Vikan - 30.04.1959, Blaðsíða 4

'fjOAe&djiCL 3|'
ipáttuA.
X . ,
1fsmgjsm

'i/i
1 •yja— ■ Kitsljori:
ic-rrr—. TJlatthios (Jóriasson
Á SVIFLETTUM VÆNG
Hugarflug og raunveruleiki.
Barnið er ekki gamalt, þegar
það uppgötvar annan heim: heim
hugarflugsins. Hugmynd þess af
raunheimi er óskýr og slitrótt, en
ímyndunarafl þess er reiðubúið að
fylla upp í eyðurnar. Sú eyðufyll-
ing tekst oft svo vel, að barnið
sér enga missmíð á. Þannig
renna hugarflug og raunveruleiki
saman í vitund þess.
Heimur hugarflugsins er barn-
inu miklu auðveldari en raunheim-
ur. Raunveruleikinn er svo marg-
brotinn og dularfullur, að barns-
hugurinn veldur honum ekki. Þess
vegna hvarflar hann oft frá raun-
veruleikanum og svífur á léttum
væng hugarflugsins. Með ímynd-
unarafli sínu breytir barnið um-
hverfinu, svo að það verður við
þess hæfi. Hér getur barnið valið
sér hlutverk, sem því líkar. Brúð-
an verður raunverulegt barn, litla
telpan mamma, og fram úr hug
leikandi telpunnar spretta allar
aðrar persónur, sem nauðsynlegar
eru í leiknum: Læknirinn, sem
kemur til veika barnsins, stóru
systkinin, sem ekki mega hafa
hátt, af því að veika barnið á að
sofna.
Því ákafar, sem bai’nið sekkur
sér niður i leikinn, þvi sterkari
blæ ber hann af raunveruleikan-
um. Hann hættir þá að vera upp-
gerð og ímyndun fyrir vitund
barnsins; það tekur hann sjálft
fyrir raunveruleika og heimtar
einnig að aðrir geri það. Eitt
dæmi fyrir mörg um það.
Móðir nokkur var að leggja á
borð, telpan hennar 5 ára gömul
lék sér í stofunni og var eitthvað
að masa um mömmu og barn,
sem ætti að fara að sofa. Móðirin
gaf því lítinn gaum. Faðirinn var
rétt ókominn til hádegisverðar.
Þegar hann kom heim, var mat-
ur ekki alveg tilbúinn, og faðir-
inn kastar sér í sófann í stofunni.
En um leið og hann fleygir sér í
sófann, æpir telpan í skelfingu og
brestur í grát. Foreldrarnir
hlaupa til og reyna að hugga
hana, en hún grætur með áköfum
ekka og getur ekki sagt, hvað að
sér gangi. Loks sefast hún svo,
að hún getur talað. Hún segir þá
við föður sinn á milli ekkasog-
anna: „Þú kastaðir þér ofan á
barnið, sem svaf I sófanum, og
meiddir það svo hræðilega." Fyrir
augum foreldranna var ekkert
barn í sófanum, en telpan sjálf
hafði lifað sig svo gersamlega inn
í móðurhlutverk sitt, að hún gat
ekki lengur gert sér grein fyrir
því, að barnið í sófanum var að-
eins hugarburður hennar.
Imyndunaraflið og þróun
persónulcikans.
Einber raunveruleikinn þreng-
ir svo að barninu, að því myndi
ekki veitast nægilegt svigrúm í
þróun persónuleikans, nema það
geti við og við lyft sér á léttum
væng hugarflugsins. Vegna þess
hve erfiðlega barninu gengur að
skilja raunveruleikann í umhverfi
sínu og ná tökum á honum,
myndi það fyllast vanmáttar-
kennd, ef það ætti að meta getu
sína eftir þeirri reynslu einni.
öðru máli gegnir um heim ímynd-
unaraflsins. Þar velur barnið sér
hlutverk, sem það þykist vaxa af.
Það leikur hlutverk hinna full-
orðnu, sem því finnst ráða við allt.
,,Nú er ég mamman, og þú skalt
vera pabbinn, og mamma skal
vera barnið.“ Á sama hátt velur
drengurinn sér hlutverk, sem hann
þráir, en ræður ekki við í raun-
veruleikanum: hann er pabbi,
læknir, bílstjóri, flugmaður, kaup-
maður. En um leið og barnið leik-
ur þetta hlutverk, gleymir það sér
Foreldrum og öðrum er vel-
komið að skrifa þættinum og
leita úrlausnar á þeim vanda-
málum er þeir kunna að stríða
við. Höfundur þáttarins mun
leitast við að leysa vandræði
allra er til hans leita.
