Fálkinn - 20.01.1964, Side 38

Ljmskip 50 ára
F amh al bls. 19
t arið áður hafði sá atburður
g jizt, að þrjú stærstu skipa-
félög Danmerkur voru samein-
uð í eitt. Nefndist hið nýja
félag Sameinaða gufuskipa-
félagið og gekk það inn i samn-
inga Koch & Henderson í árs-
byrjun 1867, enda var Koch &
Henderson eitt þeirra félaga,
sem stofnuðu Sameinaða gufu-
skipafélagið. Sameinaða gufu-
skipafélagið sá svo að rhestu
leyti um samgöngur við ísland
um áratuga skeið, og enn þann
dag í dag heldur það uppi áætl-
unarferðum til íslands.
Þótt mikil samgöngubót yrði,
þegar Koch & Henderson og
síðan Sameinaða gufuskipa-
félagið tóku við flutningum
hingað til lands, fór því fjarri,
að landsmenn væru ánægðir
með samgöngur á sjó. Einkum
varð mönnum ljós nauðsyn
þess, að fastar strandferðir
kæmust á, eftir að gwfuskipa-
ferðir hingað hófust. Bárust
alþingi ófáar bænaskrár víðs
vegar að af landinu um það,
að gufuskipaferðum yrði komið
á við strendur landsins sem
allra fyrst. Lítið varð þó úr
framkvæmdum; hið eina, sem
alþingi gat gert, var að senda
bænaskrár til konungs um
þetta efni, en árangur þeirra
varð harla lítill. Er nýja stjórn-
arskráin tók gildi, árið 1874,
var það eitt af verkum fyrsta
fjárlagaþingsins, árið 1875, að
taka strandferðamálin til ræki-
legrar yfirvegunar. Ekki treyst-
ust íslendingar þá til að kaupa
strandferðaskip, enda álitu þeir
Dönum bera skylda til að kosta
strandferðirnar, en samþykktu
þó að veita 15.000 króna styrk
til strandferða. Danir töldu sér
ekki bera skyldu til að sjá um
þessar ferðir, en þó fór svo,
að þeir létu að nokkru undan
kröfum íslendinga, árið 1876.
Skal nú farið fljótt yfir sögu
um sínn. Sameinaða gufuskipa-
félagið var næstum einrátt með
siglingar hingað, til ársins 1905,
en þá kom Thore-félagið svo-
kallaða til sögunnar. Stofnandi
þess og aðaleigandi var íslenzk-
ur maður, Þórarinn E. Tulinius,
stórkaupmaður í Kaupmanna-
h'ifn. Thore-félagið bauðst til
£ð annast ferðir hingað til
i nds, svo og strandferðir.
Bnuð félagið bæði fleiri ferðir
milli landa og við strendur
Lndsins en Sameinaða gufu-
s’úpafélagið, en fór fram á
nokkru hærri styrk, en Sam-
e'naða fór fram á í nýju til-
Þoði. Fór svo, að tilboði Sam-
38 FÁLKINN
einaða var tekið, en sá varð
árangur tilboðs Thore-félagsins,
að nú fengust miklu fleiri og
hagkvæmari ferðir en áður.
Árið 1907 var samningurinn
við Sameinaða gufuskipa-
félagið enn framlengdur.
Árið 1909 lá enn fyrir tilboð
frá Thore-félaginu, sem var nú
tekið. Annaðist Thore-félagið
strandferðirnar, en um milli-
landasiglingarnar voru gerðir
samningar við bæði félögin,
Thore-félagið og Sameinaða
gufuskipafélagið, Samkeppnin
veitti báðum félögunum nauð-
synlegt aðhald í farmgjöldum,
ferðirnar urðu örari og strand-
siglingunum fjölgaði einnig
mjög.
