Samvinnan - 01.10.1948, Síða 42

Þeir tela fagurt en hyggja flátt
Örlög kaupfélaganna í „alþýðu-lýðveldunum"
eru nú að verða kunn
FLESTIR MUNA hvernig nazistar
fóru að gagnvart kaupfélögunum
í Þýzkalandi og síðan í hersetnu lönd-
unum í Evrópu. Þau voru tekin fyrir,
hvert af öðru, og leyst upp. Skýring
nazistanna var jafnan á reiðum hönd-
um: Þetta var gert „til hagsbóta fyrir
samfélagið“. í þeim löndum, sem
kommúnistar hafa komið á hinu svo-
kallaða „alþýðulýðræði" og náð undir
sig, hefur reynslan sýnt að afstaða
þeirra til kaupfélaganna er ósköp
keimlík því, sem gerðist á dögum naz-
istanna. Til dæmis um þetta eru þær
aðferðir, sem beitt var gegn hinu stóra
kaupfélagi í Búdapest, sem var leyst
upp nú í sumar.
Þetta kaupfélag var stofnsett 1904
með þátttöku verkafólks í borginni.
Það naut mikils álits og var í sífelldum
vexti fram til ársins 1935. En árið
1939 var kaupfélagiðtekiðfyrir, ífyrsta
sinn, og leyst upp. Þeir, sem fyrir því
stóðu, voru hinir fasistískt sinnuðu
valdhafar landsins á þeim tíma, og
þeir þoldu ekki lýðræði samvinnu-
stefnunnar frekar en skoðanabræður
þeirra í Þýzkalandi. Eftir að stríðinu
lauk var kaupfélagið endurreist. Um
s. 1. áramót hafði það rösklega 100.000
félagsmenn og starfrækti 200 verzlun-
arbúðir. Starfsmannalið þess var um
2000 manns. Umsetning félagsins var
mikil þegar miðað er við efnahagsaf-
komu landsins.
Þegar er kommúnistar höfðu tryggt
sér völdin í landinu og fest sig í sessi,
byrjuðu þeir að þrengja sér inn í hin
stærri, ópólitísku samtök landsins.
Kaupfélagið í Búdapest varð brátt
fyrir barðinu í þessari „endurskipu-
lagningu“, sem framkvæmd var með
venjulegum „alþýðulýðræðis“ hætti.
Hinar ýmsu deildir félagsins, svo sem
nýlenduvörudeildir, vefnaðarvöru-
deildir, eldneytisdeildir o. s. frv., voru
teknar fyrir, hver af annarri og leystar
upp eða innlimaðar í ríkisfyrirtæki, og
vitaskuld var þetta allt saman gert „í
góðum tilgangi“ og einvörðungu til
þess að styrkja „hina ungversku
þ'riggja ára áætlun“ í iframkvæmd-
inni.
Um afstöðu félagsmannanna til þess-
ara ráðstafana, var ekki spurt.
Þegar loksins var ekkert eftir af
kaupfélaginu nema samþykktirnar og
skipulag þess, á pappírnum, ákváðu
kommúnistarnir að nú skyldi vfir
Ijúka. Til þess að tkki kærni allt of
margir félagsmenn á „sérstakan aðal-
fund“, sem ákveðið var að kalla saman
og þar sem upplausn félagsins skyldi
tekin fyrir, var fundur þessi auglýstur
aðeins í lögbirtingarblaði ríkisins,
sem ekki hefur marga lesendur utan
stjórnardeilda og embættismanna. A
þennan hátt þótti það tryggt, að á
fundinum mættu ekki aðrir en þeir,
sem ekki mundu voga sér að hafa aðra
skoðun á málinu en ætlast var til. 111
menn mættu á aðalfundinum (félags-
mannatala rösklega 100.000) ogþarlét
ÚR ÝMSUM ÁTTUM
Brezka samvinnuhreyfingin starfrækir
myndarlegasta samvinnuskóla í Evrópu í
Stanford Hall. Auk fasts skólahalds á vetr-
um, eru þar námskeið á sumrum fyrir starfs-
fólk samvinnufélaganna og aðra áhugasama
samvinnumenn. En ekki er látið þar við sit ja.
