Vikan - 07.12.1961, Qupperneq 5

1 fullri alvöru
DAG SKAL AÐ KVELDI LOFA er fram-
hald skáldsögunnar Sól í hádegisstað,
sem kom út í fyrra og vakti mikla at-
hygli. Töldu ritdómarar, að sú saga
væri snjallast skáldrit Elinborgar Lár-
usdóttur, en hún hefur um langt skeið
verið í liópi afkastamestu og víðlesn-
ustu rithöfunda samtíðarinnar.
DAG SKAL AÐ KVELDI LOFA er sögu-
leg skáldsaga og gerist á æskuslóðum
höfundar. Persónur sögunnar eru marg-
ar sannsögulegar, þó að nöfnum sé
breytt, og atburðir flestir af sama toga
spunnir. Fer ekki milli mála, að sögu-
fróðir menn um 17. öldina, fólk hennar
og viðburði, kenni í sögunni svið og
örlög þess tíma.
BÓK ÞESSA má tvímælalaust telja i
röð fremstu sögulegra skáldsagna, sem
ritaðar hafa verið á íslenzku. Sagan
er gefin út á sjötugsafmæli skáldkon-
unnar, 12. nóvember.
BOKAUTGAPAN
£ I NVALDAR
ÁÐUR FYRR
Einvaldar hafa alltaf verið merki-
•legt rannsóknarefni — fyrst og fremst
i ijósi sögunnar, munu margir segja,
en aðrir álita, að þeir séu merkileg-
■astir, sem ljóst dæmi þess, hver áhrif
takmarkalaust vald hefur á mannlega
eiginieika.
Hvergi sjáum við Þá menn jafn
greinilega og í sögu Kómverja, frá
hvoru þessara sjónarmiða, sem við
viijum kynnast Þeini og öriögum
.þeirra. Ber þar fyrst til, að sú saga
■ er skráð af hinum menntuðustu og
•miiklhæfustu samtíma sagnariturum,
,sem runnir voru úr jarðvegi við-
feðmrar heimsmenningar i>ar sem var
•hátt til lofts og vitt tii veggja, en um
leið nemendur úr ströngum skóia, þar
■sem óhagganleg ögun hugsunar og
máls var í hávegum höfð.
Rómverska heimsveidið laut ein-
'völdum um langan aldur — einvöld-
■um, sem hóíu það til vegs og virð-
• ingar fyrst i stað, en ieiddu það
• siðan fram á brún hruns og fails,
■ og ioks frarn af brúninni.
Fyrstu einvaldarnir voru, margir
hverjir, hinir mikilhæfustu menn og
studdir til einveldis af ábyrgum og
■ heiðarlegum áhrifamönnum. En
• smám saman breyttist sá fiokkur í
• harðsnúna kiíku sérhagsmunamanna,
sem studdu til vaida þá, sem þeir
vissu að yrðu sér skjöidur og skjól
ii valdabraskinu. Þetta varð upphaf
pólitiskrar spillingar og hjaðninga-
víga, sem að lokum hóf slægvitra og
tilUtslausa fanta til auðs og áhrifa
— og einvaldarnir urðu gerspilltir
i nautnaseggir og glæpamenn, sem að
siðustu urðu brjálaðir af valdi sinu.
Það sem frekast einkennir þó þessa
brjálsemi þeirra, var svo takmarka-
laus fyrirlitning á heilbrigðri dóm-
, greind og skynsemi almennings, sam-
■ fara algeru virðingarleysi fyrir lifi
annarra, að sagan, íram á vora daga,
kann þess engin hliðstæð dæmi. Sí-
vaaxndi óánægju og andúð fólksins
var haldið niðri með iburðarmiklum
skrautsýningum, þar sem einvaldarnir
gengu fram i dýrð almættisins, og
hagnýttu sér mátt múgsefjunarinnar
til þes? að verða sér úti um háværa
hyllingu lýðsins, sem þeir blekktu með
skrumi og glysi, keyptu með brauði
og leikjum, ógnuðu með eignasvipt-
ingu, fangelsunum og aftökum — en
mútubundin áróðursþý þeirra rang-
sneru öllum rökerfðum rómverskrar
hugsunar og tungu til Þess að sann-
færa allan almenning um, að þetta
væri hið eina, sanna frelsi ...
