Vikan - 30.04.1959, Page 26

KVILLAR OG FAGRAR LISTIR
Framhald af bls. 5.
ingi hans þar náði skeytinu svo aft-
ur frá Lœrvilc. Þá gengu endar sam-
an og Jónas fékk þegar greiddar
tuttugu þúsundir og skyldi fá lúnar
sjötiu, ef tunnurnar reyndust vel og
afli yrði einhver. Nokkru síðar kom
bátur inn með 300 tunnur síl lar cj
daginn eftir fékk hann afrangmn
greiddan. Af kaupandanum sagði
það, að meiri síld lcom ekki á land
um sumarið, enda fór hann á höfuð-
ið nokkru síðar! Hagnaður Jónasar
af þessum mðskiptum nœgði lionum
til að Ijúka námi í lœknisfrœði hér
lieima og varð honum dágóður styrk-
ur til utanfarar að auki.
JÖNAS SVEINSSON mun frá
upphafi hafa verið ákveðinn i
lœknisnámi. Að loknu stúdents-
prófi 1917, innritaðist hann því
í lceknadeild háskólans og lauk
þaðan embœttisprófi 1923. Eft-
ir það var hann staðgöngumaður
héraðslœkni&ins í Miðfjarðarhéraði
þungað til i maí 192j að hann hvarf
til Árósa og þar dvaldi hann tœpt
ár. Að því loknu varð hann héraðs-
lœknir í Miðfjarðarhéraði, en sigldi
oft utan nœstu árin og kynnti sér ný-
ungar í frœðum sínum. Hann var i
Vínarborg, þegar tilraun var gerð
þar til uppreisnar 1927; nam einnig
i Kaupmannahöfn og Berlín um hríð.
Árið 1932 varð hann héraðslæknir á
Blönduósi, en fluttist til Reykjavíkur
upi (\ramótin 193j og hefur verið hér
hlarfandi lœknir œ síðan og jafn-
framt yfirlœknir sjúkrahússins Sól-
heimar.
Jónas nam lœknisfrœði undir
handarjaðri þeirra prófessoranna
Guðmundar Magnússonar og Guð-
mundar Hannessonar. Þeir voru
báðir prýðilega hæfir og mennt-
aðir menn og jafnvel óhrjálegar að-
slœður til allra raunhœfra kennslu-
starfa drógu ekki úr einlœgum vilja
þcirra og hœfileikum. Jónas þótti i
upphafi sérstakur sem lœknir; eld-
skjótur við sjúkdómsgreiningar, ötull
j starfi og ósérhlífinn. Hann átti til
ótrúlegustu hluti: Gerði tilraunir með
gasi, til að drepa lungnameinsemd
i lcindum. Hann hvarf stundum úr
veizlum og af mannfagnaði og fór
beint að slcurðarborðinu, og hélt svo
aftur í fagnaðinn án þess eftir vœri
tekið. Hann neyddist líka til þess
stundum að fremja uppskurði við
hinar frumstœðustu aðstœður; þannig
■slcar hann t. d. oftar en einu sinni upp
á hesthús- eða eldhúshurð; hann
hengdi mann með garnaflœkju öf-
ugan upp í bjálka svo allt volsið gekk
út af honum. Þá voru þeir eitt sinn
a ferð dr. Bigurður Sigurðsson, nú
landlæknir og Jónas. Komu þeir á
afskekktan bœ. Þar var maður illa
haldinn af innvortis sjúkdómi. Kalt
var i veðri og engin upphitun í bæn-
um. Þá tóku þeir spíritus úr pússi
sínu, settu í fat og kveiktu í, svo góð-
ur ylur varð og unnt að fremja að-
gerðina. Jónas var eitt sinn héraðs-
lœknir á Jótlandi um hríð. Þá gladdi
26
það hann mikið, að bœkur frœnda
hans og }iajna Guðlaugssonar voru
til á allflestum bœjum í liéraðinu.
