Samvinnan - 01.07.1958, Qupperneq 16
er mjög nauðsynlegt til þess að gefa fé-
lagsfólkinu tækifæri til að fylgjast með
og vekja þannig áhuga þess á málefnum
félagsins og hvetja það til að koma á
næsta fund. Fjölritari er nú til í hverj-
um barnaskóla, ef kaupfélögin eiga slík
tæki ekki sjálf, og skrifa má slíkar frétt-
ir í sendibréfsstíl, ef ekki eru ritsnjallir
menn tiltækir, en skortur á þeim er
vissulega enginn í landinu.
Ég hef hér bent á nokkur atriði til þess
að blása meiri lífsanda í lýðræðisskipu-
lag kaupfélaganna, en kjarni þessa máls
er að sjálfsögðu áhugi félagsfólksins. Hér
á landi er þetta sérstaklega erfitt vanda-
mál og skal ég nú nefna nokkrar ástæð-
ur þess:
í fyrsta lagi hefur ríkisvaldið tekið að
sér það hlutverk að halda verðlagi niðri
með ströngu verðlagseftirliti og þar með
gert kaupfélögunum, sérstaklega í kaup-
stöðum, ókleift að hæna að sér fólk með
miklum endurgreiðslum.
í öðru lagi hafa allmargar kaupfélags-
verzlanir á íslandi litla eða enga sam-
keppni. Slík aðstaða opnar kaupfélagið
fyrir margvíslegri gagnrýni og gerir sam-
búð þess við félagsfólkið vandasama.
í þriðja lagi eru kaupfélög okkar mikl-
ir þátttakendur í atvinnulífinu og því
miklir atvinnuveitendur. Það er því al-
gengt, að félagsmenn séu einnig starfs-
menn kaupfélagsfyrirtækja, en sambúð
atvinnurekanda og starfsmanns er allt
annað en samband óbreytts félagsmanns
við félag sitt.
Fyrsta niðurstaða mín er því sú, að það
þurfi að gera alvarlegar ráðstafanir til
þess að auka áhuga félagsfólksins á
starfi kaupfélaganna og fá það til að
taka virkari þátt í fundum og öðru starfi.
Vissulega er margt gert, sem stefnir
að þessu marki, fræðslu haldið uppi á
ýmsan hátt og rekinn áróður. En þetta er
engan veginn nóg. Þetta starf þarf að
auka í kaupfélögunum sjálfum, og fólkið
verður að finna lifandi áhuga hjá for-
ráðamönnum hvers félags á aukinni
þátttöku þess. Hér er um að ræða sjálft
fjöregg kaupfélaganna. Ef sambandið
milli félaganna og fólksins rofnar, þá er
hætta á ferðum.
ÁHRIF LEIKMANNA OG
STARFSMANNA.
Lýðræðið í samvinnufélögunum á fleiri
vandamál en áhuga eða áhugaleysi fé-
lagsfólksins á hverjum stað og tíma. Er-
lendis hafa samvinnumenn opin augu
fyrir því, hvernig völd og áhrif í hreyf-
ingunni skiptast annars vegar milli
hinna óbreyttu liðsmanna og hins vegar
milli hinna launuðu starfsmanna. Hér á
landi mun lítið hafa verið um þetta rætt,
og er því full ástæða til að vekja máls á
þessu atriði.
Eftir því sem samvinnufélögin hafa
stækkað og verkefni þeirra orðið flókn-
ari og margvíslegri, hefur þörfin fyrir
sérmenntaða starfsmenn í ábyrgðarstöð-
um orðið meiri og það orðið óhjákvæmi-
leg að fá sterka stjórnendur. Það telst
íil undraverðra viðburða nú á dögum,
þegar bóndi á miðjum aldri gengur frá
sauðfé sínu og tekur að sér framkvæmda-
stjórn kaupfélags, eins og Jakob Hálf-
dánai'son og þeir félagar gerðu fyrir þrem
aldarfjórðungum. Háttur tæknialdarinn-
ar er að taka bóndasoninn kornungan og
þjálfa hann árum eða jafnvel áratug-
um saman í skólum og skrifstofum í
mörgum löndum, áður en hann getur
tekið að sér hinar æðstu ábyrgðarstöður.
Eftir því, sem hinir sérmenntuðu og
launuðu starfsmenn samvinnufélaganna
hafa orðið fleiri og valdameiri, hefur
aukizt sú hætta, að leikmenn — hinir ó-
breyttu félagsmenn — falli í vaxandi
mæli í skugga þeirra, láti sér nægja að
hlusta á tæknilegar skýringar um starf-
semina og rétta upp hendina. Þessi þró-
un felur í sér miklar hættur í lýðræðis-
legri hreyfingu, sé of langt gengið.
Hér á landi er þessi hætta vissulega
fyrir hendi. ÞaS er ástæða til að ætla,
að andstæðingum samvinnuhreyfingar-
innar hafi orðið mikið ágengt í því að
telja landsfólkinu trú um, að lýðræði
samvinnufélaganna sé aðeins innantóm
orð, en öll ráð séu í höndum fárra emb-
ættismanna. Því er óspart haldið á lofti,
að hin volduga samvinnuhreyfing okkar
fái alltof mikil völd í fárra manna hend-
ur og þetta virðist festa rætur í hugum
alltof margra, þrátt fyrir hið Iýðræðis-
Iega skipulag.
