Fréttablaðið - 13.08.2009, Blaðsíða 20

20 13. ágúst 2009 FIMMTUDAGUR
UMRÆÐAN
Ábyrgð Íslands
Eins og kunnugt er hafa Íslendingar leitað eftir
lánum víða, meðal annars
til Norðurlandaþjóðanna.
Lán þeirra – nema Færey-
inga – eru bundin því skil-
yrði að Ísland standi við
alþjóðlegar skuldbindingar
sínar og þá einkum gagnvart inn-
stæðueigendum. Verður þetta ekki
túlkað á annan veg en Ísland sam-
þykki ICESAVE-samninginn.
Nú mega það kallast firn mikil
ef heil þjóð – og þá einnig komandi
kynslóðir – eigi að ábyrgjast himin-
háar greiðslur sem einstaklingar
hafa með umsvifum sínum stofn-
að til án þess að íslenzk stjórnvöld
og íslenzkur almenningur hafi haft
þar forgöngu. Ef íslenzka ríkið og
þar með þjóðin ætti að bera slíka
ábyrgð yrði hún að styðjast við
skýr fyrirmæli í lögum, fjölþjóðleg-
um samningum eða löglega bind-
andi yfirlýsingar forystumanna
þjóðarinnar En skilmerki-
legar skýringar láta á sér
standa og allar tilraunir
til rökfærslu hafa endað í
orðræðu sem litlu skilar.
Það sýnir að minnsta kosti
að óljóst er um ábyrgð
Íslands.
Nú standa þjóðir Norður-
landa Íslendingum næst og
því er rétt og eðlilegt að
forystumenn þeirra þjóða
verði krafðir svara við því hver sé
hin skýra lagastoð fyrir þessum
alþjóðlegu skuldbindingum. Raun-
ar skulda Norðurlönd Íslendingum
einnig skýringu á því hvers vegna
því er hafnað að leggja málið undir
dóm, hvort sem það væri eiginlegur
dómstóll, gerðardómur eða sátta-
nefnd.
II.
Í grein í Morgunblaðinu 7. júlí sl.
fullyrti Jón Baldvin Hannibals-
son að íslenzka ríkið bæri ábyrgð á
lágmarksinnstæðutryggingu sem
næmi 20.887 evrum án nokkurr-
ar viðhlítandi tilvísunar í lög eða
þjóðréttarsamninga. Í greinar-
korni í Fréttablaðinu bað ég Jón að
nefna lagastaði fullyrðingu sinni til
stuðnings. Það hefur hann ekki gert
þótt nú sé mánuður liðinn. Af því
verður ekki dregin önnur ályktun
en sú, að hann hafi farið með stað-
lausa stafi.
Þá fullyrti hann að ekki fyndist
neinn lögfræðingur utan landsteina
sem tæki mark á „heimatilbúinni“
skýringu nokkurra íslenzkra lög-
fræðinga um að ábyrgð væri tak-
mörkuð við „tóman“ tryggingasjóð.
Það er nú reyndar rangt að trygg-
ingasjóður hafi verið „tómur“, en
látum það liggja milli hluta. Um
hina heimatilbúnu skýringu sem
enginn lögfræðingur utan land-
steinanna taki mark á verður Jón
Baldvin að sætta sig við að undir
hana hafa tekið brezku lögmanns-
stofurnar Miscon de Reya og Lowell
í London og belgíska lögmannsstof-
an Schiödt í Brussel, svo að enn
bætast ósannindi ofan á ósannindi.
Til viðbótar stendur upp á hann að
skýra hversvegna Bretar og Hol-
lendingar hafna allri dómsmeðferð
úr því að málstaður þeirra er jafn
traustur og hann vill vera láta.
III.
