Vikan - 27.07.1961, Page 9

HW r-M— l/'-J- *«. I - ■
FRÁ HERNÁMSÁRUNUM
Eftir GUNNAR M. MAGNÚSS.
Hermaður klifraði þar upp á þak hússins, en af þakbrúninni vann hann það verk,
er hann hafði fengið skipun um að framkvæma.
HÖPUÐSTAÐUIÍ VESTFJARÐA.
ísafjarðarbær hefur oft verið nefndur höfuðstaður Vest-
fjarða, og er það réttnefni. Þetta er gamall kaupstaður og
verzlunarhær. Þar hefur um langan aldur verið rekinn út-
gerð mikil, har var lengi miðstöð verzlunar úr báðum ísa-
fjarðarsýslum. Stórverzlun Ásgeirs Ásgeirssonar á ísafirði
hafði eigið gufuskip í vöruflutningum milli landa, sýnir það
stórbrag verzlunar á ísafirði.
ísafjörður var annar stærsti bær landsins, næst Reykja-
vík, allt fram að siðustu aldamótum. Bærinn stendur á mal-
areyri, er liggur því nær um Skutulsfjörð þveran, en beygir
siðan i mjóan odda til suðausturs. Siglingarleiðin iiggur inn
um mjótt sund milli tangans og austurstrandar fjarðarins.
Þegar inn úr því er komið, blasir við ein fegursta og trygg-
asta höfn landsins, Pollurinn.
Nú var það laugardaginn 7. júní 1941, að starfað var í
þessum útgerðarbæ að undirbúningi hátiðahalda daginn eftir,
sem var sjómannadagurinn, hinn fjórði í röðinni.
Margir gengu seint til náða í sumarbirtunni, en þi /ar
kyrrð komin á upp úr miðnætti.
SKIP SKRÍÐUR AÐ LANDI.
Þá gerðist það, að brezkt skip renndi inn fjörðinn, inn
á Poll og lagðist þar að bryggju. Strax er skipið var orðið
landfast, steig á land 52 manna hersveit og gekk fylktu liði
frá höfninni upp i bæinn. Þeir héldu undir ákveðinni leið-
sögn upp í Silfurgötu, sem er i miðbæ ísafjarðar. Þar skipt-
ust þeir í hópa: Nokkrir hermenn tóku varðstöðu á aðal-
götunni, einn hópurinn umkringdi hús Jóhanns J. Eyfirð-
ings við Brunngötu, en annar flokkurinn hélt að húsi frú
Hásler við Aðalstræti.
Þá seltu hermenn vélbyssur við Brunngötu, fram undan
húsi Jóhanns Þorsteinssonar kaupmanns, en bak við hús
Iryggva Jóakimssonar, vararæðismanns Breta.
Skömmu siðar kom flokkur liermanna lieim lil Tryggva
Jóakimssonar. Hermaður klifraði þar upp á þalc hússins, en
af þakbrúninni vann hann það verk, er hann hafði fengið
skipun um að framkvæma. En það var að skrúfa laust skilti
vicekonsúlsins brezka og taka það síðan niður.
Hermennirnir knúðu dyra, þar sem hertaka skyldi fólk,
og fóru inn. lilkynntu þeir, að það hefði tveggja tíma frest
lil að ferðbúa sig og gera nauðsynlegustu ráðstafanir, en
það skyldi ekki búast við að koma aftur í bráð.
Um fjögurleytið gekk hið hertekna fólk, sex að tölu, í
fylgd hermanna frá heimilum sinum, eins og leið lá út í skip-
ið. Sjöundi hertekni maðurinn var Þorbergur Þorbergsson
vitavörður Galtarvitans, en þangað hafði skipið komið fyrr
um nóttina.
UMRÆÐUR ÍSFIRÐINGA Á SJÓMANNADAGINN.
Bæjarbúum mörgum varð hvert við, er þeir vöknuðu við
þann atgang, sem fylgdi hertökunni. Sjómannadagurinn átti
að rísa með allt öðrum blæ. Það varð uppi fótur og fit
snemma morguns, og menn spurðu: Ilvers vegna? Og hverjir
voru herteknir?
Spurningunni var svarað með því, að Bretar teldu fólk
þetta hafa hjálpað Þjóðverjanum August Lehrmann til þess
að dyljast sem flóttamaður í rúmt ár, en hann hafði þá ver-
B VIKAN
RAR HERTEKNIR
í síðustu þáttum hefur verið sagt frá hernáminu og
handtöku Þjóðverja, hvar sem til þeirra náðist.