Þótt með þessu fengist enn
mikil bót í samgöngumálunum,
fannst flestum þó enn ýmsu
áfátt í þeim málum. Ýmsir stór-
huga framámenn íslendinga
tóku nú að hugsa um, hvort
íslendingar sjálfir gætu ekki á
eigin spýtur bætt ástandið
nokkuð.Má þar til nefna Bjarna
frá Vogi, Benedikt Sveinsson,
alþingismann, Björn Kristjáns-
son og fleiri. Fundu þeir víða
jábræður sína í málinu, en
verulegur skriður komst þó
ekki á málið, fyrr en 1912.
Það ár ritaði Thore-félagið
stjórnarráðinu bréf, þar sem
það fór fram á að verða leyst
frá skuldbindingum sínum við-
víkjandi siglingarnar til lands-
ins, þar eð þær séu reknar með
svo miklum halla, að félagið
muni verða gjaldþrota, ef það
verði ekki leyst frá skuld-
bindingum sínum. Einnig
bauðst félagið til þess að selja
íslenzka ríkinu strandferðabát-
ana „Austra“ og „Vestra“ fyr-
ir gott verð, til þess að losna
við samninginn. Svo fór, að
Thore-félagið var leyst frá
skuldbindingum sínum, en ekki
varð úr því, að skipin væru
keypt. f umræðum á þingi
skýrðu þeir Bjarni frá Vogi og
Jón Ólafsson ritstjóri frá því,
að þeir vissu til þess að kaup-
menn í Reykjavík hefðu verið
að kanna möguleikana á því
að stofna íslenzkt gufuskipa-
félag til þess að halda uppi
samgöngum við England, en
þeir hafi skorizt úr leik, sem
vandabundnastir voru Samein-
aða. Benti Bjarni m. a. á þá
lausn, að stofna innlent skipa-
félag þar sem stjórnin væri
hluthafi. Seint á þessu sama
þingi bar strandíerðanefndin
sameigifnlega fram frumvarp,
sem gekk í þá átt, að stjórn-
inni vpRT-j heimilt að kaupa allt
að einum fjórða hlutabréfa í
íslenzku skipafélagi, samkvæmt
nánar settum skilyrðum. Þetta
frumvarp dagaði uppi á þingi,
og var því bersýnilegt, að frum-
kvæðið að íslenzku skipafélagi
myndi -ekki þaðan koma.
Þegar Thore-félagið var úr
sögunni sat Sameinaða gufu-
skipafélagið eitt að ferðum til
landsins og við strendur þess.
Fór enda svo, að ferðum fækk-
aði og fargjöld og farmgjöld
hækkuðu mikið. Olli þetta að
vonum mikilli óánægju, en
fleira kom einnig til svo sem
það, að áhafnir skipanna voru
útlendar og sýndu landsmönn-
um oft lítinn skilning en oft
hroka og ósanngirni, félagið
átti varnarþing í öðru landi og
var því erfitt fyrir íslendinga
að ná rétti sínum gagnvart
því og ferðunum var stjórnað
frá Kaupmannahöfn, af mönn-
um, sem höfðu litla þekkingu
oft á tíðum á þörfum íslend-
inga og lítinn vilja til úrbóta.
Þessi óánægja varð eðlilega
til þess að hugmyndin um
stofnun íslenzks gufuskipa-
félags fékk byr undir báða
vængi. Um haustið 1912 sigldi
Sveinn Björnsson, þá yfirdóms-
lögmaður í Reykjavík, síðar
fyrsti forseti íslenzka lýðveld-
isins, til útlanda með „Sterl-
ing“ einu af skipum Thore-
félagsins. Sveinn var sonur
Björns Jónssonar ráðherra, sem
var mikill áhugamaður um það,
að íslendingar tækju sigling-
arnar í sínar hendur og hafði
barizt fyrir ýmsum umbótatil-
lögum í samgöngumálum.
Björn gerði m. a. samning þann
við Thore-félagið árið 1909,
sem áður er getið. Sveinn hafði
því fylgst vel með þróun mála
og fyllti þann hóp manna, sem
töldu íslendingum nauðsynlegt
að taka flutninga til og frá
landinu í eigin hendur.
