Veðrið - 01.09.1964, Page 12

þau liggja yíir landi á veturna, er oft heiðskírt og mikil hitaútgeislun, sein
stuðlar að kólnun loftsins.
Marzkortið er um margt svipað. Hér er þó hæð yfir Eystrasalti í stað Mið-
Evrópu og engin lægð milli Svalbarða og Noregs. Norðurlönd fara því fremur
varhluta af aðstreymi hlýs haflofts, en Ishafið nýtur þeim mun frekar góðs af.
A báðum kortunum er kaldara en venjulega vestan við Grænland, en ekki
er hægt að setja það á einfaldan hátt i samband við meðalloftstrauma, enda
er þar oft — og var mjög oft síðasta vetur — kaldasti hluti (kuldapóll) veðra-
hvolfsins á norðurhveli jarðar.
Nú er það svo um meðaltöl og meðalkort almennt, að þau gefa oft aðeins
takmarkaðar upplýsingar um augnabliksástandið á hinum ýmsu tímum þess
tímabils, sem um er að ræða. Jafnvel á umræddum vetri hafa að sjálfsögðu kom-
ið dagar með gerólíku veðurfari, og jafnvel þau kort, sem mestan þátt eiga í
að skapa einkenni meðalkortsins, eru æði frábrugðin því í smáatriðum. Hér
eru því birt tvö kort, annað frá 30. janúar (3. mynd), en þá var veðurlag frá-
brugðið því, sem þá gerðist, og hitt frá 10. marz (4. mynd), sem um margt er
dæmigert fyrir veturinn. Auk jafnþrýstilína og loftmassaskila yfirborðsins eru
línur, er sýna hæð 500 mb flatarins (jafnþrýstiflatar, þar sem þrýstingurinn er
500 mb). Sambandið milli Jressara h'na og vindsins er hið sama og á milli hans
og jafnþrýstilínanna. Vindurinn blæs samsíða línunum, þannig að lína með
lægra gildi er til vinstri við stefnuna og vindhraðinn þeim mun meiri sem
hnurnar eru jréttari (brattinn meiri). Til þess að gefa rétta hugmynd um hlut-
fallið milli vindhraðans niðri við yfirborð og uppi í loftinu, hefði þurft að
teikna straumlínurnar (hæðarlínurnar) í 500-mb rúmlega helmingi þéttari.
Fyrir ýmissa hluta sakir gefur 500-mb flöturinn okkur mikilvægari upplýsingar
en yfirborðskortið, ef fylgjast skal með veðurfari á stóru svæði í langan tíma.
Um helmingur af Jtyngd lofthjúpsins hvílir á honum, en hinn neðan hans. Nú
eru vindátt og veðurhæð breytileg með hæðinni á hverjum stað, en ekki er
ósanngjarnt að reikna með, að Jjessi flötur, sem í vissum skilningi er í miðjum
lofthjúpnum, sýni sæmilega meðalástandið. En 500-mb kortið er miklu reglu-
legra en yfirborðskortið og breytist hægar í megindráttum. Munurinn á útliti
yfirborðs- og 500-mb kortsins er háður hitastiginu í loftlaginu neðan 500-mb
flatarins. Ef loftið hefði allsstaðar sama þéttleika í sömu hæð frá sjávarmáli,
mundu línurnar liggja nákvæmlega eins á báðum kortunum. Þar sem loftið
er kalt, er Jjað þéttara í sér og þrýstingurinn fellur hraðar með hæðinni en
þar, sem það er hlýrra. Hann kemst niður í 500 mb í minni hæð að öðru jöfnu
og 500-mb flöturinn liggur neðar. Þar eð hitastigið í veðrahvolfinu fer yfir-
leitt fallandi frá miðbaug að pól, liallar 500-mb fletinum yfirleitt í átt að
pólnum. I megindráttum er því vindakerfi norðurhvelsins, Jjegar Jjangað upp
er komið, hvirfill vestlægra vinda með miðju nálægt pólnum. Oft er þéj miðja
hvirfilsins að minnsta kosti tvöföld, „luingrásarpólarnir" tveir, annar yfir Norð-
ur-Síberíu, en hinn ylir Kanadísku eyjunum og falla Jjá nokkurn veginn saman
við samsvarandi „kuldapóla" veðrahvolfsins. Styrkleiki og lega þessara póla er
52
VEÐRIÐ