Samvinnan - 01.10.1971, Blaðsíða 46

MóSurhugtakið
Þá kemur Betty Priedan inn á það svið,
sem var mjög undir smásjá á þessu tima-
bili eftirstríðsáranna, en það var móður-
hugtakið og ennfremur sambandið milli
útivinnu mæðra og uppeldislegra vanda-
mála. Þetta snerist um hvers kyns frá-
vik frá þvi almenna, allt frá léttari
taugaveiklunareinkennum til alvarlegri
vandamála, svo sem afbrotahneigðar og
meiriháttar aðlögunarvandkvæða. Það
var fátt, segir hún, af tagi mistaka og
örðugleika, sem ekki var hægt að draga
móðurina til ábyrgðar fyrir. Hún bendir
á þá reginfirru, sem einkennt hafi opin-
bera umræðu um þessi efni, að sjaldnast
var gerður viðhlítandi greinarmunur á
þeim óliku aðstæðum, sem að baki lágu,
né heldur var stéttarleg aðstaða eða
menningarstig foreldra alltaf tekið með
í reikninginn. Uggvekjandi tölur blöstu
við, sem sýndu fjölda vanræktra barna,
og bárust þá gjarna böndin að móðurinni,
hvernig hún rækti sinn hlut. Það gerðu
sér bara ekki allir grein fyrir þvi, að þau
börn, sem sannanlega voru vanrækt og
yfirgefin, komu oftast frá óregluheimilum
í meira eða minna algerri upplausn, og
foreldrarnir voru iðulega sjálfir á kanti
við lögin og samfélagið. Hún minnir á,
að þar var öldungis ekki um að ræða
börn t. d. faglærðra millistéttarkvenna,
sem sáu börnum sínum fyrir gæzlu með-
an þær stunduðu starf sitt nokkra
klukkutíma á dag.
Blöðin tóku oftlega fram stóra letrið,
þegar fullsannað þótti, að útivinnandi
móðir bæri ábyrgð á afbroti unglings eða
einhverjum vandræðum innan skólans.
Þetta var svo notað til framdráttar þeim
staðhæfingum, að starf utan heimilis og
móðurskyldur gætu ekki farið saman.
Það bar minna á upplýsingum um það, að
konur, sem einnig ynnu önnur störf sam-
kvæmt eigin vali og áhuga, væru hreint
ekki síðri mæður, vegna þess að þær væru
ánægðar með starfssvið sitt og þaraf-
leiðandi í betra jafnvægi.
Okkar menningarheild, segir höfundur,
hefur um langan aldur reist hverja
hindrunina af annarri gegn stöðu kon-
unnar sem fullveðja einstaklings. Allar
aðstæður, lagalegar, félagslegar, hafa
knúið hana til þess að afneita eigin pers-
ónulegum vexti. Hún hefur verið ómynd-
ug og óvirk. Jafnvel eftir að þessum
hindrunum hefur hverri af annarri verið
rutt úr vegi, virðist samt sem áður auð-
veldasta leiðin vera sú að leita inn á við,
flýja á náðir hjúskapar og heimilishalds.
Það er léttara að lifa lífi sínu gegnum
aðra en að marka sér sjálfur eigin braut.
Frjálsræðinu fylgir áhætta, það þarf
áræði til þess að segja skilið við það lifs-
form að vera öðrum háður, lifa í skjóli
annarra. Allt beinist að þvi að koma því
inn í vitund kvennanna, að óþarfi sé að
verða fullorðinn i þessum skilningi, ein-
faldast sé að leiða það hjá sér.
Hin Ijúfa lygi
Þar með hefur ameríska konan valið,
segir Betty Priedan, og valið rangt. Hún
hefur haft skipti á einstaklingssjálfstæði
og skjóli í lifinu. Hún sneri heim á leið,
lokaði á eftir sér og tók að lifa lífinu
eftir hinni ljúfu lygi þjóðsögunnar; en
gat hún eða maður hennar raunverulega
trúað á hana? Var ekki virðingin fyrir
rétti hvers einstaklings og frelsi hvers og
eins til að velja í lífinu einmitt stolt þjóð-
arinnar? Þau hafa e. t. v. ungu hjónin
gengið saman í skóla og notið þar sömu
skilyrða. Hvað fær þau til að halda fast
við úrelt lífsform? Hvað rígheldur kon-
unni innan fjögurra veggja heimilisins?
Hvaða öfl eru það í þjóðfélaginu, sem fá
konur til þess að láta flest önnur svið
þoka? Og síðan heldur höfundur áfram:
Það hljóta að vera geysisterk öfl i þjóð-
félaginu, sem geta haft gagn af öllum
þessum heimilisglansmyndum, sem blasa
við hvert sem litið er, í blöðum og fjöl-
miðlum. Ef grannt er að gáð, er margt í
Ameríku, sem stendur og fellur með þvi,
að ósjálfstæði konunnar og hinn eini
sanni kvenleiki nái að haldast.
Siðan rekur hún áfram, hvernig dæmið
fer smátt og smátt að ganga upp. Spurn-
ingin um ástæðuna fyrir undanhaldi
konunnar heim á leið fer að smáskýrast.
Hún hefur séð í gegnum þann blekkinga-
hjúp og þær kúnstir, sem viðhafðar eru
til að ljá úreltu mati á stöðu konunnar
varanlegt sannleiksgildi. Hún hefur einn-
ig séð, hvernig þetta mat var stutt hvers-
kyns fordómum og grýlum til þess að
dylja tómleikann bak við húsmóðurstarf-
ið. En allt sat við sama; þrátt fyrir alla
þá möguleika, sem standa konum nú á
dögum opnir, er það aðeins lítill minni-
hluti, sem hefur eitthvert það inntak i
sínu lifi, sem nær út fyrir ramma heim-
ilisins. Þarna hlýtur að vera eitthvert afl
að baki, sem hefur tekizt að beina þeim
styrk, sem kvenréttindahreyfingin hafði
yfir að ráða, í annan farveg en ætlunin
var í upphafi þeirrar baráttu.
