Fréttablaðið - 05.12.2009, Blaðsíða 22

greinar@frettabladid.is
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík SÍMI: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRAR: Arndís Þorgeirsdóttir arndis@frettabladid.is, Kristján Hjálmarsson, kristjan@frettabladid.is Trausti Hafliðason trausti@frettabladid.is og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál) hdm@frettabladid.is
MENNING: Páll Baldvin Baldvinsson fulltrúi ritstjóra pbb@frettabladid.is HELGAREFNI: Anna Margrét Björnsson amb@frettabladid.is og Sigríður Björg Tómasdóttir sigridur@frettabladid.is ALLT OG SÉRBLÖÐ: Roald Eyvindsson roald@frettabladid.is og Sólveig Gísladóttir solveig@frettabladid.is
ÍÞRÓTTIR: Henry Birgir Gunnarsson henry@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Kolbrún Ingibergsdóttir kolbrun@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 miðlar ehf. STJÓRNARFORMAÐUR: Ingibjörg S. Pálmadóttir FORSTJÓRI OG ÚTGÁFUSTJÓRI: Ari Edwald
RITSTJÓRI: Jón Kaldal jk@frettabladid.is AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Steinunn Stefánsdóttir steinunn@frettabladid.is
Fréttablaðið kemur út í 90.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt
að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu
formi og í gagnabönkum án endurgjalds. Issn 1670-3871
22 5. desember 2009 LAUGARDAGURSPOTTIÐ
ÞORSTEINN
PÁLSSON
AF KÖGUNARHÓLI ÞORSTEINS PÁLSSONAR
F
orseti Íslands er í nokkurri
klípu þegar kemur að stað-
festingu ríkisábyrgðarlag-
anna vegna Icesave-skulda
Landsbankamanna. Ósennilegt er
að fyrir honum vefjist að finna rök-
stuðning fyrir undirskriftinni með
einum eða öðrum hætti. Vandi for-
setans er hins vegar í því fólginn að
hann kemst ekki frá málinu án þess
að lenda í mótsögn við fyrri orð og
athafnir við staðfestingu laga.
Slík staða lækkar ris embættis-
ins. Hún kemur til viðbótar þeim
atburðum sem forseti hefur sjálf-
ur lýst á þann veg að embættið hafi
í tíð hans verið misnotað af forystu-
mönnum í fjármálalífinu. Þó að slík
misnotkun sé eftir stjórnarskránni
á ábyrgð ráðherra en ekki forseta
sjálfs eru áhrifin þau sömu á stöðu
embættisins.
Það eru einkum tvö fordæmi sem
leiða forsetann í
nýjan vanda.
Fyrra fordæm-
ið lýtur að fjöl-
miðlalögunum.
Þá synjaði forseti
um staðfestingu
með þeim rökum
að gjá hefði
skapast milli
þings og þjóðar.
Umræður í þing-
inu og undirskriftir almennings til
forseta gefa sterklega til kynna að
þær aðstæður séu jafnvel ríkari nú
en þá.
Síðara fordæmið er staðfesting
forseta á Icesavelögunum frá því í
sumar. Þá féllst forseti á lögin með
sérstakri skírskotun til þeirra fyr-
irvara og takmarkana sem Alþingi
hafði bætt við frumvarp ríkis-
stjórnarinnar. Fyrirvararnir voru
þannig forsenda staðfestingar. Nú
er óumdeilt að fyrirvararnir hafa
verið rýrðir. Stjórn og stjórnar-
andstöðu greinir hins vegar á um
að hve miklu leyti.
Forsetinn hefur komið emb-
ættinu í þá stöðu að þurfa að taka
pólitíska afstöðu með mati ríkis-
stjórnarinnar á fyrirvörunum
þegar hann staðfestir nýju lögin.
Einu gildir hvaða búningur þeim
rökum verður búinn. Niðurstaðan
verður óhjákvæmilega stuðningur
við mat ríkisstjórnarinnar. Fari
svo ólíklega að forseti synji um
staðfestingu verður það að gerast
eftir mati stjórnarandstöðunnar á
fyrirvörunum.
Niðurstaðan er sú að forseta-
embættið er í trúverðugleikaklípu
hvorn kostinn sem forseti velur. Sú
klípa getur haft áhrif á stöðu emb-
ættisins um langa framtíð.
