Fálkinn - 17.12.1938, Blaðsíða 48

42
F Á L K I N N
Oscar Clausen: Frá liðnum dögum. IV.
Viimufólkið á Ballará
Á stórbýlunúm við Brei'ðafjörð,
þar sem höfðingjar sátu um aldarað-
ir, var áður á tímum margt hjúa og
svo var það enn á síðastliðinni öld.
— Skarð á Skarðsströnd er eins og
menn vita, eitt fornfrægasta höfuð-
hól þessa lands og hafa þar altaf setið
ríkir höfðingjar með mikilli rausn
og fjölda hjúa, en á fyrri hluta ald-
arinnar sem leið, var annað ríkis-
manns heimili á Ströndinni. Það
var hjá síra Eggert Jónssyni á Ball-
ará. — Það vill nú svo vel til, ;ið í
plöggum síra Friðriks Eggerz, hins
mikla fræðimanns, eru góðar hein.-
ildir um vinnufólkið á Ballará, um
{>að bil, sem hann var þar að alast
upp hjá föður sínum og eftir þeim
verður farið hjer að mestu. —
Ingibjörg Skeggjadóttir var ein
vinnukonan hjá síra Eggert. Hún var
skapstór svarkur, en systur hennar
tvær, sem hjetu Rebekka og Val-
gerður voru líka vinnukonur á Ball-
ará og voru þær enn skapmeiri. —
Þessar systur voru að rífast, karpa
og kýta nærri hvern dag frá því að
þær opnuðu augun á morgnana og
þangað til þær lokuðu þeim á
kvöldin. -— Samtímis þeim, var þar
einnig vinnukona, sem Helga hjet og
var hún líka mesti skapvargur og
eftir þvi ofsafengin, og tók hún
drjúgan þátt í rifrildi þeirra og ó-
friði. — Það var venja á Ballará,
að þar var lesinn sálmur eða morg-
unbæn á hverjum morgni þegar all-
ir voru komnir á fætur, en svo var
mikið rifrildi og jafnvel áflog i
vinnukonunum meðan sálmurinn var
lesinn, að þessa góðu venju varð að
leggja niður.
Rebekka Skeggjadóttir fór siðan
úi undir Jökul og giftist þar manni.
er Jóri hjet og var kallaður Stórasál.
Hann komst í sauðaþjöfnað og var
hýddur, og svo skyldu þau. — Val-
gerður Skeggjadóttir giftist Daníel
nokkrum Þorlákssyni, en hann var
vitgrannur maður og bögumæltur.
Þegar Valgerður var orðin gömul,
var hún um tima í Hvarfsdal, hjá
Gísla bónda Sæmundssyni og henti
hann gaman að því, að kerlingin
hefði beðið sig að syngja uppáhalds-
hugvekjusálminn sinn, sem byrjaði
svona: „Hafsúlan hraðar sjer, hallar
út degi“. •—
Faðir þessara Skeggjadætra, sem
þóttu einfaldar vandræðaskepnur,var
Skeggi nokkur Halldórsson, sem var
alla æfi á Skarðsströnd, oftast vinnu-
maður á stórbýlunum þar og siðast
niðursetningur á Skarði. — Skeggi
var sonur Halldórs nokkurs Illuga-
sonar og voru þeir Skeggi og Bjarni
„skratti“, er síðar getur, þremenn-
ingar að l'rændsemi, og báðir komn-
ir af kyni þess „fróma“ manns Axlar-
Bjarnar. — Skeggi var mjög rammur
að afli og skapharður. Hann var sjó-
maður góður og reri haust og vor
i Bjarneyjum. Oftast aflaði hann
vel, en ef svo bar við að „sá guli“
var tregur, var Skeggi ekki mönnum
sinnandi, og talaði ekki orð, nema
lireytti úr sjer ónotum. Þegar svona
stóð á, yfirgaf hann bát sinn og há-
seta þegar eftir að þeir voru lentir,
labbaði til búðar sinnar og lagðist
upp í flet sitt í öllum skinnklæðum.
Þá neytti hann heldur ekki matar
nje drykkjar og reri afur fastandi.
Það kom fyrir að Skeggi færi einn
á bát úr Bjarneyjum upp að Heiðna-
bergi, þar sem hann bjó um tíma,
og valdi þá oftast til þess þá daga,
sem ekki varð róið vegna veðurs.
