Samvinnan - 01.10.1948, Qupperneq 24

til að geta tekið afstöðu til mikilvægra máia.
Httgsið yður stétt húsameistara og verk-
fræðinga í leiðandi stöðum, sem að vísu
kynnu sitt fag, en hefðu ekki hæfileika til
að dæma um hin andlegu verðmæti í verk-
um sínum, né skilja hin félagslegu viðfangs-
efni í sambandi við þau.
Hugsið yður vísindamenn, er að visu væru
lærðir mjög í sínum greinum, en skorti all-
an skilning á mikilvægi vísindagreina sinna
íyrir samfélagið.
Hugsið yður loks stétt menntaskólakenn-
ara, er allir væru að vísu vel lærðir menn,
en sem jrekktu lítið eða ekkert til neinna
annarra andlegra viðhorfa en þeirra, er við
þeim blasa frá fræðigreininni, sem þeir
kenna.
Þér munuð auðvitað segja: Hvers konar
þvættingur er þetta? Slíkt og þvílíkt i-r
óhugsandi. En þessi hugsanaþraut sýnir okk-
ur einmitt, að menntaskólanámið er sá
grundvöllur, sem öll hin akademiska mennt-
un verður að byggjast á. Við sjáum, að
menntaskólanámið er ekki fyrst og fremst
nein sérgrein til að ná einhverri vissri leikni,
eins og í tungumálaskólum og tækniskólum.
Og ég vil leggja á það þunga áherzlu, að hin
akademiska stétt, vegna menntunar sinnar
og sérstöðu í þjóðfélaginu, ber í þessu efni
geysilega þunga ábyrgð.
Það er höfuðnauðsyn, sem ekki má kvika
frá, að gerðar verði aðrar og meiri kröfur
til hinna háskólagengnu manna en að þeir
kunni sína sérgrein. Ef það væri nægilegt,
þá jryrftum við ekki aðra skóla en þá, sem
veita nálega eingöngu sérmenntun.
Sú hætta vofir yfir, að við slökum á þess-
ari kröfu, af eintómri þjónustu við sérmennt-
unina. Og þessi hætta hefur skapazt einkum
vegna þess, að jrjóðfélagið í blindni sinni og
skilningsleysi knýr skólana til að leggja æ
meiri og meiri áherzlu á há próf.
í skugga hinnar örlagaríku atómaldar er
einasta björgunarvon mannkynsins sú, að við
getum vaxið andlega, vaxið frá því að mæla
allt á mælikvarða efnis og hagnaðarvona,
vaxið frá því að lifa í eins konar ölvun
hinna tæknilegu framfara. Þær benda okkur
að vísu á stórfengleg tækifæri til að gera jörð-
ina okkur undirgefna, en skapa þó aðeins
tímabundin verðmæti. Maðurinn Jtarf að
skilja jtað, að þessi lijálpartæki eiga að vera
þjónar hans, en ekki herrar. Ef við gemm
okkur jjað ekki ljóst, að það er betra að
gefa sér tíma til að leika lítið eitt við börnin
sín, en láta öskur útvarpstækninnar drottna
yfir sér. Ef maðurinn skilur það ekki, að það
er ljetra að tala við góðan vin um blómin,
sem vaxa á skurðbakkanum, heldur en að
missa ráð og rænu af heilabrotum um
rakettuflug til tunglsins — já, þá verðum við
aldrei annað en þrælar efnishyggjunnar. Það
eru menn, sem að vísu eru oft dugandi menn,
'Cn skortir dómgreind og allan skilning á
hinum raunverulegu verðmætum lífsins. Slík-
ir menn eru mjög þægilegt herfang fjölda-
sefjunarinnar.
Það er jjví hlutverk skólanna að vinna á
móti þessari tilbeiðslu samtíðarinnar á guði
tækninnar. Það er skylda þjóðfélagsins að
heimta þá kennslu til handa nemendum skól-
anna, er elur jjá upp til sjálfstæðra skoðana
og gagnrýni á mönnum, félagslegum hreyf-
ingum, vígorðum samtíðarinnar og áróðurs-
aðferðum. Kenna þeim að velja og hafni,
kenna þeim að þekkja gullið frá soranum,
og við öll tækifæri leitast við að glæða h]á
þeim hæfileikann til að virða góðleikann,
réttlætið og sannleikann.
Og hvað gerum við svo með kennslu okk-
ar í menntaskólunum?
Við skulum gera okkur grein fyrir því.
Við knýjum unglingana með stöðugt meiri
þunga til að ná sem hæst í ytri þekkingu.
Við jjvingum J)á til lærdóms, sem þroskar
minni Jjeirra, en gerir dómgreind þeirra
ófrjóa. Við búum þá undir að taka sem allra
hæst próf, til þess aö fá aðganga að ýmiss
konar sérnámi, sem í aðalatriðunum þroskar
hann til „homo faber“, það er þroskar tækni
hans og ytri hæfni, en drepur í honum hið
mannlega, andlega.
Þetta alvarlega ástand er ekki neitt eins
dærni fyrir okkur hér í Danmörk. Þetta er
aljjjóðlegur sjúkdómur, vaxinn úr jarðvegi
tæknialdarinnar.
VÍÐA erlendis hafa menn komið auga á,
að við stefnum til tortimingar. Mönnum
er það ljóst, að hin æðri menntun verður
að ganga í gegnum nýja deiglu, til Jjcss að
hin akademiska stétt framtíðarinnar nái þeim
andlegu yfirburðum, sem einir eru þess
megnugir að gera hana að því súrdeigi í þjóð-
félaginu, sem hún á að vera.