Þá beinist athygli hennar að sviði
kaupsýslunnar, og hún segir á þessa leið:
Hvers vegna hefur enginn kveðið upp úr
með það, að eitt aðalinntak húsmóður-
hlutverksins er það, að hún hefur hönd í
bagga með alla aðdrætti; hún er nánast
innkaupastjóri heimilisins? í öllu hjalinu
um kvenleika og helgar skyldur konunn-
ar er það látið kyrrt liggja, að það er
kaupskapurinn sem hlutirnir snúast um.
Margt skýrist út frá því, að konan-
húsmóðirin er mikilvægur kaupandi í
viðskiptalifinu. Einhver hlýtur að hafa
tekið eftir því, að konan sé því betri við-
skiptavinur sem hún sé fastari innan
heimilisins og fái ekki aðra útrás fyrir
athafnalöngun sína og ýmsar óákveðnar
langanir. Þetta hefur vissulega ekki geng-
ið fyrir sig á þann hátt, að forstjórar
fyrir stórum iðnaðarsamsteypum hafi
beinlínis komið saman til fundar og sagt
sem svo: „Herrar mínir, til þess að varð-
veita sameiginlega hagsmuni okkar skul-
um við beina svo og svo miklu fjármagni
til herferðar gegn tilhneigingu amerískra
kvenna til að leita út af heimilum sínum.
Við verðum að gera allt til þess að fá þær
til þess að tolla heima.“ Við skulum
hugsa okkur, að þessi ímyndaði fundur
haldi áfram, og nú fái einhver forstjór-
anna eftirþanka og segi: „Það eru bara
alltof margar konur, sem fá æðri mennt-
un; þær munu ekki svo auðveldlega sætta
sig við að vera heima, og þetta er ekki
álitlegt. Ef þær ætla upp til hópa að fara
að sýsla við sjálfstæð störf út á við, fá
þær nauman tíma til þess að sinna inn-
kaupum. Hvernig í ósköpunum á nú að
fá þær til að tolla heima? Þær vilja út að
skapa sér „karrier“.“ Segjum svo, að
fundi ljúki með því að einhver sálfræði-
lega þenkjandi segði sem svo: „Það þarf
að koma þeim í skilning um, að „karrier-
inn“ er einmitt heima. Það þarf að skoð-
ast sem beinlinis sköpunarstarf að byggja
upp heimili."
Auglýsingar
Auðvitað hefur þetta ekki gengið svona
fyrir sig, segir Betty Friedan, en efna-
hagslíf okkar byggist nú einu sinni á
framleiðslu, sölu og fjárfestingu, sem skili
arði; þ. e. a. s. gróðasjónarmiðið ræður.
Þetta er skipulagt með það að markmiði
að uppfylla þarfir landslýðsins. Út af fyr-
ir sig er ekkert undarlegra, þótt gangur
viðskiptalífsins taki að grípa inn í lífs-
form kvennanna, heldur en það að þjóð-
félagsvísindin hafa verið notuð til þess að
rugla mat þeirra á eigin stöðu. Það væri
ekki auðvelt dæmi að reikna út, hvernig
hinu blómlega efnahagslífi reiddi af, ef
viðskiptagrundvöllur sá, sem byggist á
innkaupum húsmæðra, tæki að bresta.
Það væri álíka árennilegt og að gera sér
grein fyrir, hvernig fara mundi, ef allt i
einu yrði friðvænlegt í heiminum og
stríðsógnanir hyrfu úr sögunni.
Síðan greinir höfundur frá því með
mörgum dæmum, hvernig langstærsti
hluti af auglýsingum, t. d. i kvennablöð-
um, snýr sér beint til heimavinnandi
húsmæðra. Eitt af þessum blöðum ræddi
jafnvel um þrennskonar kaupendur, t. d.
gagnvart rafknúnum heimilistækjum, og
má þá minna á, að miðað er við, að for-
staðan fyrir heimili sé aðalinntak lífsins
og konan verði að finna, að hún sé ómiss-
andi, enginn geti komið í hennar stað.
Húsmóðirin af lífi og sál var oft hikandi
gagnvart slikum tækjum, sem gátu hæg-
lega þokað hennar störfum burtu, ein-
mitt þeim sem áttu að réttlæta tilveru
hennar. Hin útivinnandi kona var aftur
á rnóti of gagnrýnin, stóð ennfremur, og
ekki æskilegt fyrir alla umsetningu, að sá
hópur stækkaði verulega. Svo var þriðji
hópurinn og sá bezti frá sölusjónarmiði,
sem gekk algerlega upp í þeirri list að
byggja upp heimili, og meðtók fúslega
öll hugsanleg hjálpartæki og hvaðeina,
sem stuðlaði að glæsilegu útliti heimilis-
ins.
Nú var bara vandinn sá, þar sem svo
stórvirkar vélar voru annars vegar, sem
léttu svo til öllu erfiði af konunni, að
finna upp ný og ný ráð svo húsmæðurnar
misstu ekki þá kennd, að þarna væri um
eigið framlag að ræða, og ekkert tóm til
efasemda næði að myndast. Auglýsand-
inn þarf að beina þeirri hugsanlegu
kennd húsmóðurinnar, að hana skorti at-
hafnasvið, inn á þá braut, að hún fái
áhuga á að kaupa framleiðsluvöru hans.
Það þarf að koma inn hjá húsmóðurinni
einskonar fagmannsviðhorfi til mótvægis
46