Hann fekk því oft norðandrif í þess-
um ferðum og komst þá stundum í
hann krappann. í einni slíkri ferð,
þegar norðan veðrið og harkan var
svo mikil, að ófært var milli bæja,
lenti hann í Kálfshólma niður undan
Ballará og setti þar upp bát sinn.
Þá hafði hann mist hattinn og var
berhöfðaður í óveðrinu, en skap hans
var svo mikið þegar hánn kom heim
að Ballará, að þar vildi hann hvorki
þiggja gistingu nje hatt á höfuðið.
Honum var þá lika boðið að borða
og drekka, en ekki var nærri því
komandi að hann þæði það. Hann
hjelt svo áfram inn ströndina og
kom hvergi við, en linti ekki fyr en
hann náði í hríðinni, heim til sín inn
að Heiðnabergi.
Þegar Skeggi hætti að búa, varð
hann nautamaður í Búðardal hjá
Elínu ekkju Magnúsar sýslumanns
Ketilssonar, en þá lá hann altaf í
fjósbás á nóttunni og þýddist ekki
nokkurn mann. Við hann dugðu þá
engin blíðmæli og var eins og hann
umhverfðist við öll góð atlot, sem
honum voru sýnd. Skeggi var mesta
dygðablóð og verkmaður mikill og
eftir því húsbóndahollur. — Hann
átti alls sjö börn og var hvert öðru
óþjálla og einkennilegra i lund. Svo
var mikið sundurlyndi með þeim
svstkinum, börnum Skeggja, að þau
gengu aldrei sama veg til kirkju;
þá fór eitt til fjalls, annað til fjöru
og þriðja miðsveitis, svo að það
var orðið máltæki á Skarðsströnd, ef
menn fóru dreift, að þeir ferðuðust
eins og Skeggjaliðið, en svo var þetta
fólk kallað. —
Ein vinnukonan hjá síra Eggert
var Þuríður Jónsdóttir og var það
hún, sem bjargaðist þegar Fagurey-
ingar druknuðu í lendingunni í Drit-
vík, en hún reri hverja vertíð i
Dritvík og gengu þar þá 70 skip. —
Þuríður þessi vildi ekki ráða sig i
vist, nema með þvi skilyrði að hún
væri látin róa í Víkinni, en sumu
kvenfólki þótti hið mesta yndi að
vera þar til fiskróðra á vorin og
meðal þeirra var Þuríður ein. •—
Hún var dugnaðar vargur og karl-
manns í gildi, en þótti ekki neitt
lcvenleg. — Sem dæmi þess liversu
Þuriður var hrifin af að vera í sjó-
göslinu í Dritvík, er sagt frá því
að hún raulaði oft þessa vísu fyrir
munni sjer:
í Vík að róa, víst er mak,
Vík er nóg af dygðum rík.
í Vík á drottinn vænt stak,
Vík er Paradísu lík. —
Þá hjet ein vinnukonan á Ballará,
Guðrún o.g var ekkja Kolbeins nokk-
urs, sem búið hafði í Frakkanesi.
Hún var væn kona, dugleg og dag-
farsgóð, og vildu prestshjónin ó-
mögulega missa hana af heimili sínu
en liana langaði í margmennið í
Dritvík. Fyrir þrábeiðni hennar,
ljetu þau það eftir henni og lofuðu
henni að róa þar eina vertíð, en þar
druknaði hún í fyrsta róðrinum. í
samband við druknun Guðrúnar, var
settur atburður, sem gjörðist á
Ballará sama morguninn og hún
fórst. — Þá kom hrafn á strompinn
á svefnlofti prestshjónanna áður en
þau voru komin á fætur, teigði
hálsinn niður í strompinn og argaði
þar lengi. Síra Friðrik Eggerz, sem
þá var 18 ára gamall unglingur,
hljóp upp úr rúminu og leit upp í
strompopið og sá þá ekki annað en
rautt ginið á krumma. Ekkert var
liann kvektur og fór hann svo sina
leið, en aldrei hafði þetta komið
fyrir, fyr nje síðar. — Það var álit
manna að krummi hefði verið að til-
lcynna dauða Guðrúnar. —
Af vinnúmönnum síra Eggerts skal
fvrst nefndur Guðmundur, sem kall-
aður var Pílatus, en hann var grobb-
inn einfeldningur, sem hafður var
að háði. •—• Einu sinni varð vinnu-
kona, er Guðrún hjet óljett og var
hún í vist hjá hefðarbónda i einni
af eyjunum fyrir Skarðsströnd. Sá
orðrómur lá á, að húsbóndi hennir
ætti barnið, en það var kent Gvendi
Pílatusi og var Gvendur greyið upp
með sjer af því að eiga króann.