Meðan Jónas var lœknir fyrir norð-
an gerði hann mikið yngingarafrek,
sem frœgt er orðið af skrifum og um-
tali. Hann mun einnig hafa fengizt
eitthvað við það hin síðari ár, og
Spegtllinn og raunar fleiri blöð hafa
hent gaman að merablóðsviðleitni
læknisins, þótt hún hafi víst verið
allra góðra gjalda verð.
Jónas Sveinsson hefur ferðazt mjög
viða, er sennilega víðförlasti lœknir
íslenzkur og kynnzt hefur hann fjöl-
mörgum merkum og heimsfrœgum
lœknum og baráttumönnum gegn
dauðanum. Hann þekkti dr. Eisels-
berg í Wien, sem bjargaði á sín-
um tíma erkihertoga nokkrum með
því að taka kirtla úr kálfsveslingi
og grœða í hertogann með góðum
árangri. Þá dvelur hann sérhvert
sumar nokkra hríð hjá dr. Niehans
i Sviss, sem gegnir þar yfirlœknis-
embœtti við a. m. k. 6 sjúkrahús og
báðir liafa þeir til hans leitað dr.
Adenauer og Píus páfi XII. í nauð-
um sínum. Dr. Niehans varð fyrst
frœgur fyrir það að taka maga úr
manneskju. Aðgerðin tókst vel, en
læknarnir urðu i mestu vandrœðum,
hvernig fœða bœri kerlingu eftir upp-
skurðinn og lá nœrri, að allt lenti í
vandrœðum. Þá kom kunningjakona
hennar i heimsókn og þar sem sjúkl-
ingurinn var aðfram kominn af
hungri gœddi hún sér á vínarbrauði
og sœtum kökum, sem vinkonan bar
í tuðm sinni og hresstist og varð
brátt alheil! Hann hefur ennfremur
verið í lœri hjá þeim frábœra meist-
ara dr. Sauerbruch og síðar kynnt-
ist hann manninum sjálfum og fannst
ekki minna til hans koma en lœkn-
isins.
ÞVI MIÐUR eru nokkuð margir
lœknar þannig skapi farnir, eða gera
sér að minnsta kosti far um að reyna
að sýnast með allan heiminn á herð-
um sér, þrungnir ábyrgðartilfinningu,
sem þeir veita útrás í þvinguðum
andlitsdráttum ag miklum brúna-
þyngslum. Þannig auka þeir ef til vill
agnarlítið á virðingu sína í augum
almúgans og móðursjúkra kvenna, en
gera sjálfum sér jafnfamt erfiðara
fyrir. Lœknar eru of ópersónulegir,
sú tíð er löngu liðin, þegar lœknirinn
var kynjavera með „furdulig efni og
ferlig töV' og langt utan hinnar al-
mennu seilingar mannshugans. Sem
betur fer er Jónas Sveinsson gjör-
samlega laus við þennan kvilla; hann
kyssir gömlu konurnar að góðum
sveitasið og kann liárrétta lagið á
öllum sinum sjúklingum. Hann veit
sem er, að létt lund og kátt geð er
mikils virði fyrir sjálfan hann og
sjúklingana og lœknir, sem kemur til
sjúklings með gleðiljóma i augum og
bros á vör léttir honum ósjálfrátt
byrði sjúkdómsins.
En það eru fleiri hliðar á Jónasi
Sveinssyni. Hann hefur fengizt við
margt fleira en nytsöm lœknisstörf.
Vel að merkja var liann einn af
stofnendum Vikunnar og ritaði einn-
ig fyrstu grein, sem þar birtist. Mað-
urinn og doktorinn eru nefnilega
báðir prýðis vel ritfærir og hafa veitt
mörgum ánœgjustundir með ferða-
þáttum í blöðum, tímaritum og bók-
um og erindum í útvarpi og á mann-
fundum. Hann efndi til starfrœkslu
mjólkurbús að Laxnesi fyrir nokkr-
um árum og við það tœkifæri gaf
hann skáldinu góða land og lóð undir
Gljúfrasteininn sinn. Þá gaf hann sér
tima til að fara á námskeið i bók-
bandi í Handiðaskólanum og hef-
ur bundið margar bækur sínar.