Nú er það svo, að við verðum að ganga
varlega um dyr þessa vandamáls. Þrótt-
miklir starfsmenn í ábyrgðarstööum eru
lífsnauðsynlegir samvinnufélögunum og
ein höfuðástæða þess, hve miklum ár-
angri þau hafa náð hér á landi. Þessu
megum við ekki fórna, þótt við reynum
að gera veg leikmannsins — hins ó-
breytta áhugamanns ■— nokkru meiri en
hann hefur verið.
Ég vil nefna eitt dæmi um þetta at-
riði, dæmi, þar sem ég tel, að nokkrum
breytingum megi við koma.
Aðalfundur Sambandsins er æðsta
stofnun þess og því æðsta stofnun sam-
vinnuhreyfingarinnar í landinu. Sú eðli-
lega venja hefur skapazt, að kaupfélags-
stjórar þykja sjálfsagðir fyrstu fulltrúar
sinna félaga á þessum fundum, enda eru
þeir öllum hnútum kunnugastir og þurfa
starfs síns vegna að sitja fundinn.
Afleiðingin af þessu hefur orðið sú, að
jafnan er rúmlega helmingur allra full-
trúa á aðalfundi SIS launaðir starfs-
menn hreyfingarinnar og stundum eru
þeir hreinlega í meirihluta. Þetta mundi
samvinnumönnum í öðrum löndum þykja
óeðlilegt hlutfall, en ég vil sérstaklega
benda á eina hættu, sem er þessu sam-
fara hér á landi. Af 56 kaupfélögum eru
hvorki meira né minna en 34 svo lítil, að
þau hafa aðeins einn fulltrúa. Þessi full-
trúi er oftast nær kaupfélagsstjórinn, svo
að það eru 34 kaupfélög í landinu — með
5.700 félagsmönnum — þar sem varla
kemur fyrir, að áhugasamir félagsmenn
fái tækifæri til að sækja aðalfundi hreyf-
ingarinnar, sjá það, sem þar gerist, og
taka þátt í störfum.
Ég held, að það hljóti að vera nauðsyn-
legt, að einhverjir, helzt sem flestir, af
kjörnum forustumönnum hvers kaupfé-
lags, komist í snertingu við aðalfund SÍS,
kynnist þar málefnum, fái að segja sín-
ar skoðanir, kynnast forustumönnum
Sambandsins. Á þann hátt einan er hægt
að tryggja, að fregnir berist til heima-
vígstöðva af ýmsu því, sem þangað á að
berast. Allt þetta er ekki sízt nauðsynlegt
til stuðnings kaupfélagsstjórunum sjálf-
um í starfi þeirra.
Ef menn vilja sinna þessum hugleið-
ingum mínum, vil ég mæla með, að það
verði gaumgæfilega athugað, hvort ekki
væri rétt, að banna launuðum starfs-
mönnum kaupfélaganna og Sambands-
ins að taka kosningu sem fulltrúar á að-
alfund, en láta kaupfélagsstjórana eiga
sæti á fundinum í krafti síns embættis
með málfrelsi og tillögurétti.
Þá er rétt að minna á þá staðreynd, sem
oft hefur verið bent á, að konur eru sjald-
séðir gestir á aðalfundum SÍS, þótt sam-
vinnuhreyfingin eigi mikið undir vinsemd
kvenþjóðarinnar.
KAUPFÉLAGSST J ÓRA-
FUNDIR.
Sá háttur hefur verið tekinn upp hjá
Sambandinu nokkur undanfarin ár, að
halda sérstaka kaupfélagsstjórafundi, 2
—3 árlega. Þetta hafa reynzt mjög nauð-
synlegir og oft gagnlegir fundir fyrir
starf Sambandsins og félaganna, en sú
hætta vofir yfir með slíkri þróun, að all-
ar umræður færist inn á svið, þar sem
eingöngu sitja launaðir starfsmenn, en
alls engir úr þeim hópi félagsfólksins,
sem ræður málefnum hreyfingarinnar.
Sérstaklega hefur það komið í Ijós, að
kaupfélagsstjórafundur daginn fyrir að-
alfund hefur dregið allmikinn þrótt úr
aðalfundinum, þar sem helmingur allra
aðalfundarmanna er þá búinn að fá út-
rás og taka til máls, áður en fundurinn
hefst, en allur þorri annara fundarmanna
— leikmennirnir — missir af þessu með
öllu.
Mér er það gleðiefni, að forráðamenn
Sambandsins hafa vikið frá þessum sið í
ár og ekki haldið kaupfélagsstjórafund
á undan aðalfundi, enda þótt ágætur
kaupfélagsstjórafundur væri haldinn
fyrr á árinu og annar verði vonandi fyr-
ir árslok.
Ýmsir fulltrúar, sem setið hafa á aðal-
fundi SÍS, hafa kvartað undan því, að
fundartími væri stuttur og því erfitt að
ræða einstök mál vandlega, enda allar
skýrslur ræddar í einu lagi. Þennan
vanda er erfitt að leysa nema gera úr
fundinum samvinnuþing, sem starfaði í
heila viku og ynni í nefndum. Ekki er ég
(Framk. á bls. 18)
16 SAMVINNAN