lok árs
sem dregur úr vilja til sparnaðar – með þessu vaxta-
stigi er verið að senda röng skilaboð. Vandinn sem
við glímum við í dag er of mikil neysla undanfarin ár,
ekki sparnaður. Neysla, t.d. í formi bílakaupa, gerir
ekkert annað en að flytja gjaldeyri úr landi.
Stýrivextir eiga að taka mið af raunverulegum
aðstæðum – núverandi aðstæður kalla á aðhald,
sparnað og skynsamlega neyslu.
Höfundur er hagfræðingur.
Stýrivextir og stjórnvöld
MÁR WOLFGANG
MIXA
... í nýjum umbúðum
Sama góða CONDIS bragðið ...
Eðlilegast núna
Eins og kunnugt er tilkynnti ríkis-
stjórnin að hún ætlaði að leggja
fram þingsályktunartillögu um
aðildar umsókn að Evrópusamband-
inu. Fyrstu viðbrögð Sigmundar
Davíðs Gunnlaugssonar, formanns
Framsóknarflokksins, voru
að lýsa yfir undrun. Í
Fréttablaðinu 12. maí lét
formaðurinn hafa eftir
sér að „[a]uðvitað væri
eðlilegast að ríkisstjórnin
sjálf sækti um aðild en
fyrst svo verður ekki,
verð ég að viður-
kenna að það
er um þetta
mikil óvissa.“
Eðlilegast þá
Þessi viðbrögð formannsins hljóta að
hafa komið framsóknarmönnum á
óvart; þau eru nefnilega á skjön við
stefnu flokksins fyrir kosningar, sem
kvað á um að „Ísland hefji aðildar-
viðræður við Evrópusambandið á
grundvelli samningsumboðs frá
Alþingi“. Nú heitir það „mikil óvissa“.
Eðlilegast þá
Birgitta Jónsdóttir, þingmaður
Borgarahreyfingarinnar, hefur
verið kjörin í Íslandsdeild NATO-
þingsins. Þetta sætir vissum
tíðindum. Birgitta er
einlægur friðar-
sinni, en þeir
hafa löngum
haft horn í
síðu bandalagsins og má því búast
við ferskum vindum á NATO-þinginu.
Birgitta gæti gert margt vitlausara en
að snara völdum kvæðum eftir sjálfa
sig yfir á ensku og lesa fyrir hershöfð-
ingjana. Ljóðið „Talið niður til stríðs“
væri þeim til dæmis holl lesning,
þar sem meðal annars stendur:
„Sekur er sá sem ekkert gerir/
Samþykkir öll voðaverkin/
með þögn sinni/ Hvar eru
hetjurnar/ þorum við/ að
vera hetjur/ eða munum
við þegja þunnu hljóði.“
bergsteinn@frettabladid.is