Samvinnan - 01.10.1971, Blaðsíða 42

standi á tímamótum. Það sé ómögulegt að
framlengja víxilinn í hið óendanlega.
o
Umræðuleikhúsfólk leggur sérstaka
áherzlu á það að eðli leikhússins verði og
beri að umturna. Það ríði á að notfæra
sér það sem leikhúsið hefur framyfir hina
vélvæddu miðla: Milliliðalausa mannlega
samveru. Ef þessi eðlismunur á að nýtast:
Þá þarf að auka menntun leikarans;
auka vísindalegar rannsóknir i tengslum
við leikhússtarfsemina; skapa nýjan
efnahagslegan grundvöll (i Sviþjóð hafa
verið stofnuð styrktarfélög: Stöttekomi-
teer för Folkets Teater, sem sjá um und-
irbúníng sýnínga, sölu og dreifíngu
miða); endurhugsa leikhúsbygginguna
(eða breyta henni í samverustað); kú-
venda fremjandi-njótandi viðtektinni;
endurnýja afstöðu leikarans til hlutverks
síns sem manneskju i félagslegu sam-
hengi. Að sumra áliti kjánalegu, lífs-
hættulegu, efnahagslegu samhengi.
„Leikhús er það sem gerist milli tveggja
eða fleiri mannvera sem gegna einhverju
hlutverki í einhverju díalektísku sam-
hengi þarsem línur liggja milli augna.
Þetta eitthvað „sem gerist" hefur leik-
húsið framyfir aðra fjölmiðla.“
BANDEN segir á einum stað. „í háþró-
uðu iðnþjóðfélagi verður „listamaðurinn"
að leita til neytandans, ekki öfugt (þartil
þörfin hefur verið sköpuð fyrir leikhús).“
Litið (eða ekkert) er aðhafst nú tilað
skapa þörfina fyrir leikhús. Aðrar þarfir
eru skapaðar (innrættar) af slíkum krafti
(svo bruðlskipulagið fái staðist), að hinir
menníngarlegu þættir drukkna.
Aðsókn að leikhúsum rénar í sífellu,
þráttfyrir aukin auraráð almenníngs og
fólksfjölgun jafnframt styttíngu vinnu-
timans sérstaklega hjá millistéttunum,
smáborgurunum.
NB: þessi regla um rénandi aðsókn er
þó brotin af einstaka fyrirbærum, en það
er þá venjulega gert með farsasýníngum
eða rassaköstum (ánþess að ég telji slíkt
ámælisvert í sjálfu sér ef það er ekki gert
undir öðru yfirskini en því að halda sér
fljótandi fjárhagslega). Neró lék á fiðlu
þegar Róm brann. Leikhúsið verður að
rjúfa einángrun sina. Breytast smámsam-
an í þjóðfélagið. Leikararnir munu þá
hverfa á vit fólksins með list sina, i verk-
smiðjurnar, útá torgin, i stórverzlanirnar,
í skólastofuna, útí sveitirnar, til af-
skekktra landshluta. Þángaðsem fólk er
undirorpið kúgun, rángsleitni, firríngu.
Leikhúsið mun varpa ljósi yfir staðreynd-
irnar, setja þær inní vitsmunalegt og til-
finníngalegt samhengi. Vekja til meðvit-
undar. Leikarinn skundar á þann stað
þarsem þörf er fyrir nærveru hans á
þeim tíma sólarhríngsins sem hentugast-
ur er til verksins. Hann er óháður bygg-
íngum. Verkefnaskrá og tala leikara
ákvarðast af aðstæðum hverju sinni.
Listamaðurinn (leikarinn) mun hefjaná-
ið samstarf við fólk af öðrum sauðahús-
um: þjóðfélagsfræðínga, kennara, skáld,
uppeldisfræðínga, bændur, verkafólk,
búðarlokur.
III.
Menntun leikarans hlýtur að miðast
við framangreint: Ný „tegund“ leikara
kemur til sögunnar. Hið eina sem leikar-
inn þarf til listar sinnar er líkaminn. Pá-
fuglafjaðrirnar falla.
Flestir leikarar við „borgaralegu leik-
húsin“ líta líkama sinn hornauga. Óþægi-
legt kjötfjall kalla þeir hann. Líkaminn
torveldar þeim svifið um andans hæðir.
