Fálkinn - 05.04.1965, Blaðsíða 23

• Jón GísEason
Framh. af bls. 14.
eru þetta hinar merkustu heim-
ildir um sögu þess tímabils og
sýna fádæma dugnað, skyldu-
rækni og þekkingu tvímenning-
^ anna. Þeir Árni og Páll áttu
einnig að athuga og lagfæra
xnargs konar mál og dóma, er
kærðir höfðu verið. Varð tals-
verður árangur af því starfi
þeirra, þó að öfundarmönnum
þeirra tækist að spilla því
mjög. Hin nýja stefna í lög-
Vm hjá sumum valdsmönnum
landsins varð þeim einnig
þrándur í götu. En þeir Árni
og Páll byggðu mjög á þjóðleg-
um réttarfarslegum grunni.
Þrátt fyrir mikið og fórn-
fúst starf Árna og Páls, varð
ekki árangur af því eins og
efni stóðu til. Páll varð riðinn
við mörg mál, er urðu til mik-
illa deilna. Var því aðstaða
hans hin erfiðasta og ekki sízt
vegna þess, að andstæðingum
hans tókst á stundum að fylgja
málstað sínum fram í leyni hjá
hinum dönsku embættismönn-
um landsins á Bessastöðum og
í Kaupmannahöfn. En hvað
sem um ástand dómsmála í
landinu má segja yfirleitt
fyrstu tvo tugi 18. aldar, ber
hlut Páls Vídalíns hátt í þeim
efnum, og hann reyndi ávallt
eftir fremsta megni að stuðla
að bættu réttarfari og reglu-
semi í embættisfærslum og í
meðferð dómsmála, jafnt til
undirbúnings og í dómum.
Svo var háttað um æðsta
embættismann landsins á þessu
tímabili, að hann kom aldrei
til landsins. Umboðsmaður
hans var heldur af verra tag-
inu, eins og brátt verður sagt.
Árið 1684 var Úlrik Kristján
Gyldenlöve skipaður stiftamt-
maður eða stiftbefalingsmað-
ur, eins og hann var oftast
nefndur á íslandi. Hann var
launsonur Kristjáns konungs
fimmta og gerður að stiftamt-
manni á sjötta ári aldurs síns.
Nærri má geta, hvers vegna
hann hlaut þesst vegtyllu, og
hversu hann var undirbúinn
eða fær að gegna embættinu.
Hann hlaut margar aðrar veg-
tyllur úr hendi konungs. Hann
var talinn velgefinn maður og
fremur góðviljaður. Hann varð
stiftamtmaður yfir íslandi allt
til dauðadags seint á ár-
inu 1719.
Amtmaður eða umboðsmað-
ur Gyldinlöves var Kristján
Múller. Hann var af ríku fólki
kominn og hafði notið góðrar
menntunar í æsku og komst
snemma í þjónustu konungs.
Hann hlaut marga titla og veg-
tyllur hjá konungi, en var
skipaður amtmaður á íslandi
árið 1688. Hann kom samsum-
ars hingað út og lét birta í
lögréttu ýmiss konar boðskap
konungs, þar á meðal boð kon-
ungs um, að lögmenn og bisk-
upar undirbyggju samningu
nýrrar lögbókar, í samræmi við
norsku lög Kristjáns konungs
fimmta. En innlendir valds-
menn, jafnt andlegir sem ver-
aldlegir, þybbuðust við, og varð
aldrei úr því, að samin yrði
ný lögbók.
Kristján amtmaður Muller
hefur hlotið slæma dóma í ís-
lenzkri sögu og ekki að ástæðu-
lausu. Landsmenn uppnefndu
hann oftast og kölluðu hann
Kríu Múller. Var það dregið
af máli einu lítilfjörlegu, er
amtmaður lenti í og gerði mik-
ið veður af. Er þetta mál all-
gott sýnishorn af réttarfarinu
í landinu um daga hans. En
hér verður það ekki rakið.
Árni Magnússon þekkti Kríu
Múller vel og átti mörg við-
skipti við hann. Hann lýsir
honum þannig: „að Múller hafi
ekki kunnað neitt til lands-
laga og ekkert þekkt til lands-
ins, hafi í blindni farið fyrst
eftir Heidemann landfógeta og
síðan eftir „ýmsum vondum
mönnum", en ekki hirt neitt
um velferð landsins, dregið
jafnan taum kaupmanna, hafi
horft upp á lögmenn gera
beran órétt, en ekki gert eða
getað gert þar nokkuð við,
hafi gert bréf í móti bréfum,
eftir því sem kaupmenn vildu
hafa eða aðrir góðir vinir hans.
Hafi hann ekkert ferðast um
landið, nema meðan hann var
að troða illsakir við Jón bislcup
Vigfússon. I fyrstu hafi hann
ekki tekið við mútum, en síðar
hafi hann reitt til sín fé, þar
er hann mátti, og það með
svívirðilegum hætti, og hafi
þegið árlega fasta hugnun frá
kaupmönnum. Hafi hann af
óvizku engum gegnt, er fyrir
honum kærði, af því að hann
vissi ekki, hverju svara átti, og
vöndust menn svo af að kæra.
Hann hafi horft á og hlynnt
að öllum órétti Dana í Gull-
bringusýslu og tekið menn til
sýslustarfa eftir meðmælum
kaupmanna, enda haft átrúnað
á þeim. Hafi hann verið til háð-
ungar naumur á fé, nema á al-
Framh. af bls. 32.
FAGRIR SDKKAR
FEGURRI FÆTUR
KLÆÐIST ÞVÍ BEZTA
SAUMLAUSU NÆLDNSDKKARNIR
ENDAST - ENDA5T - ENDAST
ALLIR NYJUSTU
TÍZKULITIRNIR
☆
VALHÖLL GYÐJAN
Laugavegi 25
Laugavegi 25
FALKINN
23