Svo kom það síðar i ljós, þegar bet-
ur var athugað, að Gvendur hafði
verið við róðra undir Jökli, eða i 13
vikna (mílna) fjarlægð frá Gunnu
þegar barnið hafði komið undir. Um
þetta kvað Jón stúdent i Fagradal.
sonur síra Eggerts:
Pílatus át gotugraut,
gamla þegar stappið gekk,
þrettán vikur þrællinn skaut,
þegar hún Gunna barnið fekk.
Gveúdur Pílatus hafði þegar hann
var ungur, verið hjá Jóni gamla
Eggertssyni í Hergilsey og lenti þa
oft i miklu drabbi og drasli í sjó-
fercuin með honum. — Eitt sinn fór
Jón á hreppskil í Svefneyjar og
hafði með sjer 2 unglinga og var
Gvendur annar. Um kvöldið þegar
þeir fóru heim aftur, var talsvert
frost og hafði þá neglan farið úr
bátnum, en Jón var drukkinn að
vanda. — Þá varð Gvendur að halda
fingrunum í neglugatinu, svo að
báturinn ekki sykki, en skifta varð
hann um fingur alla leið til þess oö
hann kæli ekki. Eftir þetta fekk
Gvendur kartnögl á livern fingur á
báðum höndum. •—•
Þegar síra Eggert var við öl, hafðí
hann gaman af að tala við Gvend,
þó að hann væri ekki greinagóð-
ur, því að hann var svo glaðlynd-
ur og kátur, og kallaði prestur
ur liann þá altaf Pílatus sinn og gaf
honum úr flöskunni með sjer. •—•
Gvendur hafði svo mikla ást á síra
Eggert, húsbónda sínum, að hann
mátti aldrei óklökkur á hann minn-
ast. — Einu sinni kom það fyrir, að
Gvendui- misti, í ofviðri á sjó, af
höfði sínu oturskinnshúfu, sem prest
ur hafði gefið lionum og sjálfur
brúkað. Þá grjet Gvendur og sagði.
að lán sitt væri nú líklega farið. ■—
Annar vinnumaður sira Eggerts,
var Jón, sem kallaður var ,,greifi“’
og var hann sauðamaður hans. Hann
var 18 vetra þegar hann kom til
prests, vorið 1807. Síra Friðrik segir
að Jón hafi verið „óhræsi“ og með
geitur þegar hann kom til foreldra
hans. Hann segir lika, að faðir sinn
hafi reynt að koma „mannsart" :
hann, en ekki tekist það vegna þess
hversu drengurinn hafi verið van-
ræktur í uppvextinum. — Annars er
lýsingin á Jóni greifa ekki fögur
hjá síra Friðrik, því að hann segir
að Jón hafi verið „ „svikull og
ótýndur skúmur, og mesti montari".
Jón var þó á Ballará í 14 ár og
skulu nú sagðar sögur af sviksemi
hans við fjárhirðinguna hjá presti.
