Fálkinn - 17.12.1938, Page 45

FÁLKINN
39
Dansleikur í Reykjavík, 6. ágúst — Jöruridiir Hundadagakóngur
er aö dansa við stúlku, en hún rekur sig upp í Ijósahjálminn, svo höfuð
fat hennar krækist í hann og fer af henni, er þá drósin sköllótt eftir,
en Jörundur siendur á miðju gólfi skellihlæjandi og bendir á höfuðbún-
aðinn, þar sem hann hangir á hjálminum.
Það getur hver gert sjer í liug-
arlund, hvernig Reykvíkingum
liefir orðið innan brjósts við
þenna viðburð. Sennilega hafa
sumir lialdið að heimsendir væri
í nánd og átti þó undrun þeirra
eftir að verða ennþá meiri.
Daginn eftir handtöku Trampe
greifa festi Jörundur upp auglýs-
ingu í hænum, þar sem hann lýs-
ir yfir því að valdi Dana á Is-
landi sje með öllu lokið og Is-
land sje frjálst ríki og óháð
Danmörku. Ennfremur gefur
hann til kynna að allar eignir
Dana á íslandi sjeu gerðar upp-
tækar. Hann lieimtar að allir
emhættismenn skili embættis-
hókum og öðrum plöggum er
viðkomi embætti þeirra, og liót-
ar strangri refsingu, jafnvel
dauðarefsingu, ef þeir ldýði ekki
strax því boði.
Jörundur setti nú á fót stjórn-
arskrifstofu. Gerðist hann brátt
umsvifamikill og ljet aðra kenna
á valdi sinu. Rekur hann þá em-
bættismenn frá völdum eða fang-
elsar, sem ' honum finst ekki
fullkomlega auðsveipir, þar á
meðal Isleif assessor Einarsson
og setur aðra í embætti þeirra.
Var þá ekki altaf vandað sem
hest valið á þeim. Eitt dæmi þess
er að hann skipaði sem bæjar-
fógeta í Reykjavík og sýslumann
í Gullhringu- og Kjósarsýslu
kaupmann er gjaldþrota hafði
orðið, en álti ekki yfir neinni
lögfræðiþekkingu að ráða.
Ekki mun Jörundi hafa þótt
varlegt að vera án lifvarðar, þó
að Islendingar væri lílil liernað-
arþjóð og ólíkleg til árása á
liahn. Og óneitanlega heyrði það
konungdómnum til að liafa her-
lið, þó litið væri.
Safnar hann að sjer nokkrum
mönnum, og höfðu sumir þeirra
verið um langan aldur í Hegning-
arhúsinu. En ein af fyrstu stjórn-
aratliöfnum hans var að hleypa
út úr því og það er sjálfsagt
ekki ofmælt sem Þorsteinn Er-
lingsson segir i Jörundarkvæð-
inu:
„en fólkinu þótti nú þjó'ðfrelsið nóg,
er þjófarnir brugðu á jéik.“
Það var sannarlega ekki und-
arlegt, þó að fólkinu skyti skelk
í bringu, og það því fremur þeg-
av þessum mönnum voru fengin
vopn í hönd, völd og fje. Hvað
mundi koma næst?
Nú Ijet Jörundur hlaða vígi á
Arnarhóli og kom þar fyrir
gömlum og úr sjer gengnum
fallbyssum, er legið höfðu á
Bessastöðum frá tíð höfuðsmann
anna. Þóttist hann nú liafa búið
iim sig í höfuðstað landsins eftir
því sem þarfir stóðu til.
Ýmsar stjórnarathafnir fram-
kvæmdi Jörundur þá daga er
hann sat á veldisstóli, sem ekki
verða raktar hjer. En sú sem
einna mest umtal hefir löng-
um vakið er, að hann gaf
Öldungi einum suður í Ivirkju-
vogi í Höfnum, Hákoni Vil-
hjálmssyni, leyfi til að fá sjer
nýjá konu og yngri en þá er
liann átti fyrir,
„því konan hans ganila var gigtveik
og sein,
og gölluð að fleiru en því.“
Og það sem undarlegast var að
þessi ráðstöfun Jörundar var
látin haldast meðan aðrar voru
gerðar ómerkar. Jörundur hrökl-
aðisl frá völdum, en Hákon
gamli fekk að lifa áfram í tvi-
kvæninu. Svo að hann varð einn
af þeim fáu, sem höfðu hagnað
al valdatöku Jörundar!!
Svo virðist af ýmsu sem Jör-
undur liafi gert sjer far um að
vinna alþýðuhylli og viljað
gjarna hæta kjör fólksins. Hann
lækkar kornverð að mun. Og
ennfremur er svo að sjá, sem
hann hafi slegið á strengi þjóð-
ernistilfinningar landsmanna, en
það var nú erfiðara að hræra þá
á þessum tímum en Jörund hef-
ur grunað. Og óneitanlega var
það nokkuð fyrir augað að sjá
einkennisklædda og vopnaða her-
menn, sem alt í einu gátu orðið
riddarar, því að Jörundur hafði
fengið hverjum liðsinanni sín-
um liest og „bútað stertinn til
hálfs“. Raunar fekk Jörundur
fyrir taglskellinguna misjafna
dóma og viðurnefnið taglbítur,
því að sumum fanst þetta hinn
mesti tartaraskapur af honum
við liestana.