Hann á einstaklega snoturt bóka-
safn, fagurlega frágengið í viðliafn-
armikilli skrifstofu húsbóndans. Þar
eru líka egypsk goðalíkneski og fagr-
ir munir og málverk. Þá spilar liann
listilega á píanó og hefur bœði yndi
og nautn af fögrum listum og mennt-
um.
Jónas Sveinsstn er hugsjónamað-
ur. Hann fæddist blásnauður, en vann
sig til dágóðra bjargálna með fá-
gætu hugviti og snerpu og er sjálf-
sagt vel stœður núna. Samt er það
eins og honum sé ekki sérlega sýnt
um að ríghalda í fé sitt. Hann er
fádæma rausnarlegur og lijálpfiis,
greiðir hvers manns vanda, og heim-
ili þeirra hjóna er annálað fyrir alúð
og myndarskap. Hann er nefnilega
ekki einn þeirra, sem gleymir þreng-
ingum sínum og erfiðleikum. ■—- Hann
man vel baráttuna, sem hann háði
ungur fyrir lifibrauði sinu, þegar
kennd lítilmagnans fjötraði allar
hugsjónir og athafnaþrá og engum
manni ann hann þess hlutskiptis, þótt
honum finnist nauðsynlegt aðhald
jafn áríðandi. Hann segir mönnum
hispurslitið meiningu sína og getur
verið harður í horn að taka, finn-
ist honum gert á hluta góðs mál-
efnis. Hann fullyrðir, að átumein
Reykjavíkur sé áhyggjur og aftur
áhyggjur. Hann er þess vel vitandi,
að Bakkabrœðrahugsunarhátturinn
lifir góðu lífi í þjóðfélaginu; allt er á
hausnum, þrátt fyrir feikilega að-
stoð og haug af lánum, sem skútan
hefur flotið á síðustu árin. Hann fœr
ekki skilið, hversvegna menn risa
eins og grábröndóttir vœlandi kett-
ir, þegar minnzt er á, að virkja
mœtti Dettifoss og selja þaðan raf-
magn fyrir 500 milljónir á ári. Þjóð-
legheitin verða að blífa og jafn-
vœgisskopmyndin verður að haldast
í byggð landsins. Enginn athafna-
maður má hugsa um neitt nema fisk,
jafn gulltrygg og sú iðja hefur
reynzt alla jafna hina síðari ára-
tugi.
Jónas Sveinsson er f.jarri því heill
í þcssum línum. Maðurinn er gædd-
ur svo fágœtri margbreytni, að leit
mun að öðrum líkum. Hann er kom-
inn ofurlítið á sjötugsaldurinn, en
ellimörkin eru enn fjarri anda lians.
Hann er ennþá mikill grallari, stríð-
inn og skemmtilegur, en umfram allt
fágaður heimsborgari, vel heima í
flestum hlutum, þótt þeir séu utan
sérsviðs hans lœknisfrœðinnar. Jón-
as Sveinsson hefur reynzt hamingj-
unnar barn í þessum harða heimi.
Hann hefur auðvitað átt við erfið-
leika að stríða, en þeir liafa einungis
aukið styrk hans og þol og vegsemd
hans hefur vaxið við sérhvern vanda.
Hann er einlœgt þeirrar trúar, að
einhver œðri standi að baki skurð-
lœknunum, einhver ofar vorum skiln-
ingi. En maðurinn er aldrei einn.
Jónas Sveinsson á því lána að fagna,
að eiga góða og myndarlega konu,
Ragnheiði Hafstein, sem búið hefur
honum einstaklega smekklegt og
skemmtilegt heimili, og þar uníir
hann sér glaður að loknum löngum
starfsdegi, — ef hann fœr þá frið
fyr'vr sínum mikla sjúlclingafans, sem
vitjar hans bœði að degi og nóttu.
VIKAN