Flest bendir til að Íslendingar eigi
ekki annarra kosta völ en að gang-
ast undir nauðungarsamninga til
þess að geta haft eðlileg samskipti
við Evrópuþjóðir, þar á meðal
Norðurlönd. En þau viðbrögð eru
helzt til algeng að þeir, sem láta í
ljós efasemdir um skyldur Íslend-
inga, séu haldnir þeirri grillu að
vondir útlendingar séu að níðast
á saklausri þjóð. Í rauninni snýst
málið hvorki um góða Íslendinga
né vonda útlendinga, heldur reglu-
verk ESB. Þegar hallaði undan
fæti í efnahagsmálum vegna hinn-
ar alþjóðlegu lánsfjárkreppu, sem
gengið hefur yfir nálæg lönd, kom
í ljós að regluverk ESB var svo gall-
að að tvísýnt þótti að það stæðist þá
skoðun sem fylgdi dómsmeðferð í
málum Íslendinga gagnvart Bret-
landi og Hollandi. Bankahrunið á
Íslandi, sem ríkisstjórn Bretlands
átti sinn þátt í, drægi fjármálakerfi
ESB með sér í fallinu með því að
hætta væri á allsherjaráhlaupi á
bankana. Við svo búið var þægileg-
ast að fórna Íslandi þótt vikið væri
til hliðar almennum grundvallar-
reglun í samskiptum siðaðra þjóða,
sem er ein meginheimild þjóðarétt-
arins, sbr. 38. gr. samþykkta Milli-
ríkjadómstólsins í Haag. Ísland
skiptir hvort sem er litlu sem engu
máli fyrir Evrópu.
En hér er ekki látið staðar numið,
heldur skulu allir Íslendingar, auk
þungra fjárhagsbyrða, jafnframt
úthrópaðir sem lögbrjótar, samn-
ingssvikarar og viðskiptaþrjótar
sem menn ættu að varast samskipti
við. Fáeinir gegnir menn hafa ýjað
að þessu, en helzti talsmaðurinn er
Jón Baldvin Hannibalsson, fyrrver-
andi utanríkisráðherra og sendi-
herra. Hann styður þessi viðhorf
af slíku kappi að hann skirrist ekki
við að beita uppspuna og ósannind-
um til þess að koma boðskapnum á
framfæri og villa þannig um fyrir
öllum almenningi. Hvaða ályktanir
á að draga af þessu?
Höfundur er lagaprófessor.
UMRÆÐAN
Sigrún Elsa Smáradótt-
ir skrifar um borgarmál
Þann 8. ágúst skrifar Vil-hjálmur Þ. Vilhjálms-
son, forseti borgarstjórnar
og fyrrverandi borgar-
stjóri, grein í Fréttablað-
ið sem hann kallar „Rang-
færslur Sigrúnar Elsu“.
Þar setur hann út á tvö atriði sem
ég hef fjallað um í fyrri skrifum:
Sölu á hlut borgarinnar í Lands-
virkjun, sem hann telur hagstæða,
og ábyrgðargjald vegna lána Lands-
virkjunar sem hann telur hæfilegt.
Auk þess víkur hann að þátttöku
REI í einkavæðingu orkufyrirtæk-
is á Filippseyjum, sem hann rang-
lega eignar 100 daga meirihlutan-
um. Þessum atriðum verður hér
svarað.
Tapaðir milljarðar
Sölusamningur sem Vilhjálmur Þ.
skrifaði undir fyrir hönd borgar-
innar á hlut borgarinnar í Lands-
virkjun var óásættanlegur, meðal
annars þar sem verðið sem fékkst
fyrir hlutinn var of lágt. Þar varð
borgin af milljörðum króna. Einn-
ig er afleitt að Reykjavíkurborg ber
ennþá ábyrgð á lánum Landsvirkj-
unar þrátt fyrir sölu hlutarins. Það
gæti komið borginni í koll ef allt fer
á versta veg.
Ríkið greiddi Reykjavíkurborg
26,9 milljarða fyrir 44,5% hlut í
Landsvirkjun 2007, sem samsvarar
því að heildarvirði Landsvirkjunar
hafi verið metið á um 60 milljarða.