Klípa forsetaembættisins
Á
sínum tíma notaði forset-
inn skilgreininguna um
gjá milli þings og þjóðar til
þess að synja um lagastað-
festingu. Í sjálfu sér var þetta ágæt
skilgreining á ástandi sem réttlætt
getur að þjóðin fái úrslitavald um
gildistöku laga.
Spurningin er þá sú hvort hags-
munir þjóðarinnar séu best tryggðir
með því að hafa það mat alfarið á
hendi þjóðhöfðingjans eins og
stjórnarskráin gerir nú ráð fyrir.
Ástæða er til að skoða það álitaefni
í víðu samhengi.
Í fyrsta lagi getur sú staða verið
uppi að forseti vilji heldur varðveita
stöðu sína sem einingartákn fremur
en að tefla henni í tvísýnu. Það gerði
Vigdís Finnbogadóttir í miklu deilu-
máli um EES-samninginn. Vera má
að það hafi með öðru ráðið talsverðu
um að hún skilaði jafn risháu emb-
ætti og hún hafði tekið við.
Í öðru lagi getur staðið svo á að
forseti sé efnislega sömu skoðunar
og meirihluti þingsins og telji það
ekki í þjóðarþágu að tefla slíku
máli í tvísýnu. Sú staða sýnist
hafa verið upp á teningnum á liðnu
sumri þegar forseti undirritaði
ríkis ábyrgðarlögin með sérstakri
tilvísun í tiltekna efnisþætti þeirra
þó að þá þegar hafi verið sýnileg
gjá milli þings og þjóðar í málinu.
Í þriðja lagi hefur það gerst að for-
seti hafi hafnað óskum frá almenn-
ingi um að synja um staðfestingu á
lögum með þeim rökum að dómstól-
ar ættu að skera úr þeim ágreiningi
sem fyrir hendi var.
Af þessum dæmum má ráða að
gildandi stjórnarskrárákvæði um
þjóðaratkvæðagreiðslu, ef forseti
synjar lögum um staðfestingu, er
ekki einhlít leið til að fá kjósendum
úrslitaáhrif þegar gjá er milli þings
og þjóðar. Þessar athugasemdir eru
jafngildar hver sem á hlut að máli
á forsetastóli og eiga því ekki við
núverandi forseta fremur en aðra.
Réttur þjóðarinnar
Þ
egar stjórnskipunin gerir
ráð fyrir fullri aðgrein-
ingu framkvæmdavalds
og löggjafarvalds eins og
í Bandaríkjunum er lagasynjunar-
réttur forseta eðlilegt tæki til að
tryggja jafnvægi milli þessara
tveggja valdþátta. Þessu víkur á
annan veg við þegar stjórnskipun-
in byggir á þingræðisreglu.
Vilji menn koma málum í
þjóðar atkvæðagreiðslu þegar
gjá er staðfest milli þings og
þjóðar er skynsamlegt að pólit-
ísk ábyrgð liggi að baki mati á
því hvenær þær aðstæður eru
fyrir hendi. Í dönsku stjórnar-
skránni er tilteknum minnihluta
þingmanna fengið það vald og sú
ábyrgð að meta þessar aðstæður
með ákveðnum tilgreindum und-
antekningum.
Slík lausn var rædd á árunum
2005 til 2007 í stjórnarskrárnefnd
er laut forystu Jóns Kristjánsson-
ar, þáverandi heilbrigðisráðherra.
Erfitt er að meta hvað hindraði
framgang þess máls en senni-
lega réði þó mestu að Samfylk-
ingin vildi ekki ræða úrlausnir
sem lutu að forsetanum, jafnvel
þó að þær hefðu þann tilgang
að rétta hlut Alþingis gagnvart
framkvæmdavaldinu.
Margt bendir hins vegar til
að forsetaembættið væri í betri
stöðu í dag hefði slík breyting
náð fram að ganga á þeim tíma.
Sú trúverðugleikaklípa sem for-
setaembættið stendur nú and-
spænis er áminning um hversu
brýnt það er að ljúka yfirvegaðri
heildarendurskoðun á stjórnar-
skránni og losa þá umræðu undan
oki lýðskrumsins.