Brezku kaupfélögin halda sumarskóla eða
sumarnámskeið víðsvegar í Bretlandi á
hverju sumri. Eru námskeið þessi einkum
ætluð félagsmönnum, og þannig hagað til,
að þau geti verið hvort tveggja í senn, náms-
tími og sumarleyfi. Venjulega eru þau haldin
á einhverjum fögrum stað, þar sem sumar-
ferðamenn vilja gjarnan dvelja. Þessi nám-
skeið taka aðeins stuttan tíma, t. d. viku eða
svo. Brezka samvinnublaðið Cooperative
News skýrði nýlega frá einu slíku námskeiði,
sem haldið var í Bangor í Norður-Wales.
Námskeiðið sóttu 100 félagsmenn víðs vegar
að úr landinu og á ýmsum aldri. Það vekur
j! Hið ágæta, danska samvinnutíma- ];
j rit „SAMVIRKE“, sem gefið er út af J;
!; danska samvinnusambandinu, og er jj
eitt útbreiddasta heimilisrit Dan- ;!
!; merkur, birti nú fyrir stuttu eftir- j;
;j farandi grein um aðstöðu samvinnu- j;
;j hreyfingarinnar í hinum nýju „al- !;
;j þýðu-lýðveldum“, í Austur-Evrópu. J;
fundarstjórinn svo um mælt, að þar
sem verkalýðurinn hefði tekið allt
ríkisvaldið í sínar hendur, væri ekki
lengur nein þörf á samvinnuhreyfingu.
Næsta skrefið var síðan það, að ríkis-
stjórnin, sem fengið hafði að heyra
um álit fundarins, gaf út tilskipun, þar
sem því var lýst yfir, að félagið væri
leyst upp og hætt störfum.
Ekkert hefur verið látið uppskátt
um það, hvað eigi að verða um sjóð-
eignir félagsmanna, svo sem stofnsjóði
og óútborgaðan arð, þótt hér sé um
að ræða miklar upphæðir. En senni-
legt má telja, að þessar eignir hafi far-
ið sömu leiðina og forðum í Þýzka-
landi, þegar ráðizt var á kaupfélögin
þar.
Framkvæmdin í Ungverjalandi er
hin sama og hjá nazistunum, en skýr-
ingin, sem gefin er á aðgerðunum er
hins vegar nokkuð önnur. Um tilgang-
inn þarf þó ekki að efast: Samvinna
frjálsra manna er ekki leyfð eða þoluð,
undir einræðisstjórn.
sérstaka athygli í sambandi við þetta nám-
skeið, að nemendur voru á aldrinum 27—70
ára, og meðalaldur þeirra var um 50 ár. Þetta
sýnir, að hinir eldri félagsmenn í Bretlandi
telja sig ekki upp úr því vaxna að setjast á
skólabekk með yngri mönnum. Það bendir
einnig á, að með þessum hætti tekst brezku
kaupfélögunum að tengja bönd í milli hreyf
ingarinnar og margra aldursflokka. Þetta er
eftirtektarvert og lærdómsríkt fyrir aðrar
þjóðir, t. d. íslenzka samvinnumenn. Senni-
legt er, að hægt væri að koma slíkum sumar-
námskeiðum fyrir félagsmenn á fót á ein-
hverjum skemmtilegum og fögrum stað lands-
ins, og stefna þangað hverju sinni 50—100
félagsmönnum víðs vegar að, til stuttrar
náms- og skemmtidvalar. Liklegt má telja, að
íslenzkir samvinnumenn mundu taka slíki i
nýbreytni fegins hendi.
Samvinnuskólahald í Bretlandi
42