Það var einn dag um vetur, að
kafaldshrið var svo mikil, að sira
Eggert bannaði Jóni að beita út
fjenu og lagði ríkt á við hann að
gefa því inni. — Jón gjörði þá þvert
á móti. — Hann ljet fjeð út, en veðr-
ið var þá svo mikið, að það hrakti
jafnóðum frá húsunum, svo að Jón
vissi ekkert livað af því varð, sumt
fauk undan veðrinu að Melum, sem
er næsti bær á hlíðinni, nokkuð
hrakti suður fyrir Klofning og sumt
fanst aldrei. Það var því von að
presti rynni í skap. Um kvöldið
þegar búið var að kveikja, gekk síra
Eggert úr húsi sínu fram á loftið
þar sem fólkið sat og vandaði um
við Jón og kvað honum hafa farið
þetta illa og ódrengilega, en Jón var
að því skapi hortugur, sem hann
var öðrum svikulli og svaraði engu
nema illu einu. Þá fauk svo i prest,
sem ekki var óeðlilegt, að hann ætl-
aði að berja Jón greifa, en hann
snaraði sjer undan í stigagatið. —
Jón var með geitnakollu eða „par-
ryk“ og rifnaði hún frá höfðinu á
loftskörinni, en þá rak hann upp
skræk og skaust fram bæjargöngin,
undan refsingunni. —
Annan vetur var það, að Jón átti
að gæta kinda á Ballará og misti
margt af þeim, en hvernig það at-
vikaðist vissi enginn. — Nokkru
síðar sáust kindur reka á ísjaka út
með landi, en náðust ekki. —
Einu sinni fór preslur að messa í
Dagverðarnesi á uppstigningardag og
var mikil vorleysing. Hann tók Jóni
þá vara fyrir, að láta fjeð fara upp
í lilíðina, sem er snarbrött fyrir of-
an bæinn, því að skriðuföll voru
mikil úr klettunum. Jón hjet góðu
um þetta, en þegar verið var að
lesa húslestur um daginn, kom hann
hlaupandi upp loftstigann með miklu
írafári og hávaða, og kallaði: „Hætt-
ið þessum lestri, fjeð er alt undir
skriðu i hlíðinni“. Eftir lesturinn
var svo farið að vitja kindanna og
voru þá 16 ær dauðar og liálfdauð-
ar undir skriðu. —
Loks var prestur orðinn leiður á
Jóni dg rak hann í burtu eitt vorið,
því að þá komu 2 kindur upp úr
taðinu þegar húsin voru stungin úl.
— Haustið áður hafði prestur sett
120 ær á vetur, en átti ekki nema
25 eftir um vorið. Þegar Jón greifi
fór frá Ballará, var hann orðinn
stærilætismaður og reykti tóbak úr
silfurijípu, en sköllóttur var hann
eftir geiturnar, og ekki nokkurt hár
á hans höfði. Þegar talað var við
hann um, að ólánlega hefði honum
tekist fjárgeymslan á Ballará, sagði
hann: „Jeg veit ekki hvort jeg á
heldur að kalla það ólán mitt en
prestsins”. —
Eftir þetta segir síra Friðrik, að
Jón greifi hafi farið á rjátl eða flakk
og hvergi staðnæmst. Hann var tal-
inn „drykkjuflagari" og lauk svo
æfi sinni þannig, að hann varð úti
í hríðarbyl. —
Bjarni „skratti” var um tíma
vinnuiriaður á Ballará, en fór svo að
búa, fyrst í ytra Fagradal og síðar
í Frakkanesi og þar dó hann gamall
árið 1865. — Þetta miður skemti-
lega viðurnefni fekk Bjarni af því
að hann hafði það óvana orðatiltæki,
að segja oft eftir setningarnar:
„Skrattinn hafi það“. —
Bjarni var mesti átmaður og vildi
helst lifa eingöngu á kjöti og smjöri,
og það sagði hann, að þetta tvent
væri ómissandi í öll ferðalög, en
köku skrattarnir gerðu ekki annað
en „snaranda". Þegar einhver varð
veikur, sagði hann altaf að það væri
af átleysi. Hann var söngmaður
mikill og raddsterkur og kunni utan-
bókar allan messusöng alt árið og
sálmaflokka þá, sem venja var að
syngja í heimahúsum að vetrinum.
Bjarni „skratti" var ráðvandur
heiðursmaður, en varð þó einu sinm
fyrir þvi að vera sakaður um sauða-
þjófnað, alsaklaus. — Bjarni var
farinn að búa i Frakkanesi. Hniflótt
ur sauður hafði gengið í fje hans um
sumarið, en hvarf snögglega þegar
leið að rjettum og var grun slegið á
Bjarna um óráðvandlega meðferð á
honum. — Þetta kvisaðist og barsl
til kammerráðsins á Skarði, sem þá
var sýslumaður í Dalasýslu og skip-
aði hann hreppsstjóranum á strönd
inni, sem var Björn Einarsson í Dag-
verðarnesi, að rannsaka málið. Hann
gjörði sjer nú ferð að Frakkanesi og
setti þar einskonar rjett yfir Bjarna
og lieimilisfólki hans, en Bjarni og
alt hans fólk gaf það skrattanum rf
sauðurinn væri hjá þeim niðurkom-
inn. —,
Yið svo búið varð Bjarni hreppstj.
að hætta við málið, en þótti það
mjög svo miður, þar sem liann lang-