Þeir hvorki þekkja likama sinn né hafa
vald yfir honum. Hið mikla hljóðfæri er
þögult.
Leikarinn þarf að vera læs. Og enn-
fremur þarf hann að nota þá kunnáttu
til einhvers, ekki til lestrar á leikhússögu
og leikritum (þó það sé góð lesníng í
sumarleyfum), heldur til lestrar á öllum
þeim plöggum sem geta víkkaö sjón hans
yfir samhengin i þjóðfélaginu. Lesningin
tekur til flestra „faga“. T. d.: heimspeki,
sálarfræði, þjóðfélagsfræði, kennslufræði,
sögu verklýðshreyfingarinnar, osfv. osfv.
IV.
Lýðræði. Það er eitthvað sem er lýðn-
um „fyrir bestu“, segja sumir. Aðrir segja
eitthvað annað. En flestir gerast glám-
skyggnir þegar þeir af einlægni fara að
skyggnast um eftir lýðræði.
Koma verður á lýðræði í leikhúsunum,
hrópa margir leikhúsmenn í dag, meira-
segja þeir sem lafa við farsahúsin.
Sumir eru þess fullvissir að hugmyndir
gömlu stjórnleysíngjanna séu til margs
nýtar í dag. Telja þeir þaðan kominn
meginþráðinn í kröfuna um dreifíngu
valdsins og sjálfsforræði hópa. Sama
hvaðan gott kemur. „Leikarar sem lúta
heraga eiga erfitt meðað tjá sig á lýð-
ræðislegan hátt“. Málefni dagsins er at-
vinnulýðræði. Bein áhrif á vinnustaðn-
um. Ekki áhrif á litaval kaffistofunnar,
heldur áhrif á stefnumótun, framleiðslu-
hætti, fjárfestíngar osfv. Þetta er einnig
ofarlega á baugi hjá leikhúsfólki.
Er mögulegt að ræða um atvinnulýð-
ræði hvaðþá að hrinda því í framkvæmd
meðan ekki rikir lýðræðislegt fyrirkomu-
lag í þjóðfélaginu; meðan skólarnir og
vinnustaðirnir eru reknir eftir fyrirmynd-
um harð-klíku eða menntaðrar einveldis-
stjórnar?
Er ástæða tilað ætla, að atvinnulýðræði
sé við lýði i leikhúsum sem eru háð fjár-
veitingarvaldinu, meðan forræðið rikir
alstaðar annarstaðar?
Lýðræðis er ekki krafist í þeim tilgángi
að leikarinn geti spókað sig á lýðræðis-
buxum á sínum vinnustað, heldur vegna
þeirrar staðreyndar (?) að umræðuleik-
hús getur ekki starfað á öðrum grund-
velli; lýðræði verður ekki útbreitt af fólki
sem lýtur forræði.
V.
Öll list er pólitísk. Líka slæm list og sú
list sem læst vera utan, ofan eða neðan
við pólitík.
Hinsvegar er list misjafnlega hentug
til pólitískrar baráttu.
í bók sinni um miðla nútímans dettur
McLuhan ekki til hugar að drepa á leik-
húsið. Það bendir í þá átt að hann áliti
leikhúsið dautt úr öllum æðum sem skoð-
anamótandi aðila og vonlaust i sam-
keppninni við aðra miðla, svokallaða
„fjölmiðla“.
McLuhan hefur eflaust ekki komið auga
á þátt neðanjarðarleikhússins í skoðana-
og vitundarmótun i Bandaríkjunum, þá
einkum meðal æskufólks.
Skapa verður leikhús sem ekki einúngis
hefur pólítískar skoðanir að hornstein-
um, heldur leikhús sem hefur pólitísk
áhrif.
Ekki er mögulegtí?) að setja upp
áhrifamikla sýníngu í pólitísku samhengi
nema allir sem hönd leggja á plóginn séu
samvirkir (þá má minnast Púnktilla og
Matta í Þjóðleikhúsinu: Leikið var þvert
á allar reglur Brechts. Orsökin: Pólitiskt
meðvitundarleysi leikaranna/eða mót-
vilji/eða samhengisleysi milli leiksins og
umhverfisins).
Nauðsynlegt er að hópurinn sem að
sýníngunni stendur taki afstöðu (hver
einstaklíngur uppá eigin spýtur), ekki
afstöðu til leiksins, ekki hlutverksins eða
42