Fálkinn - 17.12.1938, Blaðsíða 46

40
F Á L K I N N
lil Jones kapteins á The TalJiot
og bað hann lijálpar fyrir þess-
um voðamanni og óróasegg og
um leið að laann tæki liann til
fanga og flytti hann í lierskip
sitt. En kapteinninn sinti þessu
ekki. Og er liann frjetti um af-
rek Jörundar við að slökkva eld-
inn fekk hann aðdáun á honum.
Jörundur fekk því að vera frjáls
sinna gerða þá fáu daga, er liann
dvaldi hjer, og sýndi engan liefnd
arliug eða liafðist neitt ilt að.
4. sept. hjeldu svo The Talbot
og Orion frá íslandi. Hafði nú
Trampe greifa verið slept úr
haldi og varð hann hjer eftir.
En Jörundur lagði upp með
Orion í annað sinn og með hon-
um Phelps .
Margir eru þeir nútímamenn,
er lítt þekkja til aðstæðna hjer
1809, forviða á þvi hve íslend-
ingar og þá að sjálfsögðu eink-
um embættismennirnir liafi leg-
ið flatir fyrir Jörundi. En að svo
var Jiafði sínar ástæður. Stríðið
hafði gert Islendinga með öllu
viðslcila við aðrar þjóðir. Sigl-
ingar höfðu tepst. Þeir voru milli
tveggja elda. Annarsvegar var
jieim Jiótað af hervaldi Englend-
inga og Iiinsvegar reiði dönsku
stjórnarinnar. Og þegar Jörund-
ur kemur byltingunni af stað
liafa þeir sjálfsagt haldið að
enskt hervald stæði á bak við
hann og Jaora jrví ekki að liræra
legg nje lið.
Sá embættismaðurinn er hef-
ur hreinastan skjöld meðan á
valdatímabili Jörundar stendur
er Geir biskup Vídalín, sem oft
befir vérið kallaður Geir góði.
Hann kemur altaf fram til góðs
og virðist engan beig hafa af
Jorundi. Fyrir hans orð er ísleifi
assessor slept, og hann leggur sig
mjög fram um að fá Trampe
greifa látinn lausan og býðst til
að vera gisl sjálfur. Og sem
dæmi um að hann hafi ekki ver-
ið hræddur við Hundadagakon-
unginn, þegar hann kom til að
taka af honum skjöl og bækur
eru þessi orð lians, er hann
sagði við Jörund: „Sneypstu
hurtu helvítis hundurinn jjinn!“
Og hvarf þá Jörundur á braul
og varð hinn lúpulegasti. Var
Geir Vídalín maður afarþrekinn
og eitt mesta karlmenni á íslandi
á sinni tíð.
IV.
Æfi Jörundar eftir 1809.
Aldrei sá Jörundur ísland eftir
þetta. Orion sigldi til Liverpool,
en þar liafði Jörundur stutta bið,
og hjelt til Lundúna. Var þá
kapteinn Jones kominn á undan
honum og hafði sagt stjórninni
frá þvi sem gerst hafði á ís-
landi. Auk þess hafði Trampe
greifi kært hann fyrir framferði
hans. Er Jörundur hafði verið
þrjár vikur í Englandi var hann
tekinn fastur með þeim forsend-
um, „að hann væri erlendur ó-
vinur, að hann hefði farið af
landi burt í leyfisleysi og að hann
hefði rofið loforð það, er hann
hafði lagt við drengskap sinn.“
Til þess að byrja með sat hann
í Tothill Fields fangelsinu. Þar
sökti hann sjer ofan i spil með
fangelsisf jelögunum og varð
jjarna upphaf að þeirri ástríðu
er kom honum síðar hvað eftir
annað á vonarvöl. í þessu fang-
elsi dvaldi hann nokkrar vikur,
eii var því næst fluttur í eitt af
fangaskipum Englendinga. Þar
var hann í næstum ár, en að því
liðnu komu vinir hans því til
leiðar að hann var látinn laus,
og útveguðu þeir honum bústað
skamt frá Lundúnum, þar sem
hann fekst við ritstörf.
En ekki undi hann sjer jjar
lengi. Sollurinn í Lundúnum
ginti hann og leið nú ekki á
löngu áður en spilaástríðan yrði
honum of sterk.
Næstu árin er hann á sífeldum
flækingi, ýmist i Englandi eða
Portúgal, þar sem hann sökk svo
djúpt í eymd og volæði að hann
varð að veðsetja fataræflana
sína. Eftir það komst hann á
skip og varð formaður um nokk-
urt skeið, Jjar á meðal á sjóræn-
ingjaskipi, jjar sem hann þótti
duga vel.
Ekki feldi hann sig við starf
það til lengdar og fer af skipinu
og til Englands.
Hann dvaldi nú um tíma í
Lundúnum og skrifaði þá m. a.
um byltinguna á Islandi og gaf
handritið vini sínum.
Um þessar mundir liafði liann
talsverð fjárráð, þvi að bæði
gáfu vinir hans í Lundúnum hon
um fje, og auk þess fekk liann
peningasendingu frá frændum
sínum í Danmörku. En sama ó-
gæfan var vfir honum sem áður,
því að hann sóaði þessum eig-
um sínum bráðlega í einu spila-
vítinu á fætur öðru, og var loks
lineptur í skuldafangelsi, þar sem
hann sat í tvö ár.
Hann gaf sig ])ar við ritstörf-
um á ný og skrifaði sorgarleik
einn ásamt mörgu öðru og fekk
fyrir það nokkra borgun.