Skipstjóri á Sterling í þessari
ferð hét Emil Nielsen. Hann
var aðalskipstjóri Thore-félags-
ins og þaulkunnugur sigling-
um hingað til lands og hafði
haft milligöngu fyrir hönd
félags síns, er reynt var að
selja „Austra“ og „Vestra“
hingað til lands. Hann hafði
fengið trú á því, að íslending-
ar sjálfir gætu eitthvað að-
hafzt til þess að ráða bót á
þessum málum, en var vel
ljóst, að þar yrðu mörg Ijón
á veginum. Fyrst og fremst
samkeppnin við hið volduga
Sameinaða gufuskipafélag og
svo margháttaðir aðrir örðug-
leikar, sem höfðu komið Thore-
félaginu á kné. Sveinn Björns-
son og hann ræddn mm-cit á
útleiðinni og meða1 anmi-c bar
stofnun íslenzks gufuskipafé-
lags á góma. Fór svo, að
Sveinn spurði Emil Nielsen,
hvort hann yrði fáanlegur til
þess að taka að sér stjórn ís-
lenzks gufuskipafélags, éf stofn-
að yrði. Var Nielsen því ekki
fráhverfur, en kvaðst ekki
geta gefið bindandi svör að svo
stöddu.
Er Sveinn kom heim aftur,
upp úr miðjum október, tók
hann þegar að ræða við ýmsa
málsmetandi menn um stofn-
un skipafélags. Fyrst ræddi
hann við þá Björn Kristjáns-
son, bankastjóra Landsbank-
ans og stórkaupmennina Lud-
wig Kaaber og Garðar Gísla-
son, en Björn sneri sér jafn-
framt til Thors Jensen. Allir
tóku þessir menn vel í málið
og voru sammála um það, að
mikils væri um vert að fá
menn eins og Emil Nielsen til
að stjórna slíku fyrirtæki. Þeir
fimmmenningarnir voru sam-
mála um það, að vinna í kyrr-
þey að málinu, en þegar hinn
22. desember sama árs er mál-
ið komið á þann rekspöl, að
farið er að skrásetja fundar-
gerðir.
En nú voru fleiri farnir að
hafa áhuga á málinu. Hinn 8.
nóvember, 1912 er haldinn
fundur í Stúdentafélagi Reykja-
víkur til þess að ræða sam-
göngumálin. Formaður félags-
ins var þá Halldór Jónasson,
cand phil frá Eiðum Allir
helztu kaupsýslumenn bæjar-
ins voru boðaðir til fundarins,
en málshefjandi var Benedikt
Sveinsson, ritstjóri. Margir
tóku til máls og voru allir á
einu máli um það, að nauðsyn-
legt væri að samgöngur á sjó,
til landsins og við það, kæm-
ust í hendur íslendinga. Ekki
leið á löngu unz Stúdentafélag-
ið hélt annan fund um málið,
eða 16. janúar, 1913. Þá var
Bjarni frá Vogi frummælandi
og síðar á þessum sama fundi
skýrði Thor Jensen frá því, fyr-
ir hönd þeirra fimmmenning-
anna, að verið væri að vinna að
stofnun íslenzks gufuskipa-
félags. Tóku fundarmenn þeSs-
ari frétt með miklum fögnuði.
Þótt Stúdentafélagið hefði
enga forgöngu um stofnun hins
nýja skipafélags, eins og þegar
hefur verið frá greint, má þó
hiklaust telja, að fundir þeir,
er getið hefur verið, hafi verið
mikil lyftistöng og hvatning
þeim mönnum, er voru að
vinna að stofnun félagsins, svo
og þeim mönnum, er síðar
komu til með að leggja fram
fé og krafta til að stofna hið
nýja félag.
Þeir fimmmenr.unir héldu
Framh. á bls. 40,