Vikan - 30.04.1959, Síða 5

KVILLAR 06 FAGRAR LISTIR
„MIG LANGAR til þess að segja
jrá því, þegar mamma sendi mig í
skóla, snemma vors, og allt það kom
mér mjög á óvart, það skeði allt l einu.
Snemma morguns segir mamma:
1 dag ferð þú, Jónas minn, áleiðis til
Reykjavíkur, við pabbi höfum ákveð-
ið, að þú gangir i menntaskólann.
Bg átti fermingarfötin, sem litu ágœt-
lega út, því að ég fékk áldrei í þau
að fara, þeirra beið vissulega það
hlutverk að vera mín spariföt nœstu
tvö árin. Ekki var nú risið mikið.“
Jónas hélt svo með móður sinni
áleiðis til Stykkishólms, en þaðan átti
skip að fara til Reykjavíkur. Þegar
þau skildu, spurði Jónas móður
sína: „Er hœgt að koma til
Reykjavíkur á sauðskinnsskóm?“
Hún svaraði, sem ég aldrei gleymi:
„Hugsaðu um hausinn á þér frekar
en fœturna.“
Þannig skýrir Jónas Sveinsson,
læknir fá þeim örlagaríka atburði,
þegar afráðið var, að hann skyldi
ganga á menntaskóila.
JÖNAS SVEINSSON fœddist 7.
júlí 1895 að Ríp í Hegranesi. For-
eldrar hans voru Sveinn prestur þar
og siðar i Goðdölum og Staðarhóls-
þingum og Árnesi í Trékyllisvik, Guð-
mundsson og kona hans Ingibjörg
Jónasdóttir, kennara við Lœrðaskól-
ann, síðar prests að Staðarhrauni
Guðmundssonar. Móðir Jónasar var
af hinni nafntoguðu Skarðsœtt, sem
lifað hefur meira en 800 ár l landinu
og á liann þannig œtt að rekja til
Ölafar ennar ríku. Móðurmóðir Jónas-
ar, Elinborg, var ágœtis hómöpati á
Skarði og móðir hans fékkst einnig
við þá göfugu list með góðum ár-
angri við lélegar aðstœður. Þannig
voru þeir systrasynir Jónas heitinn
Guðlaugsson, skáld og Jónas lœknir
Sveinsson.
Vorið 1910 þreytti Jónas próf í I.
bekk Hins álmenna Mentaskóla, og
sat l honum veturinn eftir. Svo var
fjárliagurinn bágur, að fram að jól-
um, átti liann enga kennslubók, en
þá vann hann IfOO krónur í lukku-
spili og lifði mikið til á því, gat keypt
nauðsynlegar lœrdómsbœkur og auk
þess leikfimibók! Jónas gat ekki set-
ið í II. og III. bekk vegna aðsteðj-
andi efnáhagsörðugleika, en þreytti
gagnfrœðapróf vorið 1911f og settist
i IV. bekk um haustið og vistaðist
í B-bekk, ásamt fjölmörgum andleg-
um aristókrötum á borð við Jón
Helgason, síðar prófessor, Pál Sig-
urðsson, síðar lœkni, séra Árna Sig-
urðsson, Lárus Jóhannesson, hœsta-
réttarlögmann, Böðvar heitin Krist-
jánsson, síðar menntaskólakennara
og marga aðra andans menn. B-
bekkur þessi var sérstœður um
marga hluti. Blað gáfu þeir út,
sem nefndist „Sneglu-Hálli“ og átti
hann að vera eins konar „andleg
grautarvömb“ nemendanna. Þar
kenndi margra grasa: Flimt og nlð
var þar i hraukum eftir Jón prófess-
or Helgason ásamt teikningum eftir
sama. Jónas Sveinsson kemur þar
og állnokkuð við sögu. „Sr. Jónas
Sveinsson kennir biblíusögur og
barnálœrdóm. Specialitet þululœr-
dómur,“ segir þar á einum stað. Þá
er leikritskorn, sem flytur fyrirlest-
ur Jónasar um Aiskylos og vlða er
drepið á sögukunnáttu Jónasar, sem
þótti nokkru meiri en eðlilegt mátti
tcljast.
