Vikan - 27.07.1961, Page 4

□F
LITLU
5KIPT
I OF
MARE5A
5TAÐI
r
HELGI SÆMUNDSSON.
Júlígreinin
Úthlutun listaniannalauna hefur
jafnan sætt miklum deilum undan-
farna áratugi, enda lætur íslending1-
um fremur illa að stjórna skapi sínu,
þegar tilfinningamál ber á góma.
Venjulega er úthlutunarnefndin löst-
uð hörðum orðum, þó að nokkur
áraskipti séu að þeim málflutningi.
Hins yegar fer því mjög fjarri, að
gagnrýnendur hennar reynist á eitt
sáttir í þeim skilningi, að þeir beri
fram einróma, rökstuddar tillögur
í úrbótaskyni. Hjugmyndirnar um
úthlutunarfyrirkomulag listamanna-
launanna eru að kalla jafnmargar
þeim, sem til máls taka. Dálítil
breyting hefur þó orðið í þes^u
efni upp á síðkastið. Virðist þess
vegna ástæða til að ætla, að unnt
muni að finna sæmilega framtíðar-
skipan þessara mála.
Sagan af úthlutun listamannalaun-
anna er svo alkunn, að hún skal
hér ekki rakin. Allir muna, hvert
þrætuepli listamannalaunin voru,
meðan alþingi hafði sjálft úthlutun
þeirra á hendi. Sízt tók betra við,
þegar ráðstöfun fjárins kom í hlut
listamannanna, því að samtök þeirra
klofnuðu um leið og munu naumast
enn gróin þeirra sára sinna. Nú-
verandi úthlutunarnefnd þarf þess
vegna ekki að kippa sér upp við það,
þó að sumar niðurstöður hennar
þyki orka tvímælis. Hitt liggur í
augum uppi, að fyrirkomulagið á út-
hlutun listamannalaunanna hljóti að
standa til bóta. Því verður að breyta
fyrr en síðar.
MÖRG SJÓNARMIÐ.
Skoðanir manna um bækur og
listir eru harla margvíslegar — og
guði sé lof. Ekkert væri andlegu lífi
þjóðarinnar hættulegra en valdboð-
in afstaða almennings til listamann-
anna og verka þeirra. Mannkynið
þekkir þá reynslu úr einræðisríkj-
unum, og þarf varla frekari vitna
við. Listsmekkur frjálsra manna er
tilfinningamál, sem á heima í helgi-
dómi einkalífsins. Einn skynjar göf-
uga fegurð í listaverki, sem öðrum
er óþægilega andstætt, þó að báðir
séu allir af vilja gerðir að leita og
njóta. Þess vegna er mikil ábyrgð
falin þeim mönnum, sem úthluta
listamannalaunum. Þeir hljóta að
virða mörg sjónarmið, ef nokkur
von á að vera um árangur af starfi
þeirra. Samt verða þeir að hafa sjálf-
stæðar skoðanir, því að ella mun
unnið fyrir gýg. Hugarfar þeirra og
hjartalag skiptir kannski ekki minna
máli en sú sérfræðilega þekking, sem
dregur í dilka og markar bása. Hér
gildir að vilja vel án þess að lenda
í aumingjaskap flokksfylgis og skoð-
analeysis.
Úthlutunarnefnd listamannalauna
þarf að gera sér ljóst hverju sinni,
að skoðanir hljóta og eiga að verða
skiptar um niðurstöður hennar.
Annað væri blátt áfram óeðlilegt.
Hins vegar er gagnrýnendum nefnd-
arinnar í hópi listamanna og ann-
arra, sem hér vilja lcoma við sögu,
hollt og skylt að íhuga sömu stað-
reynd. Eigi að síður eru umræður
um úthlutun listamannalaunanna
harla nauðsynlegar. Til þess hafa
menn skoðanir að gera grein fyrir
þeim og reyna að afla sjónarmiðum
sínum brautargengis. Mestu skiptir,
að viðhorf þjóðarinnar til bók'-
mennta og lista sé með augljósu og
skemmtilegu lífsmarki. Sárgrætileg-
astur væri sá dauðasvipur, sem heit-
ir afskiptaleysi.
HVER ER TILGANGURINN?
Megingalli núverandi fyrirkomu-
lags á úthlutun listamannalauna er
tvímælalaust sá, að of litlu fé er
skipt í of marga staði. Alþingi hefur
sannanlega skert lífeyri listamann-
anna drjúgum síðustu árin, en sá
sparnaður er mjög ósanngjarn og
ærið varhugaverður. Samtímis hefur
útvöldum og kölluðum fjölgað og
kröfurnar um aukna viðurkenningu
til handa einstökum listamönnum
orðið fleiri og rökstuddari. Nú eru
launahlutir íslenzkra listamanna
meira en hundrað talsins ár hvert.
Fæstir þeirra ráða verulegum úrslit-
um um efnahag, hvað þá listræna
viðurkenningu. Og þessir skildingar
örva víst engan mann til listsköpun-
ar, þó að einhver hætta muni á því,
að lítilsigldir skapleysingjar reyni
að endurgjalda óverðskuldaðar pen-
ingagjafir með misheppnuðum af-
köstum. Slíkt fyrirkomulag er vissu-
lega óviðunandi. Tilgangur lista-
mannalaunanna getur ekki verið
þessi. En hver er hann þá?
Auðvitað á þessi fjárveiting að
tryggja beztu listamönnum þjóðar-
innar á hverjum tíma bærileg starfs-
skilyrði. Þess vegna myndi ólíkt
skynsamlegra að skipta stórt í fáa
staði en smátt í marga. Listamenn
okkar velja sér naumast hlutskipti
sitt vegna launanna. En þeir vcrða
að lifa eins og aðrir þegnar nútíma-
þjóðfélagsins. Fulltingi samborgar-
anna um lífeyri þeirra sker oft og
tíðum úr um, hvort merkilegir hæfi-
leikar fá að njóta sín eða glatast.
fslenzkir listamenn fá undantekn-
ingalítið allt of seint nauðsynleg
starfsskilyrði. Samfélagið gleymir
iðulega, að barátta þeirra er tví-
þætt, annars vegar fyrir borgara-
legri afkomu, hins vegar til frægrar
viðurkenningar. Vitaskuld fer vel á
því að vera spar á hæpinn frama,
4 VIKAN