— Þegar Jörundur þóttist liafa
friðað höfuðstaðinn lil fulls og
unnið sjer þar vinsældir og kon-
unglega virðingu vildi hann fara
að kanna landið. Þann 12. júlí
hóf hann sína miklu yfirreið til
Norðurlands. Var mikið um
dýrðir þegar hann lagði af stað
úr Reykjavík ásamt riddaraliði
sinu. Mun fólki hafa þótt að þgr
færi fríður hópur. Fregálan skaut
af fallbyssum sínum og dró
upp fjóra fána í sama mund og
liðið lagði upp.
Jörundur komst alla leið til
Akureyrar ásamt liði sínu. Tók
ferðin 10 daga fram og aftur og
mátti það heita góður gangur,
þegar litið er til vegakerfisins
eins og það var i þá daga, aðeins
hestatroðningar.
Fekk Jörundur sæmilegar við-
tökur á ferðalaginu. Voru sumir
liræddir við hann og flokk hans
og voru liinir auðsveipustu. —•
Og svo mikið er vist að enginn
þorði á hann að ráða. Það er
sagt að vísu, að Þórður Björns-
son sýslumaður í Þingeyjarsýslu
hafi haft hug á því, ef Jörund-
ur liefði komið yfir Vaðlaheiði,
en svo langt komst Jörundur
aldrei.
Á bakaleiðinni mætti Jörundur
Jóni Espólín sýslumanni í Mæli-
fellsdal. Hafði hann komið á bæ
hans í norðurleið, en Espólín var
þá ekki lieima, en Espólín var
ekki líklegur til að ganga Jör-
undi á hönd og mun Jörundur
jafnvel liafa liaft í liyggju að
hrella sýsumann. En lieldur mun
Jörundi hafa þótt maðurinn óá-
rennilegur, er þeir mættust, enda
var hann manna mestur vexti
og afrendur að afli. Flýtti Jör-
undur sjer fram hjá honum sem
mest hann mátti.
— Eini maðurinn, sem gerði
sig líklegan til að granda Jör-
undi var Jón Guðmundsson
sýslumaður Skaftfellinga. Hann
ritaði JÖrundi mjög harðort
brjef, sem geymst liefur til þessa,
þar sem hann segist skuli drepa
hann tafarlaust, ef hann komi
austur yfir Jökulsá á Sólheima-
sandi. Og að alvara hafi fvlgt
þessari hótun sannar það, að
sýslumaður hafði einhvern liðs-
safnað í sýslunni og kom sjer
upp virki við Jökulsá. Eflaust
hefði Jörundur látið verða af að
lækka rostann í Jóni, ef valda-
timi hans hefði orðið lengri. En
úr ferð hans nm Suðurland varð
ekkert.
— Snemma í ágúst kom lier-
skipið The Talbot hingað til
lands. Var kapteinn á því Alex-
ander Jones. Er talið að Jörundi
hafi hrugðið i brún við komu
skipsins, enda hafði liann nokkra
ástæðu til þess.
Skömmu eftir komu þess náðu
þeir bræðurnir Magnús Stephen-
sen og Stefán á Hvítárvöllum
fundi kapteins og gerðu þeir
með sjer samning ásarnt Phelps
þess efnis, að valdi Jörundar
skyldi lokið á Islandi og alt fær-
ast í sama liorf og verið hafði
áður en hann tók völd. Og skvldu
gjörðir hans og athafnir ónýttar.
Þetta gerðist 22. ágúst. Var Jör-
undur nú fluttur um borð í skip
Trampe greifa, Orion, er legið
hafði lengi á höfninni og komið
hafði til landsins nokkru fyr en
fregátan. Orion var nú liertekið
af Englendingum og dönsku
sjómennirnir er á þvi voru, tekn-
ir sem herfangar.
Bæði skipin, fregátan og Orion
lögðu frá landi 25. ágúst. Er á-
litið að Jörnndi, sem var með
Orion liafi verið þungt í liuga að
vera sviftur konungdómi svo
skyndilega. Á hann að liafa
mælt, að fjandinn væri mátuleg-
ur konungur handa íslending-
um.
Með fregátunni fóru þeir
Phelps kaupmaður, sem stóð að
baki Jörundi í byltingunni og
Trampe greifi, er var fangi Eng-
lendinga.
Það leið ekki á löngu áður en
skipin skildust að, því að fregát-
an var miklu hraðskreiðari en
Orion.
27. ág., þegar fregátan var
komin langt suður fyrir land
hraust út eldur í henni. Varð af
því fullkomið óttaefni. Hefði
skipið farist þarna ásamt allri
áhöfn. ef Orion hefði ekki borið
þarna að. Höfðu það verið Jör-
undar ráð að fara miklu grynnri
leið en fregátan og varð þetta
orsök þess, að Orion dró svo
mjög á hana.
Jörundur gekk fram i hetju-
móð að slökkva eldinn, sem var
orðinn mjög magnaður og eins
í því að hjarga skipshöfninni úr
fregátunni yfir í Orion. Og sýndi
sig þar sem oftar hvað í honum
hjó, er á reyndi.
Eldinn tókst ekki að slökkva
og sökk skipið bráðlega með
miklum vörum, en öllum mann-
skapnum varð bjargað.
Það sannaðist síðar að hruni
þessi orsakaðist af íkveikju
tveggja danskra herfanga.
Þegar hjörguninni var lokið.
sneri Orion við til Reykjavíkur
og kom þangað tveim dögum
síðar. Sló felmtri á fólkið, er það
sá skipið nálgast og þekti að
það var Orion, sem Jörundur
hafði farið með. Þóttust sumir
vissir um, að nú væri hann aftur
kominn til að liefna sín á Is-
lendingum, eins og hann hefði
heitið áður en liann fór hjeðan.
Magnús Stephensen var nú
liæstráðandi um þessar mundir.
Sneri hann sjer nú liið bráðasta