OFT VAR þröngt í búi lijá smá-
fuglum á þessum árum. Foreldrar
Jónasar liöfðu t mörg horn að líta,
þau áttu stóran bamáhóp og höfðu
auk þess alið upp nokkur fóstur-
börn og því varð hann að bjarga
sér sjálfur — og komst furðanlega
fljótt upp á lag með það. Fœðiskostn-
aður mátti ekki mikill vera og í
IV. bekk keypti Jónas nick-nack
fyrir 5 aura og ofurlítinn mjólkur-
dropa.
Eitt sinn var hagur Jónasar mjög
þröngur. Fór hann þá til Hannesar
Hafstein, sem var bankastjóri Is-
landsbanka, bað hann um víxil, og
hafði þokkálega ábekinga. Hannes
vildi ekki eiga viðskipti við mennta-
skólastrákinn í vaðmálsfötunum. Þá
spurði piltur hann, hvort liann myndi
eftir smálastráknum, sem visað hafði
þeim Bjama frá Vogi til vegar, þegar
þeir voru i kosningáleiðangri og
Bjarni hafði stungið 5 krónum að
snáðanum. Bankastjórinn leit út yfir
Austurstrœti og sat liugsi um stund.
Svo spurði hann Jónas, hvort hann
gæti ekki útvegað aðra menn á víx-
ilinn, livað hann gerði og gekk þá
állt eins og i sögu.
En fleiri reyndust skólapiltum vel
á þessum árum. Svo mátti heita, að
fáeinir góðhjartaðir efnamenn héldu
l'.finu í stórum hópi fátœkra efnis-
manna af landsbyggðinni. Þannig
reyndist Thor Jensen fjölmörgum
ágœtlega og einu sintii sló Jónas hann
um 9 mánaða víxil — og öðru sinni
hjálpaði Thor honum um Z krónur
handa Þórbergi Þórðarsyni, sem
vantaði þá upphœð til að innrita sig
til prófs.
Annar ágœtismaður var á þessum
árum Elías Stefánsson, útgerðarmað-
ur. Jónas fór eitt sinn á fund hans
og var þá í miklum vandræðum.
Eftir að þeir höfðu rœðst við um
stund gaf Elías honum einar litlar
J/OO krónur, sem var óhemju pening-
ur í þá daga. Nokkrum árum síðar
kom Jónas úr síldarvinnu að norðan.
Var liann þá byrjaður lœknisnám.
Fór hann á Landakotsspítálann og
hitti þar fyrir Guðmund lækni Magn-
ússon. Sá hann hjá honum, að Ellas
lá á sjúkráhúsinu og virtist dauðans
matur, með krábbamein í maga. Fór
hann óðara til hans og vakti hjá
honum og röbbuðu þeir saman síð-
ustu nóttina, sem Elías lifði.
Jónas vann með Oddi, sem kall-
aður var „vitlausi“ í símavinnu og
fékk oft að kenna á liörku kárls og
,.vitleysu“. Sá maður varð síðar
kunnur sem „blaðaútgefandi“ og
„rithöfundur“ og nefndist þá Oddur
sterki Sigurgeirsson af Skaganum.
Varla verður svo skilizt við „mesta
hörmungatímábilið“ í œvi Jónasar en
geta eins heillavænlegasta ævintýris,
sem hann hefur nokkru sinni lent í.
Sumarið 1916 fór Jónas í sildarvinnu
norður. Þar réðist hann i ragara-
mennsku og varð áður lauk verk-
sljóri fyrir erlendan sildarkaupmann,
sem laumaðist með síldarfarmana út
til Þýzkálands og seldi þar i óleyfi
enskra. Slapp karl ávállt út i þoku,
þótt enskar herduggur sveimuðu fyr-
ir landi. Árið eftir komst kaupmað-
ur ekki út til Islands. Þá samdist
svo með þeim Jónasi, að hann tók á
leigu tunnur kaupmanns, sált og
aðrar birgðir, sem ella hefðu orðið
til lítils gagns. Jónas reyndi óðara
fyrir sér um sölu á tunnunum og fékk
hagstœtt tilboð vestan af Isafirði, eft-
ir að hafa staðið í miklu stappi við
ógreindan útgerðarmann hér í bœn-
um. Hann hélt því til Isafjarðar og
hugðist ganga frá sölunni. Þá kom á
daginn, að hann hafði gleymt sölu-
hcimild eigandans fyrir sunnan og
liorfði illa með samninga. Þá símaði
hann óðara til Seyðisfjarðar og kunn-
Framhald á bls. 26.
^r/KíKj
'7
VIKAN
5