Tímarit iðnaðarmanna - 01.09.1928, Qupperneq 5

T í M A R I T
IÐNAÐARMANNA
vatnið var geymt í stömpunum, en þá kom gerð
í löginn, og úr varð áfengur mjöður. Um brauð
og öl er það að segja, að í fyrstu notuðu menn
nokkurn hluta af nýja korninu óþurkaðan. Hitnaði
þá oft í bingjunum, svo að kornið eða byggið spír-
aði, en þá breyttist sterkjan í því í gerjanlegan sykur.
Brauðin urðu sæt, en svo var á stundum tekið
nokkuð af hinu hálfmelta korni og lagt í vatn til
drykkjar; kom þá gerð í vökvann, og náttúran
lagði þannig lítið áfengt öl eða mungát upp í hendur
mannkynsins, án þess það vissi, hvernig í öllu lá.
Mannkynið hefir í fyrndinni fljótt komið auga á
hin dásamlegu fyrirbrigði náttúrunnar í þessu efni
og tekið saman höndum við hana til umbóta. Menn
sjá hjer af líkunum, hve árangurslaust muni vera
að fjalla um uppruna drykkjarfanga, enda verður
gengið fram hjá því hjer. Hinsvegar mun verða
reynt að færa nokkrar líkur að því, hvernig ölhita
Islendinga hefir verið frá fornu fari, og hve drjúg
ítök öl- og mjaðardrykkja hefir jafnan átt í Islend-
ingum. Loks verður sagt frá því, hvernig ölhitu
vorri er nú komið og hvernig hún ætti að vera í
framtíðinni.
Islendingasögur fjalla því miður of lítið um mat og
drykk forfeðranna, eða hinn eiginlega lifnaðarhátt
á heimilum þeirra. Þungamiðja sagnanna er fólgin
í frásögum um hernaðarhetjurnar og höfðingjana,
sem öllu rjeðu. En þrátt fyrir þenna ágalla eru
fornsögurnar að mörgu leyti eina athvarfið, því að
hvaðan ættu menn ella að vita um lifnaðarhætti
íslendinga frá landnámstíð. Nú kann einhverjum
að fljúga í hug, að hjer sje að miklu leyti um
skáldsögur að ræða, en það skiftir litlu máli, ef
rannsaka á lifnaðarhætti þjóðarinnar. Menn geta
deilt um það, hvort Islendingasögur sjeu nákvæm
skráning 12. aldar á eldgömlum, arfgengum sögum
og munnmælum um lifnaðarhætti íslendinga frá
landnámsöld og fram yfir kristnitöku. Hitt geta varla
verið skiftar skoðanir um, að Islendingasögur eru
alþýðlega ritaðar og ramm-íslenzkar í anda. Annað
var ekki til neins að bjóða þjóðinni til lestrar, og
að þessu leyti hljóta íslendingasögur að vera nokk-
urnveginn sannfræðileg lýsing á lifnaðarháttum for-
feðranna. Sögurnar hljóta því að vera góð heim-
ildarrit, en versti annmarkinn er bara, hve fáorðar
þær eru um heimilislífið. Eitt er líka, sem sannar
gildi íslendingasagna, og það er hin örlitla tilbreytni
í afskektustu hjeruðum landsins, sem var þá í mat
og drykk. Reynslan sýnir líka, að siðvenjur í þessu
efni í öðrum löndum hafa haldist óbreyttar öld
eftir öld, jafnvel alt fram að síðasta fjórðungi 19.
aldar, en þá komst tilbreytnisóreiðan fyrst í al-
gleyming. Þessari tilbreytni í mat og drykk þjóð-
anna ollu vísindin og samgönguframfarirnar. Sum
tilbreytni var vitanlega til bóta, en flest varð til
hins verra. Það hefir jafnan verið svo, að vísindin
hafa orðið mannkyninu til mikillar blessunar, en
í kjölfar þeirra hefir líka ógæfan heimsótt þjóð-
irnar, og mætti þá til dæmis nefna það tiltæki, að
menn fóru að eimkæla vín og gera miklu sterk-
ari drykki en áður höfðu þekst, svo sem bölvað
brennivínið, enda kom það berlega í ljós, að eftir
að sterku vínin komu til sögunnar, jókst drykkju-
skapur afarmikið um heim allan. íslendingar fóru
heldur ekki varhluta af þessu óláni, eins og minst
verður á síðar. Brennivíninu hefir líka altaf verið
bölvað, en svo tala menn ekki um ölguðinn Gam-
brinus1) og þrúguvínsguðinn Dionysos, og aldrei
hefir verið sagt neitt ljótt um mjöðinn forna.
Norðurlandarit fjalla nokkuð um ölhitu, einkum
upp úr miðöldunum; að því er nokkur slyrkur, en
eldri rit Norðurlandabúa eru fámálug um þessa
hluti; talsvert er af samtíningi í yngri ritunum úr
fornritum vorum. Hið veigainesta eiga Norðmenn,
því að þeir höfðu snemma lög eða reglur um öl-
drykkju. Fyrstu ákvæði þeirra um öldrykkju eru
t. d. í Gulaþingslögum, en eftir yfirskrift þeirra,
álíta fornfræðingar, að þau sjeu til orðin á dögum
Olafs konungs hins helga og Magnúsar hins góða.
Eitthvað úr þeim lögum hefir, eins og kunnugt er,
slæðst inn í forn-íslenzk lög. Eins og hjer er skýrt
frá, er ekki um auðugan garð að gresja, þegar
rita á um ölhitu og öldrykkju íslendinga. Það er
nokkur raunabót, að ölhifa hefir, fyr og síðar, í
raun og veru verið sama eðlis, og má því nokkuð
treysta því, að höf. ráði rjett í eyðurnar. Algeng-
ustu almúgadrykkir íslendinga munu, eins og ann-
arsstaðar, hafa verið vatn, mjólk, sýra og svo súrar
áfir, sem forfeðurnir nefndu saup; það var talinn
kostlítill drykkur, enda þótti það ekki trygt, þótt
menn yrðu saup-sáttir.
Alt fram á miðaldir, var öl og mjaðardrykkja
miklu veigameiri þáttur í lifnaðarháttum Islendinga
en nú hefir verið síðari árin. A söguöldinni mun
einkum hafa verið drukkið mungát og mjöður á
stórhátíðum og tyllidögum. Sögualdarmenn þektu
ekki annað en mungát og mjöð; það var drukkið
af konungum sem kotungum. Þessvegna er líka
enn þann dag í dag talað um ölvaða menn
og ölæði, og sýnir það útaf fyrir sig, að ölföng
voru drukkin til forna, og þjóðin heldur enn þá
1) Var eftir sögnunum konungur í Niðurlöndum á for-
söguöldinni, eiginlega ]an primus, þ. e. ]óhann I. Er talinn
hafa fundið upp ölgerð.
I 35 ]