Einn þeirra, sem undan komst í bili var August Lehr-
mann, en hjálpsemi ísfirzkra borgara við hann
átti talsverð óþægindi í för með sér fyrir þá eins og
hér kemur fram.
ið handtekinn fyrir rúmum hálfum mánuði, þar sem liann hafðist við
í tjaldi uppi í fjalli vestur í Patreksfirði. Hins vegar voru á dreif sagnir
nm það, hvort fólkið væri saklaust eða sekt af þeim áburði Breta, að
hafa brolið herlög, sem giltu hér á landi, með því að hylma yfir dvöl
manns, sem talinn var, vegna þjóðernis sins, óvinur Bretlands.
August Lehrmann hafði leynzt Bretum frá 10. maí 1940 til 21. mai
1941, og farið liuldu höfði um Vestfirði. Ilafði hann haft samband við
sumt af fólki þvi, sem nú var hertekið, en annað hafði ekki komið
við sögu fyrr, svo sem vararæðismaður Breta, Tryggvi Jóakimsson. Frá
ferðalögum Lehrmanns og hjálpseminni við hann segir i greinni: „í
felum milli Látrabjargs og Hornbjargs,“ sem birtist í Vikunni hinn 6.
júlí.
Nú renndi hið brezka skip út fjörðinn með hina herteknu.
En flugufregnir um njósnir og nazisma gengu nú fjöllunum liærra, og
margar æsilegar fréttir skutu upp kollinum. Furðaði marga á því,
að hér hafði verið algjörlega gengið fram hjá íslenzkum stjórnarvöld-
um, og þótti ósvinna og ofbeldi, að farið skyldi að fólki fyrirvaralaust
á næturþeli, án undangenginnar rannsóknar.
YFIRLÝSING BRETA UM HERTÖKUNA.
En daginn eftir fékk þjóðin að heyra skýringu brezku herstjórnar-
innar á þessum tiltektum. Yfirmaður herliðsins birti svohljóðandi til-
kynningu í íslenzka útvarpinu:----
-----„Því hefur nýlega verið lýst yfir, að frelsi íslands væri Stóra-
Bretlandi jafn mikils virði og þess eigið frelsi, og allar tilraunir, sem
gerðar kynnu að verða til aðstoðar möndulveldunum, yrðu tafarlaust
bældar niður.
Yfirforingi setuliðsins vill láta i ljós þá von, að ekki þurfi að gera
frekari ráðstafanir, — en hinir handteknu karlar og konur liafa skotið
skjólshúsi yfir þýzkan mann í nærri 12 mánuði og vissu vel, hvers konar
maður hann var, —Þjóðverji, — og á flótta undan brezluim og íslenzlc-
um lögum.
Þessar persónur hafa veitt Þýzkalandi aðstoð, og hafa á vissan hátt
veikt varnir íslands. Um leið og yfirforingi setuliðsins lætur í ljós, að
sér þyki miður að hafa orðið að grípa til þessara ráðstafana, óskar
liann, að íslenzku þjóðinni sé gert það Ijóst, að hann muni ekki þola
jafnvel hina minnstu aðstoð við óvini brezka heimsveldisins eða nokkuð
það, sem liklegt sé að geti stofnað brezka setuliðinu á tslandi i hættu.
Ennfrcmur vill hann gera ljóst, að það er möguleiki á því, að Þjóð-
verjar lendi flugvélum eða sendi niður fallhlífahermenn á ísland, og
er það skylda allra að gera brezkum og íslenzkum yfirvöldum aðvart
um slíka menn.
Öll aðstoð við slíka útlendinga mun verða skoðuð sem fjandsamleg
og tekin til athugunar þegar í stað. Aftur vill yfirforingi setuliðsins þó
láta í Ijós þá von, að ekki þurfi að koma til frekari ráðstafana, en þæð
sé undir íslendingum sjálfum komið.“
HINIR HERTEKNU.
Hinir herteknu voru:
Tryggvi Jóakimsson, vararæðismaður Breta, og frú hans, scm var
þýzk.
Jóhann J. Eyfirðingur kaupmaður.
Sigurlaug Jóhannsdóttir Scheiter, dóttir Jóhanns Eyfirðings, gift þýzk-
um umboðssala, er handtekinn var, þegar hernám Breta hófst.
Gertrud Hásler, kona Ilans Hásler, bakara, er var þýzkur, en liann
var handtekinn rétt eftir hernám Breta.
Ilse Hasler, kjördóttir Háslerhjónanna. Hún var -7 ára, fædd hér á
landi og islenzk í báðar ættir.