Þó leið þessara gerspilltu og sam-
vizkulausu glæpamanna upp i ein-
valdssessinn lægi yfir lik myrtra and-
stæðinga, og þeir íestu sig siðan í
þeim sessi með þvi að láta taka af
lííi hvern þann, sem þeir höfðu grun-
aðan um andúð — og Þá oftast fyrir
upplogna glæpi og að undangenginni
sviðsetningu á fulinægingu réttiætis-
ins — náði brjálsemi þeirra þá fyrst
hámarki sinu, Þegar þeir tóku að
skelfast sín eigin verk og ugga um ,
vald sitt. Þá var einskis svifizt °fS|
gripið til þeirra ráða, sem fram að«»
þessu hafa verið svörtustu blettirnir^
á menningarsögunni. Þá takmarkaðiy*
það eitt hefndaræði þeirra, að þeir“
höfðu ekki ráð á svo mikilvirkum -'
vopnum, sem þeir vildi. Eða eins og
einn af þessum einvöldum orðaði
það:
„Það vildi ég að höfuð allra Róm-
verja sætu á einum hálsi, svo ég gæti
höggvið Þau af ...“
Sú eina setning lýsir áhrifum ofur-
valdsins á manninn betur en gert
verður með nokkurri fræðilegri skil-
greinjngu eða skýringu. -Ar
1. Neðansjávarbygg-
ingin dregin þangað,
sem henni er ætlaður
staður. — 2. Grafið
fyrir grunninum með
fjarstýrðum neðan-
sjávar mokstursvél-
um.___ 3 Flotkúlurn-
ar. 4. Lyftugöng milli
kúlunnar og flotskál-
arinnar. — 5. Flot-
skálin. — 6- Kjarn-
<orkuhlaðan.
bylgjuburði neðansjávar. Aðrar at-
huganir verða og gerðar og má segja,
að þarna sé um einskonar hafrann-
sóknastöð að ræða — til dæmis verða
þarna hin íullkomnustu tæki til Þess
að gera vísindalega uppdrætti af
sjávarbotninum á þvi svæði, sem kúl-
una rekur um fyrir hafstraumnum.
E’n þetta er aðeins byrjunin, full-
yrða þeir í flotamálaráðuneytinu
bandaríska, því að þegar eru í smíð-
um enn stærri neðansjávar bygging-
ar, svipaðar að gerð, sem komið verð-
ur fyrir á föstum grunni neðansjávar
úti fyrir ströndum Bandaríkjanna —
þeim fyrstu úti fyrir ströndum Kali-
forníu. Áður verður grafið fyrir
grunninum með fjarstýrðum neðan-
sjávar mokstursvélum, síðan verður
húskúlan dregin út yfir grunninn,
þar sem henni verður sökkt og loks
njörvuð niður með sterkum akkerum,
þegar hún er „setzt“. Þessar kúlur
verða í sambandi við yfirborðið með
sama hætti og áður lýst. 1 kúlum
þessum verður komið fyrir nýjum
og fullkomnum tækjum til „kafbáta-
hlustunar", og rannsóknar á neðan-
sjávarhljóðburði. Verða Þær síðar
mikilvægar stöðvar í skipulögðu kerfi
til kafbátavarna.
Verkfræðingarnir, sem að þessu
vinna, fullyrða að þetta sé upphafið
að nýrri byggingarlist og nýju land-
námi. Þess verði ekki langt að bíða,
að þannig verði gerðar heilar borgir
neðansjávar — námuborgir og „oliu-
borgir", þar sem náð verði upp á yfir-
borðið þeim miklu auðæfum, sem
leynast niðri þar og enn verður ekki
komizt að. Stórar borgir með fjölda
ibúa, með umferðargöngum í gatna
stað.
Hver veit ... +
VIKAN 5