Sama ár greiddi OR 8,7 milljarða
fyrir 16,6% hlut í Hitaveitu Suður-
nesja, sem samsvarar því að heild-
arvirði HS sé metið 52 milljarðar.
Landsvirkjun er eins og menn vita
margfalt stærra fyrirtæki en HS og
þessi skipti eru því augljóslega ekki
hagstæð fyrir borgina.
Eðlilegt ábyrgðargjald
Landsvirkjun greiðir Reykjavíkur-
borg ábyrgðargjald vegna ábyrgða
sem borgin situr uppi með á lánum
Landsvirkjunar. Vilhjálmur vísar til
bréfs forstjóra Landsvirkjunar því
til réttlætingar að ábyrgðargjaldið
sé „eins og ætlast sé til“. Vilhjálmi
ætti að vera ljóst að þegar kemur að
upphæð ábyrgðargjalds eru hags-
munir Landsvirkjunar gagnstæð-
ir hagsmunum borgarinnar. Það
verður því að teljast með ólíkind-
um að hrekja fullyrðingar minni-
hlutans um að borgin eigi að krefj-
ast hærra ábyrgðargjalds með því
að vísa í forstjóra Landsvirkjunar.
Ekki er ásættanlegt fyrir hagsmuni
Reykjavíkurborgar að íslenska
ríkið og/eða Landsvirkjun ákvarði
einhliða hvert eðlilegt ábyrgðar-
gjald skuli vera. Borgin verður að
hafa þar sjálfstæða aðkomu. Einn-
ig verður að tryggja að á meðan
Reykjavíkurborg er í ábyrgðum
fyrir Landsvirkjun hafi borgin
eftirlit með rekstri og lánastöðu
Landsvirkjunar. Samfylk-
ingin mun halda áfram að
krefjast eðlilegs ábyrgðar-
gjalds enda geta þeir hags-
munir numið hundruðum
milljóna fyrir borgarbúa
árlega. Núverandi meiri-
hluti hefur hingað til
brugðist því hlutverki.
Einkavæðing
á Filippseyjum
Það virðist hafa farið framhjá Vil-
hjálmi að lengri útgáfa af grein
minni birtist 15. júlí á visir.is. Þar
svara ég spurningu hans um umsvif
REI á Filippseyjum. Þar upplýsti ég
meðal annars að einu kaupin sem
fram fóru á hlutum í filippseyska
fyrirtækinu PNOC-EDC áttu sér
stað í borgarstjóratíð Vilhjálms.
Haustið 2006, skömmu eftir að
Vilhjálmur varð borgarstjóri, hófu
yfirvöld á Filippseyjum einkavæð-
ingu stærsta jarðvarmaorkufyr-
irtækis Filippseyja PNOC-EDC,
með útboði á fyrstu 40% í fyrir-
tækinu. Þá strax kom Orkuveitan
að tilboðsgerð, ásamt Glitni og FL-
Group. Þetta kemur fram í gögnum
sem lögð voru fyrir stjórn OR. Þó
að tilboðinu hafi ekki verið tekið
hófst með þessu samstarf OR við
þessa aðila um verkefni á Filipp-
seyjum. Samstarfið var síðan fest
í sessi 16. mars 2007 með undirrit-
un samstarfssamnings um verkefni
á Filippseyjum milli GGE og OR.
Stjórn REI (sem minnihlutinn átti
ekki fulltrúa í) samþykkti svo 11.
júlí 2007 að verja 500 milljónum til
kaupa á 0,4% hlut í filippseyska fyr-
irtækinu, samhliða sambærilegum
kaupum GGE. Allt í borgarstjóratíð
Vilhjálms, án umræðu í borgarráði
eða borgarstjórn.