Betri lausn
Á
alþjóðadegi fatlaðra hinn 3. desember voru hvatningar-
verðlaun Öryrkjabandalagsins veitt í þriðja sinn. Veitt
eru verðlaun til einstaklings, fyrirtækis og stofnunar
sem hafa að mati dómnefndar staðið sig vel og verið
góð fyrirmynd í að berjast fyrir málefnum fatlaðra,
veita þeim þjónustu eða vera hvatning fyrir betra samfélagi fyrir
alla. Edda Heiðrún Backman, SÍBS og Öskjuhlíðarskóli fengu
verðlaunin að þessu sinni. Þessi hvatningarverðlaun eru verð-
launahöfum áreiðanlega mikils virði og okkur landsmönnum
öllum hvatning til að gera betur.
Í tengslum við þennan dag veitti Styrktarfélag lamaðra og
fatlaðra kærleikskúluna í sjötta sinn. Ás styrktarfélag og lands-
samtökin Þroskahjálp og Sjálfsbjörg voru einnig með sín verðlaun
og Öryrkjabandalagið hélt ásamt fleirum ráðstefnu sem fjallaði
um sjálfstætt líf. Á þessari ráðstefnu flutti dr. Adolf D. Ratzka
afar athyglisvert erindi, en hann er frumkvöðull samtaka um
sjálfstætt líf í Svíþjóð. Svíar og reyndar fleiri Norðurlandaþjóðir
hafa lagt áherslu á sjálfstætt líf fatlaðs fólks, en umræðan um
þetta málefni er fyrir alvöru að breiðast út hér á landi. Segja má
að þetta sé framhald af því góða starfi sem Sjálfsbjörg hefur
staðið fyrir allt frá stofnun félagsins árið 1958. Síðan þá hefur
verið lögð áhersla á sjálfsbjörg fatlaðs fólks og núna þurfum
við að gera enn betur svo fatlaðir geti verið sjálfstæðir og notið
frelsis í daglegu lífi. Það byggir á því að fá persónulega notenda-
stýrða aðstoð þar sem hinn fatlaði ákveður hver veitir aðstoðina,
hvar, hvenær og hvernig hún er veitt. Þetta er andstæðan við
stofnanastýrða þjónustu sem byggir á því að steypa flesta í sama
mót hvað aðstoð varðar.
Guðmundur Magnússon, formaður Öryrkjabandalagsins, lýsti
vel við afhendingu hvatningarverðlaunanna þeirri hugsun sem
er á bak við sjálfstætt líf fatlaðra. Eins og aðrir í þjóðfélaginu
eiga fatlaðir að hafa þann rétt að stýra sjálfir lífi sínu og þeirri
þjónustu sem þeir fá, en þjónustan miðist ekki við hagsmuni og
þarfir þeirra sem þjónustuna veita. Ferðaþjónusta fatlaðra, betra
aðgengi, heimaþjónusta og margvíslegur annar stuðningur er
mikið framfaraspor og hefur losað marga úr stofufangelsi, en það
er enn langt í land. Enn lifa fjölmargir fatlaðir ekki sjálfstæðu lífi
og eru þess vegna ekki virkir þátttakendur í daglegu starfi. Þess
vegna hefur orðið til hreyfing sem byggir á þessum hugsunar-
hætti sem kallast „notendastýrð persónuleg aðstoð“ (NPA) eða
„independent living“. Jafnrétti snýst ekki einungis um jafnrétti
til náms, atvinnu, launa og atkvæðisréttar svo dæmi séu nefnd
heldur einnig jafnrétti til að lifa sjálfstæðu lífi þótt fólk búi við
einhverja fötlun. Ráðherrar hafa aðstoðarmenn og bílstjóra og
fatlaðir þurfa ekki síður á þessu að halda til að geta verið virkari
í daglegu lífi.
Bambus bognar, en brotnar ekki. Þess vegna er Adolf Ratzka
með níu tegundir af bambus í garðinum sínum. Velferðarkerfi
okkar má ekki brotna. Þjóðin vill verja grunngildi okkar sam-
félagsgerðar sem er velferð og menntun. Undirstaða þess alls
er öflugt atvinnulíf sem getur staðið undir kostnaði við okkar
velferðarkerfi og að þjóðin geti verið fjárhagslega sjálfstæð. Við
hljótum að vilja sjálfstætt líf fyrir alla Íslendinga.
Velferðarkerfið má ekki brotna.
Sjálfstætt líf
ÞORKELL SIGURLAUGSSON SKRIFAR