öll bréf sem þættinum eru
send skulu stiluð tU Vik-
unnar, pósthólf 149. TJmslagið
merkt: „Foreldraþáttur“.
svo gersamlega í leiknum, að það
vex í vitund sjálfs sín raunveru-
lega upp í þá persónu, sem hæfir
hlutverkinu. Um leið glæðist
sjálfstraust barnsins og réttir sig
upp undan því fargi, sem raun-
veruleikinn leggur á það.
Imyndunaraflið er einn af meg-
inþáttum vitsmunalífsins. Ef það
nær ekki að þroskast, verður
hugsunin sljó og viðbragðsein.
Áður fyrr var álitið, að námsgáf-
ur barns væru fyrst og fremst
fólgnar í þolrænu nœmi. Um langt
skeið mátti sú kenning heita ein-
ráð, að barnið veitti ytri áhrifum
viðtöku likt og filman og tón-
bandið. Sálfræðingar nútímans
hafa afsannað þessa skoðun. Að
þeirra dómi ræður ímyndunarafl
barnsins miklu um námsgetu þess
og um þróun persónuleikans í
heild.
Fátt er jafn töfrandi í fari
barns og ímyndunaraflið. Hin
um þýzka skáldjöfri Goethe farast
orð um það á þá leið, að allir
menn myndu verða skáld, ef
ímyndunarafl barnsins héldi þróun
sinni óbreyttri. En þó að huga
þess þyki gott að svifa létt um
víðerni hugarflugsins, er barnið
ásækið í að fást við raunveruleik-
ann. Það heillast alltaf meir og
meir af honum og gefur sér því
sjaldnar tíma til að leika með
hugkvæmni sína. En þor sitt gagn-
vart ráðgátum raunveruleikans á
barnið ekki sizt því að þakka, að
ímyndunaraflið skóp því nýjan og
auðveldari heim, sem veitir hugs-
un þess, vilja og tilfinningum
hæfilegt svigrúm til þroska.
Ky n j aheimur.
Hjá ungu barni renna draumar
og imyndanir saman við veruleik-
ann. Frægt dæmi um þetta er að
finna í hinni miklu dagbók
Scupin-hjónanna um son þeirra.
Þegar hann var tæplega 6 ára,
dreymir hann, að hann flygi með
loftskipinu Zeppelin, sem þá var
heitasta ósk allra þýzkra drengja.
Hann segir móður sinni draum-
inn:
„Það er eiginlega ekki hægt að
lýsa, hve gaman það var. Þér
hefði þótt gaman, ef þú hefðir
verið með í loftskipinu. Eg vildi
óska, að mig dreymdi það aftur
og þú værir þá með.“
,,Þá vissi ég samt ekkert urn
það,“ svaraði móðirin.
„Þú veizt þó, hvað það er gam-
an.“
„Nei, þá yrði mig að dreyma
það sjálfa."
Drengurinn situr hugsandi litla
stund: „Bara einn getur dreymt;
þá skalt þú dreyma það ein og
dreymdu að ég sé með.“
Drengurinn getur alls ekki skil-
ið, að móðirin viti ekki um það,
ef þau fljúga saman í draumi
hans, rétt eins og hún veit, þegar
þau voru saman á skemmtigöngu.
Hugarflug barnsins er leiði-
tamt við alls konar kynjatrú, sem
kann að rikja í umhverfi þess.
Fyrir sjónum barns er raunheim-
ur svo dularfullur, að þvi virðist
draugar, vofur og forynjur vel
geta átt þar heima. Imyndunar-
afl barnsins finnur þær ekki upp,
en það opnar hugskot barnsins
fyrir þeim, ef fullorðnir halda
þeim að því, og magnar í
brjósti þess óttann við þær. Auð-
vitað er hjátrúin vaxin upp úr
ímyndunarafli, en það er sjúklegt
ímyndunarafl, sem sjálft er á
flótta frá raunveruleikanum.
Skapandi hugarflug barnsins á
ekki skylt við það. Hugarflug
heilbrigðs barns er ekki flótti frá
raunveruleikanum. Þvert á móti:
Það æfir barnið og stælir fyrir
glímuna við raunveruleikann.
S P A t G
Stefán, móðurbróðir Stínu litlu, kom
heim úr langferð og var búinn að fá al-
skegg. Hann ætlar að heilsa Stínu litlu
með kossi, en hún færðist undan því. Þá
segir móðirin: „Því kyssirðu ekki hann
frænda þinn, telpa?“
Stína: ,,Ég get það ekki, það er ekkert
pláss!“
o---o
Prófessorinn: „Hafið þér nokkurstaðar
séð hattinn minn?“
Nemandinn: „Já — þér eruð með hann
á höfðinu."
Prófessorinn: „Ó, þakka yður fyrir. Nú
hefði ég farið út berhöfðaður, ef þér hefð-
uð ekki vísað mér á hattinn.”
4
VIKAN