Upp úr fangelsisvistinni fór
hann til meginlandsins, Fvrst
Frakklands og Belgíu, og var
hann viðstaddur hina miklu fólk-
orustu við Waterloo i júní 1815,
þar sem sambandsþjóðirnar
brutu vald Napóleons á bak
aftur.
Hann komst alla leið austur til
Dresden, hafði ætlað til Varsjá,
en komst ekki þangað sakir fá-
tæktar. Á Jjessu ferðalagi hitti
hann margt stórmenna. Þar á
meðal skáldjöfurinn Goethe og
átti tal við hann, og Bliicher
gamla hershöfðingja, sem hann
spilaði við. Eftir þetta mikla
ferðalag hjelt hann svo aftur til
Englands.
Enn lenti hann þar í reiðileysi
sakir spilaástriðu sinnar og gekk
þar á ýmsu fyrir honum, ýmist
var hann i fangelsi eða Jjá lát-
inn laus..
Að lokum hafði hann svo fyr-
irgert landvistarleyfi sínu í Eng-
landi að liann var dæmdur í út-
legð til Ástralíu og sendur Jjang-
að ásamt mörgum sakamönnum
á hrörlegu skipi, i nóvember-
mánuði 1825.
Það tók Jörund mjög sárt að
yfirgefa England að fullu og öllu,
og er sagt að hann hafi grátið,
er hann sá England sökkva í sæ.
Allur þorri þeirra manna, sem
með skipinu voru voru forhertir
glæpamenn, þjófar og morðingj-
ar, enda var munnsöfnuður
þeirra eftir þvi. Segir Jörundur
að það hafi tekið sig mjög sárt
að vera innan um þessa menn.
Með skipinu var dálítill hópur
hermanna, er skyldu gæta fang-
anna.
Ferðin gekk illa. Skipið var
hálfgerður garmur og skall á
ofsaveður, er það var komið
slcamt áleiðis, svo að skipverjar
bjuggust við að það mundi far-
ast þá og Jjegar.
Skæð veiki kom upp á skipinu
og dóu margir.
Jörundur, sem bar dálítið
skvn á læknisfræði var gerður
að aðstoðarlækni á skipinu og
leysti hann starfið sæmilega af
hendi. Og þegar skipslæknirinn
dó færðust öll læknisstörfin yfir
á liann. Varð Jörundur upp með
sjer af þessu og bjóst við bráðri
uppreisn fyrir Jjá þjónustu.
Það var ekki fyr en 4. mai
1826, að skipið komst til Ástr-
alíu, til Van Diemensland, en
þar var Jörundur eftir skilinn, í
höfuðborginni Hobart Town.
Hafði Jörundur verið þar löngu
áður, en miklar breytingar og
framfarir höfðu orðið á Jjví
tímabili.
Jörundur rjeðst i þjónustu
Van Diemenslands verslunarfje-
lagsins og var í mörgum erfið-
um sendiferðmn fyrir það. Lenti
hann oft í mikilli lífshættu á
ferðum þessum, bæði af völdum
náttúrunnar og allskonar ill-
Jjýðis, villimanna og sakamanna,
er sloppið höfðu úr fangelsi.
Jörundur vann sjer álit fyrir
dugnað og Jjví var hann feng-
inn til að bæla niður fangaupp-
reisn, er brotist hafði út. Tókst
honum það vel. Fyrir þá dáð
og önnur störf, er hann leysti
Jjarna af hendi, m. a. fyrir góða
Jjátttöku gegn villimönnum, er
voru orðnir allnærgöngulir, fekk
hann frelsi og hundrað ekrur
lands. En ekki voru þær lengi
í eigu hans, því að hann seldi
þær bráðlega.
Fjárhagur hans um þessar
mundir varð hinn besti, sem
liann nokkru sinni varð. Og
þegar nú við bættist að honum
hafði tæmst níu þúsund króna
arfur i Danmörku mátti segja að
hann væri ríkur maður.
En fjármálavit hans hafði al-
drei verið á marga fiska og fór
nú sem fyr, að fjármunir hans
fóru út í veður og vind.
I Ástralíu kvæntist Jörundur.
En hjónabandið mishepnaðist i
meira lagi, og á Jörundur að
hafa sýnt konu sinni banatil-
ræði. —
Siðustu æfiár Jörundar voru
hin döprustu. Átti hann þá í ó-
slitnu basli, og leið með köflum
sárustu neyð. Hann dó á sjúlcra-
húsi í Hobart Town árið 1844.
Eins og sjá má af því sem
hjer hefir verið sagt, var Jör-
undi ýmislegt vel gefið, þó að
gallar hans væru ef til vill fleiri.
Hann var hugrakkur alla tíð
og stóðst mannraunir og örðug-
leika með prýði. Og ekki verður
um hann sagt að hann liafi ver-
ið neitt illmenni. Ógæfa hans lá
falin í skapgerð hans. Hann var
manna hviklyndastur. Kunni
illa að gera skil á draum og
veruleika.
Lýiiisamlag;
íslenskra botnvörpunga !
REYKJAVlK |
Símar: 3616, 3428. 1
Símnefni: Lýsissamlag. C
i
Fyrsta, stærsta og’ fullkomnasta ;
KALDHREINSUNARSTÖÐ Á ÍSLANDI.
Lýsissamlagið selur lyfsölum, kaupmönn-
um og kaupfjelögum fyrsta fl. kaldhreins-
að meðalalýsi, sem er framleitt við hin
allra bestu skilyrði.