Nú er mér Ijóst, að það er brýn nauðsvn
fyrir litlar Jjjóðir, að menntamenn þeirra fái
góða sérntenntun til að standast samkeppn
ina í hinni fjármálalegu og félagslegu sam
keppni á sviði atvinnu- og viðskiptalífsins.
Og mér er það einnig ljóst, að kennsla í
menntaskólum vorum veitir nemendum sín-
urn í ríkara mæli en önnur kennsluform
skilning á hinu mannlega. En í því sam-
bandi vil eg bæta því við, að menntaskólarnir
eiga sem allra minnst að búa nemendur sína
undir vissar sérgreinar, og sú aðferð, sem
skólarnir nota nú til að mennta nemendur
sína, er alltof utangarna og eins og límir allt
utan á, en Jjar á eg við lexíurnar, sem aft-
ur og aftur standa í vegi fyrir öllu sjálfstæðu
starfi og sjálfsreynslu.
Nám við háskóla, eða aðrar slíkar mennta-
stofnanir, er erfitt, ef nemandinn ætlar að
verða vel að sér í sinni grein. Og sú hætta
vofir yfir, að hann verði sérfræðingur, og
ekkert nema sérfræðingur. Það er Jiess vegna
rík nauðsyn að menntaskólarnir noti tíma
sinn fyrst og fremst til að gefa nemendunum
andlegt veganesti, sem útilokar seinna hætt-
ur sérhæfninnar, hinn þrönga sjónhring og
dómgreindarleysi.
Þegar þess er gætt, að í menntaskólunum
eru nemendur á mesta mótunarskeiðinu,
verður það ljósara en ella, hversu nauðsyn-
legt Jjað er, að einmitt ])ar öðlist jjeir það
viðhorf til lífsins, sem setur mót sitt á fram-
tíð þeirra alla.
En nota menntaskólarnir þetta einstæða
tækifæri?
Við verðum því miður að svara: Ekki eins
og þeim ber.
í danskri skólalöggjöf, varðandi mennta-
skóla, eru að vísu mörg fyrirmæli, sem eiga
að styðja þennan tilgang, en það hefur því
miður ekki tekist að framkvæma }>au.
En hvers vegna?
Einfaldlega vegna þess, að nútíma Jijóð-
félag vill skapa menn í líki tækninnar. Við
viljum veita börnum okkar menntun, sem
miðast við sérfræði og góðar tekjuvonir. Af
Jjví að skólarnir hafa látið eftir þessum kröf-
um, er aðstreymi að þeim svo ntikið, að það
hefur orðið að setja strangar hömlur á inn-
töku nemenda.. Og Jrar hafa prófin komið að
góðu haldi. Hér er því um það að ræða, að
ná sem hæstu prófi. Vinnubrögðin í skólun-
um hafa því færst í það horf, að nemendur
geti náð sem hæstum prófum, og þar af leið-
andi er kennslan miðuð við það, að nemand-
inn læri einhverjar afmarkaðar lærdómsgrein-
ar, og læri þær þannig, að það sé hægt að
framreiða jjær á sem snotrastan og greið-
astan hátt við prófin. Og svo hefur myndazt
sú skoðun, að háum prófum fylgdu miklar
gáfur.
Menntaskólarnir eru á góðunt vegi með að
verða að vél, sem framleiða menn, með ákat-
lega þroskað minni.
Það er auðvitað óumdeilanleg nauðsyn,
að tileinka sér viss minnisatriði, svo setn
stærðfræðilegar reglur, vissan forða af al-
mennum fróðleik, málfræðilegar reglur,
nokkrar sögulegar staðreyndir, efnafræðis-
legar reglur o. s. frv. En þetta minnisnáin
hefur þanizt svo út, að það kæfir allt ann-
að, sem er rniklu mikilvægara, svo sem þrosk-
aða skapgerð, skilning á viðfangsefnum sam-
tíðarinnar, sjálfstæð áhugamál, skapandi
liugsun, gagnrýni og hæfileikann til að
greina aðalatriðin frá aukaatriðunum, greina
hið stóra og mikilvæga í hverju máli frá
smámununum.
Menntaskólarnir eru að verða skólar sér-
greinanna, Jiar sem þekkingaratriðunum er
safnað í flöskur, en hin sjálfstæða hugsun
kæfð.
Það má kenna ungum mönnum á tvennan
hátt:
1. Með lestri, yfirheyrslu, ítroðslu.
2. Með lestri, sjálfstæðu starfi og samtöl-
um.
Með hinni fyrri aðferð er hægara að kom-
ast fljótt að takmarkinu, ef takmarkið er liátt
próf, en þarna verður allt utanaðlært. Þessi
aðferð skapar ósjálfstæði og námsleiða. Lær-
dómsgreinarnar fullnægja ekki hinum ungu
mönnum. Og svo er farið að leita uppi auð-
fengnar og ómerkilegar skemmtanir til að
fylla í eyðurnar.
Hin aðferðin: Lestur — sjálfstætt starf og
samtöl, lofar að vísu ekki eins háum prófuin.
En hún skapar miklu rneira verðmæti. Þar
lifa mennirnir sitt nám. Þeir verða áhuga-
samir, tileinka sér það, sem lært er, og eiga
frumkvæði að ýmsu; með öðrum orðum:
eignast skapandi hugsun. í skólasögunni hef-
ur oltið á ýmsu með vinnuaðferðir. En nýjar
og sterkar andlegar hreyfingar skapa alltaf
nýjar hugsjónir. Þegar fram í sækir, á þessi
hreyfing svo fyrir sér að storkna, og því næst
kemur andleg hnignun. Það er sem sé auð-
veldara að kenna eftir ákveðnum, settum
24