Þorbergur Þorbergsson, vitavörður í Keflavík.
Jóhann J. Eyfirðingur var norðlenzkur að uppruna, en hafði flutzt
ungur vestur að ísafjarðardjúpi, stundaði sjómennsku og útgerð, en hafði
mörg seinni árin rekið verzlun á ísafirði, ásamt konu sinni.
Tryggvi Jóakimsson var ísfirðingur að uppruna, hóf ungur verzlun-
arstörf, var meðal annars við verzlun á Flateyri, en fluttist ungur vestur
um haf og dvaldist erlendis i 17 ár. Var hann lengst af i New York.
Þar kvæntist hann konu af þýzkum ættum. Þau fluttust svo til íslands
árið 1917 og settust að á ísafirði. Tryggvi stundaði umboðsstörf og
rak verzlun. Tryggvi hafði verið brezkur vararæðismaðúr um 20 ára
skeið, þegar hann var nú skyndilega handtekinn.
Þorbergur vitavörður var vestfirzkur að uppruna, liafði verið við
Djúp og flutzt frá Bolungarvík til Keflavíkur við Súgandafjörð. Gerð-
ist hann vitavörður Galtarvitans og hafði gegnt því embælti í nokkur
ár.
Frúrnar G. Hásler og Sigurlaug Jóhannsdóttir Sclieiter voru þýzkir
ríkisborgarar, sömuleiðis ungfrú Ilse Hásler, sem hafði hlotið þýzkan
ríkisborgararétt vegna kjörforeldra sinna.
UMHORF Á STYRJALDARVETTVANGI.
Um þessar mundir var heimsstyrjöldin komin á hið geigvænlegasta
stig. Hinn 25. marz, þetta vör, liöfðu Þjóðverjar lýst fslandi í hafnbann.
Þýzka útvarpið tilkynnti þá, að hafnbannssvæðið, sem ákveðið hafði
verið kringum Bretlandseyjar sumarið áður, hefði nú verið stækkað og
næði nú eftirleiðis norður fyrir ísland að austan, þaðan vestur að land-
helgi Grænlands og suður með henni til Angmagsalik, en frá þeim
stað suður Atlantshaf fyrir vestan ísland.
Þýzkar sprengjuflugvélar höfðu flogið inn yfir ísland. Ein sprengju-
flugvél flaug yfir Reykjavík hinn 30. marz, en var svarað með ákafri
skothrið úr loftvarnarbyssum i Reykjavik og nágrenni. Hélt flugvélin
þá í austur og á haf út.
Þá var það þetta vor, að einhver slórkostlegasta sjóorrusta styrjald-
arinnar var háð skammt undan ströndum íslands, en þar áttust
við mestu orrustuskip heims, brezka orrustuskipið Hood og þýzka orr-
ustuskipið Bismarck ásamt fylgiskipum sinum. Þau hurfu bæði í liafsins
djúp og er frá þvi mikil saga.
Bretum var þvi heitt í hamsi um þessar mundir.
FLUTT f FANGELSI f LONDON.
Tryggvi Jóakimsson, vararæðismaður, lét höfundi þessarar greinar
í té frásögn af hertökunni, einkum að því, er snerti hann. Hann segir
svo í bréfi:
-----„Er þetta skeði vissi ég ekki neitt fyrr en barið var á dyr um
klukkan 2 að nóttu 8. júni 1941. Kona min vaknaði, fór á fætur og
opnaði húsið. Hún tilkynnti mér, að fjórir Englendingar vildu tala við
mig.
Ég tók þetta ekkert alvarlega, því það var svo algengt frá þeim
tíma er Englendingar hertóku landið, að þeir þyrftu minnar aðstoðar
við í ýmsum útréttingum.
En þarna voru þeir með þrjár tilkynningar, sem þeir afhentu mér.
Tvær hljóðuðu á mig og konu mina, að við værum handtekin, og ein
til mín, að consúlatinu væri lokað og skyldi ég afhenda það, er því
tilheyrði.
Þetta, eins og gefur að skilja, kom nokkuð flatt upp á mig, en við
því var ekkert að segja. Fyrir utan húsið stóðu 10 til 12 hermenn með
byssur og blanka stingi og þar að auki hraðskotabyssur á götunum. Sem
sagt, okkur hjónunum (konan var 55 ára, og ég 60) voru veittir tveir
timar til að tygja okkur til. — Marseruðum við síðan um borð i sk'ip
við bryggjuna, og við hvora hlið okkar þessir 10 til 12 dátar, berandi
byssur. Framhald á bls. 31.
vikan 9