Samvinnan - 01.12.1970, Síða 66

Sigurður A. Magnússon:
JAPANSKA UNDRIÐ II:
■
Jg..
H§ ...
VÍTI TIL VARNAÐAR
Til sanns vegar má færa, að Japan sé
skóladæmi um það, hverju koma má í
verk með einbeitni, skipulagi og sam-
vinnu, þráttfyrir erfiðar ytri aðstæður.
Þessir þrír þættir eru án alls efa gildastir
i hinu svonefnda „japanska undri“, og er
ekki sízt ástæða til að leggja áherzlu á
veigamikið hlutverk hverskyns samvinnu
og samheldni i framvindu japanskra
efnahagsmála, þó samkeppnin hafi þar
lika sínu ótviræða hlutverki að gegna.
Um þessi efni verður fjallað nokkru
nánar í næstu grein, en í samhengi við
meginefni þessa heftis Samvinnunnar
þykir mér hlýða að víkja hér litillega að
öðrum veigamiklum þáttum „japanska
undursins“, semsé neikvæðu þáttunum
eða réttara sagt því dýra verði sem jap-
anska þjóðin hefur orðið að greiða fyrir
ævintýralegan hagvöxt sinn og veraldlega
velgengni.
Japan er semsé einnig skóladæmi um
það, hvert einhliða áherzla á iðnþróun
og blind eftirsókn eftir efnahagsvexti
getur leitt þjóð, sem ekki sést fyrir, held-
ur verður gullglýjunni að bráð.
Það var einkennileg og næsta óhugn-
anleg reynsla að aka um iðnaðarhverfin
i Jókóhama á sunnudegi í september.
Iðjuverin voru flest aðgerðalaus og fólk
var á ferli kringum híbýli sín í húsa-
klösum verksmiðjuhverfanna, en yfir öllu
grúfði þykk reykjarsvæla einsog kólgu-
bakki. Allt umhverfið var grátt og lit-
brigðalaust — skiturinn var allsráðandi.
Þetta var á miðjum degi, og við sáum
móta fyrir sólinni gegnum þykknið eins-
og rauðgulum knetti langt i fjarska. í
Tókíó urðum við ekki svo mjög vör við
hina annáluðu loftmengun, einfaldlega
vegna þess að við lifðum í nokkurskonar
gerviheimi — loftkældum og lofthreins-
uðum — í gistihúsum, veitingahúsum,
strætisvögnum og leigubilum.
En úti undir berum himni verða óhrein-
indaskýin æ þéttari og fuglarnir æ þög-
ulli á sama tima og hagvaxtarhraðinn
verður æ tryllingslegri. „Sitjum við í
hraðlest á leið til helvitis?" spurði eitt
helzta dagblað Japans, Asahí Sjímbún,
sumarið 1969 og bar saman einstakling
i þjóðfélagi, sem ekki býður uppá neina
valkosti, og hinn sem situr i hraðlest og
getur ekki stokkið af henni. Blaðið sagði
meðal annars: „Þjóðfélagið, sem breytist
með ógnarlegum hraða, hefur svipaðar
eigindir og hraðlestin. Ef við gætum ekki
að okkur, berumst við kannski að skelfi-
legum áfangastað. Á ytra borði er svo að
sjá sem við getum öðlazt það sem við
girnumst, en í reynd lifum við í heimi þar
sem ekki er framar hægt að anda að sér
fersku lofti eða drekka tært vatn. Undir-
rótin að uppreisn æskunnar og stúdenta-
óeirðunum er vitanlega óánægja með
þjóðfélagið og efasemdir um lífsferil þar
sem æskulýðurinn hefur á tilfinningunni,
að honum sé raðað uppá færiband. Hver
ræður ferðinni og hvert liggur leiðin?
Getur verið að við sitjum í hraðlest á leið
til helvítis og lestarstjórinn sé vitfirring-
ur? Sé þannig i pottinn búið, eru síðustu
forvöð að hrópa: Stöðvið lestina!“*
DRAUMUR SÉRFRÆÐINGA
Þannig er farið að hugsa og rökræða í
landi, sem gat státað af 13% raunveru-
legri aukningu árlegrar brúttóþjóðar-
framleiðslu á árunum 1966—69. Og ekki
að ástæðulausu. Það hlýtur að skapa
geigvænleg vandamál að halda uppi ör-
asta hagvexti í heimi í þéttbýlasta landi
veraldar (einungis 16% af yfirborði Jap-
ans er ræktanlegt land). Á liðnu ári nam
brúttóþjóðarframleiðsla Japana 165
milljörðum dollara og ársvöxturinn var
tvisvar til fjórum sinnum örari en vöxt-
ur helztu samkeppnislandanna. Þetta eru
kannski ekki sérlega mælskar tölur fyrir
leikmanninn, en sé þjóðarframleiðslan
miðuð við ferkílómetra, verður útkoman
furðuleg og skýrir þá jafnframt hið ó-
skaplega mengunarvandamál sem Japan-
ir eiga við að etja. Japan er nú þegar
fjórum sinnum auðugra land á hvern
ferkilómetra en Bandarikin — þ. e. a. s.
sé allt land reiknað með og einungis
litið á árlegt verðmæti brúttóframleiðsl-
unnar án tillits til fyrirliggj andi fjár-
magns og áður aflaðra auðæfa. En séu
skógi vaxin svæði ekki tekin með i dæmið
(sem er réttmætt vegna þess að þar fer
litil efnahagsstarfsemi fram), verður
Japan níu sinnum athafnasamara á
efnahagssviðinu á hvern ferkílómetra en
Bandaríkin (69% af yfirborði Japans eru
skógivaxin, en einungis 32% af yfirborði
Bandaríkjanna). Með sömu reikningsað-
ferð verður þéttbýlið i Japan 875 manns
á ferkílómetra móti 32 manns á ferkiló-
metra í Bandaríkjunum (samkvæmt
venjulegum útreikningum er þéttbýlis-
hlutfallið milli þessara landa 273 móti
21). Þegar skógivaxin svæði Japans hafa
verið dregin frá, verða eftir 115.000 fer-
kílómetrar eða rúmlega eitt ísland. Séu
landbúnaðarsvæðin dregin frá, verða
iðnaðarsvæðin talsvert minni en yfirborð
íslands, og á þessum niðþrönga vettvangi
ætla Japanir sér að sigra Sovétrikin i iðn-
aðarframleiðslu á næstu 15 árum og
Bandaríkin fyrir aldamót.
Þetta er það sem markaðssérfræðing-
ana dreymir um: sem allra flestir snerti-
punktar á sem ellra minnstum fleti.
Markaðurinn hefur aukizt úr 146.000 doll-
urum á ferkílómetra árið 1952 uppi 1,4
milljón dollara árið 1969 — og eftir fimm
ár verður talan komin upp i 3 milljónir
dollara og rúmlega 7 milljónir dollara
árið 1985.
Japaninn framleiðir niu sinnum meira
en Bandaríkjamaðurinn á hvern ferkíló-
metra, en til að ná núverandi brúttó-
þjóðarframleiðslu Bandarikjanna verður
Japaninn að framleiða 27 sinnum meira
á hverja einingu lands en Bandaríkja-
maðurinn. Hvernig fer fyrir landi, lofti,
* Allar helztu upplýsingar í þessari grein
eru sóttar i hina stórmerku bók „Den jap-
anska utmaningen" eftir Hákan Hedberg,
Bonniers, Stockholm 1969.
66