Tilhæfulausar upphrópanir
Eftir að hundrað daga meirihlutinn
tók við var verkefnið unnið áfram
á grundvelli fyrirliggjandi samn-
ings. Stjórn OR samþykkti þannig
á stjórnarfundi 3. nóvember „að
styðja áframhaldandandi þátttöku
í einkavæðingarferli filippseyska
fyrirtækisins PNOC-EDC og heim-
ilar REI jafnframt að leita eftir
þeirri lánafyrirgreiðslu sem þarf
vegna verkefnisins“. Eftir frek-
ari vinnslu málsins í tíð 100 daga
meirihlutans var að endingu tekin
ákvörðun um að draga REI út úr
verkefninu án frekari fjárhagslegra
skuldbindinga.
Vilhjálmur veit að hvorki ég né
Svandís Svavarsdóttir áttum sæti
í stjórn OR eða REI í tíð hundrað
daga meirihlutans, sem gerir upp-
hrópanir hans um framgöngu okkar
enn furðulegri. Við sátum á þess-
um tíma í stýrihópi borgarráðs,
uppteknar við að komast til botns
í „REI-málinu“ sem hafði bundið
enda á borgarstjóratíð Vilhjálms.
Ef Vilhjálmur hefur eitthvað við
fjárfestingar REI á Filippseyjum
að athuga ætti hann því að líta sér
nær.
Höfundur er borgarfulltrúi.
SIGURÐUR LÍNDAL
Að standa við alþjóðlegar skuldbindingar
SIGRÚN ELSA
SMÁRADÓTTIR
Já sæll!Að fara með fjöregg þjóðarinnar
UMRÆÐAN
Katrín Júlíusdóttir skrifar um Icesave
Ein af frumskyldum kjörinna full-trúa er að tryggja rekstrargrundvöll
atvinnulífsins. Heimilin í landinu eiga
afkomu sína og atvinnu undir því að
fyrirtækin gangi og atvinnulífið skapi
þau verðmæti sem standa undir örygg-
isneti samfélagsins, menntun og heil-
brigðiskerfi. Sé þetta fjöregg í hættu
verða stjórnmálamenn að meta afleiðingar mis-
munandi aðgerða eða aðgerðaleysis og taka svo
ákvörðun þótt erfið sé. Setja verður velferð
heimila og fyrirtækja framar bæði persónum og
flokkslínum.
Íslendingar glíma við gjaldeyriskreppu í kjöl-
far þess að fjármálakerfið hrundi og bera erlend-
ir kröfuhafar, allt frá bönkum til lífeyrissjóða
og líknarstofnana, miklar afskriftir af skuldum
íslenskra aðila. Hvorki skuldsett atvinnulíf né
heimili þola frekara hrun krónunnar og endur-
reisnin er óhugsandi verði alþjóðlegir lánsfjár-
markaðir lokaðir til langs tíma.
Eina endurreisnaráætlunin sem í boði er
Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn er engin hjálpar-
samtök og aðferðir hans eru umdeildar. Hann er
samt eini aðilinn sem nýtur alþjóðlegrar viður-
kenningar við lausn gjaldeyriskreppa. Aðkoma
AGS er því forsenda aðstoðar frá öðrum þjóðum.
Vegna þessa er sú áætlun um endurreisn, sem
unnin var í samvinnu íslenskra stjórnvalda,
Seðlabankans og AGS, um leið kjarninn í efna-
hagsáætlun ríkisstjórnarinnar. Á henni hvílir
líka stöðugleikasáttmáli aðila á vinnumarkaði og
viðræður um þátt lífeyrissjóða í endurreisninni.
Enginn hefur bent á aðra færa leið né kynnt áætl-
un í hennar stað.
Óvissunni verður að linna
Annar áfangi áætlunarinnar miðar að því að
ljúka óvissutímabilinu og leggja grunn að endur-
heimt trausts. Hann felur í sér aðskilnað gömlu
og nýju bankanna, endurfjármögnun bankakerf-
isins, samninga við erlenda kröfuhafa og inn-
stæðueigendur, rannsókn hrunsins og uppbygg-
ingu gjaldeyrisforða.
