Vikan - 29.06.1961, Síða 12

Dr. Matthías Jónasson
ÞEKKTU
SJALFAN
ÞIG
Trú og
heimsfrakt
Þegar heimslánið leikur við okkur og við getum lifað f praktug-
legum vellystingum, þá verður trúarþörfin fjarlæg og veik eins
og týra sem hjarir.
Flestir meta meira velgengni hérna
megin grafar en óvissa sælu annars
heims. Hrærivélin, ísskápurinn, bifreið-
ixi^og samkvæmislífið verða okkur auð-
veldlega guðir. sem krefjast allrar til-
beiðslu okkar.
ÞEGN TVEGGJA HEIMA.
Ég held hann hafi verið að vestan, karlinn, sem
þessi saga gengur um. Presturinn spurði hann, hvort
hann myndi íremur kjósa, ef í boði væri, að lifa í
velsæld hér í heimi eða verða hólpinn í öðru lífi.
Og sveitungi minn svaraði viðstöðulaust: „Veit
hönd hvað heíur og heldur hérna megin.“
Sannarlega, maöurinn er þegn tveggja heima,
og hínn tvöfaldi þegnréttur vekur upp sterkar and-
stæður í eðli hans. Því er hann kloíinn og tvíhverf ur
í innstu verund, - hið veika hold, sem auðveldlega
tælist af munaði og annarri heimsfrakt, og hinn
reiðubúna anda, sem að vísu er langof tast tilieiðan-
legur að íylgja ábendingum holdsins. Sæla annars
heims er okkur vís samkvæmt trú og íyrirheiti, en
sú velsæld, sem veröidin býður, biasir við augum,
og því fer mörgum okkar likt og sveitunga minum,
að kjörorðið verður: „Veit hönd hvað heíur.“
Machiaveili (ítalskur rithöfundur á renaissans-
skeiðinu), hinn miskunnariausi túikandi manneði-
isins, bendir á þessa skammsýni í öðru samhengi,
þegar hann segir, að við tökum iítiivægan stundar-
hagnað íram yíir varaniega hamingju, ef hún að-
eins kostar örhtia bið. A sama hátt - segir hann -
vaxa okkur í augum smávægileg óþægindi, sem
bíða okkar í næstu andrá; þau vekja okkur meiri
skeiíingu en vis tortíming, sem biasir við í iangri
vframtíð.
l Af þessari tilhneigingu manneðhsins ieiðir Mac-
hiavelh eins konar aöíerðislögmál, sem hann kallar
aigiit og auðveidiega má túlka á þá iund, að við met-
um þegnrétt þessa heims, ef honum fylgir örugg
velsæid, mikiu meir en þá sælu, sem væntanlega
leiði af þegnrétti okkar í öðrum heimi.
VERALDAK VEGUR.
Sú trú er ríkjandi nú á tímum, að velmegun og
jarðneskt gengi muni aukast jafnt og þétt. Þó að
margt mæli gegn þeirri trú, styðst hún einnig við
nokkur rök. Hagskýslur sýna árlega framleiðslu-
aukningu með tæknimenntuðum þjóðum, arðrænd-
ar þjóðir öðlast smám saman sjálfsforræði og svig-
rúm til að rétta við eínahag sinn, en örbjarga ein-
staklingum er tryggð samfélgshjálp með lögum.
Þannig virðist örbirgðin hljóta að þoka fyrir vax-
andi velmegun.
Gegn þessu stendur að vísu sú staðreynd, að hin
byggilegu svæði jarðar eru takmörkuð, en það er
frjósemi mannkynsins ekki. Fyrirsjáanleg mann-
f jölgun sýnist því vera óleysanlegt vandamál, nema
náttúran fái að beita sinni algildu lausn: harðrétti
og hungurdauða. Og auðvitað gætu þau morðtæki,
sem mannlegt hugvit hefir smíðað, orkað í sömu
átt.
Allt um það ríkir bjartsýni um batnandi lífskjör,
einkum hjá velmegnandi þjóðum, sem ráða yfir
skipulegu framleiðslukerfi og þykjast geta sett
efnahagsþróun sína upp í einföldu reikningsdæmi.
Fyrir sjónum þeirra breytist táradalurinn nafntog-
aði auðveldlega í sólvermda akra, þar sem smjör og
hunang drjúpa af hverju axi. Ef við skoðum nú
manneðlið með sama miskunnarlausa raunsæinu
og Machiavelli gerði, þá getur okkur varla dulizt sú
hætta, að slík heimsfrakt altaki mannshugann svo,
að þegnréttur annars heims þoki í skuggann. Sam-
kvæmt mannskilningi Machiavellis metum við þegn-
rétt annars heims í öfugu hlutfalli við veraldar-
gengi okkar. Þegar heimslánið dillar okkur, þá týr-
Framhald á bls. 42
12 VIKAN