Stúdentablaðið - 17.06.1954, Page 30

22
STÚDENTABLAÐ
BJÖRN SIGFÚSSON, háskólabókavörður:
Skraf um fjölgun þjóðar
Oss vantar menn,
oss vantar menn,
sem andarteppu óp brýzt fram . . .
A morgni þessarar aldar hóf eitt af skáldum
vorum kvæði með þessum orðum, framkvæmda-
maðurinn Hannes Hafstein.
Þessi ummæli áttu ekki við það eitt, að á sér-
hverjum tíma reynist of fátt til af úrvalsmönn-
um til vandasömustu hlutverka, heldur áttu
þau almennt við fólksfæðina á Islandi.
Sögulegi undanfarinn var þessi: Aldarfjórð-
unginn 1865—90 hafði öll mannfjölgun þjóðar-
innar farið til Vesturheims, sumpart með stuðn-
ingi hreppsyfirvalda, til þess að íslenzka sveita-
þjóðfélagið gæti haldizt í kyrrstöðu án hungur-
dauða, en útvegur með sjávarafla og kaupstaða-
myndun hindraðist af þessari ástæðu og fleir-
um fram yfir 1890.
En 1897 var skilningur á þessu gerbreyttur,
svo að annað ungt skáld (E. Ben.) kvað um
Reykjavík, sem þráði að byggja sér höfn:
sé ekki til án vinnu og vinnandi handa, var í
þessu sambandi sönnun þess, að framför ís-
lands er komin undir mannfjölguninni.
Og um 50 ára skeið, 1890—1940, varð hæg,
en farsæl þróun, sem tvöfaldaði mannfjöldann
og margfaldaði framleiðslugetuna, gerði hag
allra landsmanna mjög góðan hjá því, sem fyrir
aldamót hafði tíðkazt, hvað þá í samanburði við
mannsaldrana fyrir 1820, þegar vitrum mönnum
þótti fullsannað, að óvarlegt mundi að láta
mannfjölda Islands komast nokkru sinni hærra
en í 50 þúsund. Fleira bæri landið aldrei lengi
án hungurdauða í misjöfnu árferði. Þetta var
rökrétt samkvæmt reynslu. En reynd kom ný
og betri.
Þá var það rödd hrópandans í eyðimörk,
Skúla Magnússonar, sem boðaði, að hvað sem
menn segðu mundi fólkinu fjölga — „og það
eigi all-lítið“.
Það var hann, sem hvarf frá því að setja vef-
smiðjur sínar í Hafnarfjörð (á Hvaleyri), því
að Reykjavík mundi, þótt hafnlaus væri enn,
vera rúmbetri staður fyrir höfuðborg íslend-
inga. Utanferðir og hagsögumenntun í háskóla
studdu Skúla til að afráða þetta, svo fjarlægt
sem það var þó hugsanaferli flestra annara
embættismanna. Og 1897 hefur skáldið unga
óvart upp aftur lík orð og Skúli forðum, að
Reykjavík þarf knerri og menn til að verða
stór og rík.
Og þó vor höfn sé opin enn
og ennþá vanti knerri og menn,
við vonum fast hún vaxi senn
og verði stór og rík.
Hér skilur skáldið, snortið marxískum hag-
kenningum, að fjölgun vinnandi handa, vöxtur
höfuðstaðar (og þjóðar), er meginskilyrði þess,
að skip (knerrir) og þjóðarauður hlotnist land-
inu. Hin viðurkennda setning frá Adam Smith,
að allur auður og framkvæmd skapist af vinnu,
Verum viðbúnir geysihraðri fjölgun a£
tveim rótum.
Hafi ísland ekki verið ofsetið með 50 þús.
sálir fyrir 2 öldum og 70 þúsund verið helzt til
lítill íbúafjöldi um seinustu aldamót, eins og
skáldin fullyrtu, verður því tæplega mótmælt,
að 150 þúsund eru alltof fátt fólk til að gegna
þeim hlutverkum og njóta þeirrar lífsbjargar,
sem Island býður 1954. Og ríkar ástæður eru
til að ætla, að atvinnublómi og þjóðartekjur á