Frekari dráttur á lokum þessa áfanga er okkur
dýr. Rótgróin og traust fyrirtæki sem tapað hafa
áratugagömlum viðskiptasamböndum eða þurfa
að staðgreiða hefðbundnum birgjum geta vitnað
um það. Fyrirtæki sem leita endurfjármögnunar
lána eða fyrirgreiðslu til uppbyggingar þekkja
afleiðingarnar. Fórnarkostnaðurinn kemur loks
fram hjá heimilum í formi atvinnuleysis og verri
lífskjara.
Við óskum þess örugglega öll að frágangur
ábyrgða á innstæðutryggingum hefði engin áhrif
á endurreisnina. En veruleikinn er annar og þótt
sárt sé verðum við að vinna út frá honum. Þar
sem ríkisábyrgð á Icesave-láninu er eitt
erfiðasta mál sem komið hefur á borð
íslenskra stjórnvalda og stjórnsýslunnar
hefur mikilli orku og tíma verið varið
í skoðun á öllum hliðum þess og stöðu
Íslendinga. Málið varðar miklar skuld-
bindingar á næstu fimmtán árum og til að
gæta ítrustu varfærni hafa bæði Seðla-
bankinn og Hagfræðistofnun Háskóla
Íslands metið greiðslugetu ríkisins. Ekk-
ert bendir til að þetta verði okkur létt en
í því sambandi skiptir mestu hvernig til
tekst með endurreisn atvinnulífsins. Við verðum
því að einhenda okkur í uppbyggingarstarfið í
stað þess að gefast upp andspænis verkefninu.
Í samningnum sjálfum eru endurskoðunar-
ákvæði og við munum í framtíðinni, rétt eins og
nú, geta höfðað til vinaþjóða okkar um endur-
skoðun og endurútdeilingu byrðanna af hruni
fjármálakerfis heimsins, reynist bagginn of
þungur.
Hvað er undir í Icesave-málinu?
Vandinn við umræðuna er meðal annars sá að á
meðan hægt er að reikna kostnaðinn miðað við
fyrirliggjandi samningstexta er fórnarkostnað-
urinn við að ljúka ekki 2. áfanga endurreisnar-
innar óþekkt stærð fyrir flesta. Alvarlegast er að
halda að hann sé enginn. Sérfræðingar hafa bent
á það opinberlega að bæði traust á íslensku efna-
hags- og atvinnulífi og lánshæfiseinkunn Íslands
sé undir. Þar með eru samstarf við AGS og vina-
þjóðir og gengi gjaldmiðilsins, sumsé sjálfar for-
sendurnar fyrir uppbyggingunni. Við getum deilt
um hve mikill fórnarkostnaðurinn verður eða
hve lengi samfélaginu mun blæða en við megum
ekki taka áhættu með rekstrargrundvöll atvinnu-
lífsins. Samþykkt á hundraða milljarða ríkis-
ábyrgð verður engum þingmanni léttbær en fyrr
eða síðar verður að horfast í augu við kostina.
Verjum framtíð barnanna okkar
Kjarninn í endurreisnaráætluninni er sá að við
berum sem mest af kostnaðinum við hrunið
á allra næstu árum um leið og áherslan er á
hraða uppbyggingu og vörn fyrir hina verst
settu. Markmiðið er að vinna okkur út úr erfið-
leikunum á sem skemmstum tíma í stað þess
að velta vandanum á undan okkur. Þetta verður
erfitt og við horfum nú fram á harðan vetur þar
sem botninum verður vonandi náð. En ég tel það
skyldu okkar kynslóðar að ljúka tiltektinni svo
við skilum ekki börnunum okkar einangruðu
samfélagi hafta og stöðnunar. Við þurfum að
tryggja að börnin okkar búi í opnu samfélagi þar
sem atvinnulífið á vaxtarfæri svo þau geti notið
góðra lífskjara og öflugs velferðarkerfis. Vel-
ferðarstjórnin er mynduð til að tryggja að endur-
reisnin verði á félagslegum grunni og því tæki-
færi megum við ekki tapa.
Höfundur er iðnaðarráðherra.
KATRÍN
JÚLÍUSDÓTTIR