Fréttablaðið - 22.12.2009, Blaðsíða 30

30 22. desember 2009 ÞRIÐJUDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík SÍMI: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRAR: Arndís Þorgeirsdóttir arndis@frettabladid.is, Kristján Hjálmarsson, kristjan@frettabladid.is Trausti Hafliðason trausti@frettabladid.is og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál) hdm@frettabladid.is
MENNING: Páll Baldvin Baldvinsson fulltrúi ritstjóra pbb@frettabladid.is HELGAREFNI: Anna Margrét Björnsson amb@frettabladid.is og Sigríður Björg Tómasdóttir sigridur@frettabladid.is ALLT OG SÉRBLÖÐ: Roald Eyvindsson roald@frettabladid.is og Sólveig Gísladóttir solveig@frettabladid.is
ÍÞRÓTTIR: Henry Birgir Gunnarsson henry@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Kolbrún Ingibergsdóttir kolbrun@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 miðlar ehf. STJÓRNARFORMAÐUR: Ingibjörg S. Pálmadóttir FORSTJÓRI OG ÚTGÁFUSTJÓRI: Ari Edwald
RITSTJÓRI: Jón Kaldal jk@frettabladid.is AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Steinunn Stefánsdóttir steinunn@frettabladid.is
Fréttablaðið kemur út í 90.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt
að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu
formi og í gagnabönkum án endurgjalds. Issn 1670-3871
UMRÆÐAN
Katrín Jakobsdóttir skrifar um lýðræði
Nú þegar Íslendingar standa á tíma-mótum er mikilvægt að efla lýðræði
á sem flestum sviðum. Það verður meðal
annars gert með því að stuðla að því að
ungt fólk og börn taki þátt í að móta fram-
tíðina með markvissari hætti en áður og
þátttaka þeirra í lýðræðislegri umræðu
verði styrkt sérstaklega. Raddir ungs
fólks og barna verða að fá að hljóma hátt og skýrt.
Menntakerfið leikur grundvallarhlutverk í því
að byggja upp sterkt og hugsandi ungt fólk sem
lætur sig framtíð sína og umhverfi varða. Í mann-
réttindasáttmála Sameinuðu þjóðanna segir að
menntun skuli „beina í þá átt að þroska persónu-
leika einstaklinganna og auka virðingu fyrir
mannréttindum og grundvallarfrelsi. Hún skal
miða að því að efla skilning, umburðarlyndi og
vináttu meðal allra þjóða, kynþátta og trúarhópa
og að styrkja starf Sameinuðu þjóðanna í þágu
friðar.“
Það hefur glatt mig mjög hversu mikill
áhugi er á mannréttindafræðslu sem er
nátengd hugmyndum um aukið lýðræði í
skólastarfi og lýðræðisvitund. Fyrir stuttu
var ég stödd á fjölmennum fundi þar sem
kynnt var handbókin Kompás sem er hluti
af áætlun Evrópuráðsins um mannrétt-
indafræðslu fyrir ungt fólk. Við sama
tækifæri skrifaði ég undir viljayfirlýs-
ingu um samstarf mennta- og menningar-
málaráðuneytisins við Háskólann á Akur-
eyri, Akureyrarbæ, Rauða kross Íslands
og Ungmennafélag Íslands um að efla lýðræði og
mannréttindi í skólum og í félags- og æskulýðs-
starfi.
Ég vona að sem flestir kynni sér Kompás en
meðal annars er hægt að nálgast handbókina á vef
ráðuneytisins, www.menntamalaraduneyti.is. Það
er von mín að það tilraunaverkefni sem nú verður
ráðist í norðan heiða eigi eftir að efla lýðræðis- og
mannréttindafræðslu um land allt.
Höfundur er mennta- og
menningarmálaráðherra.
Framtíðin byggist á lýðræði
KATRÍN
JAKOBSDÓTTIR
Bróðir minn, sem var sjómaður alla sína starfsævi, sagði að
lengst af hefði það verið þannig,
að eftir að aflinn var kominn um
borð hefðu menn drifið í að gera
að honum, síðan sest niður og
spjallað, gripið í spil, og látið líða
úr sér í góðum félagsskap. Með
tölvu- og myndbanda væðingunni
hefði andrúmsloftið um borð
breyst. Þegar áhöfnin kom niður
var myndbandi stungið í tækið og
setið yfir því fram eftir kvöldi.
Sér hefði þótt daufara á sjónum
eftir þetta gengisfall á persónu-
legum samskiptum um borð.
Hvað gerir nútímafjölskyldan
þegar hún kemur heim úr
vinnunni, foreldrarnir af sínum
vinnustöðum og börnin af sínum,
eftir sjö til átta tíma fjarvistir?
Sest hún saman og spjallar um
viðburði og verkefni dagsins?
Eða er sett spóla í tækið? Eða
sest við tölvuna? Á heimilum
þar sem allir fjölskyldumeðlimir
hafa eigið herbergi, eigin tölvu og
jafnvel sjónvarp eða myndbands-
tæki inni hjá sér, geta þeir lokað
að sér ef þá lystir. Við erum ekki
endilega saman þó að við séum á
sama stað, ekki frekar en fólk á
sama hóteli.
Það sem aldrei var talað
Fólk sem ekki getur skilið
vinnuna eftir á vinnustaðnum
að degi loknum, heldur kannski
að það sjáist ekki. Að þetta séu
hugsanir sem brosandi andlit
og hressileiki breiði yfir. Það
er mikill misskilningur. Börn
eru opið og vakandi skilningar-
vit og nema það undir eins að
áhugi foreldranna er á yfirborð-
inu. Hugurinn bak við umhyggju-
samt fasið er víðs fjarri. Sjálfs-
mynd sem er í mótun fær þau
skilaboð að viðkomandi sé ekki
nægilega áhugaverður til að
halda athygli sinna eigin for-
eldra. Unglingar eru líka býsna
sleipir í að lesa foreldra sína, og
nýta sér það gjarnan. Þeir eru
á þröskuldi fullorðinsáranna,
uppteknir af eigin tilfinningum
og vinum sínum. Þurfa viður-
kenningu umhverfisins. Sækja
gildismat og viðmiðun annað ef
undirstaðan er veik. Bæði börn
og fullorðnir geta örmagnast á
miklum álagstímum, og hugurinn
lætur þá kannski illa að stjórn.
Það er eðlilegt. Hitt er lakara ef
það er daglegt brauð.
Persónuleg nánd er gjarnan
vanmetin gjöf. Þó er engin gjöf
betri. Einar Benediktsson segir
í Einræðum Starkaðar: „Ég batt
þér minn fegursta söngvasveig,
en samt var það dýrast, sem
aldrei var talað.“ Einræðurnar
eru spakmælasafn, og þetta er
ekki lakast á þeim lista.
Góða hliðin
Við lifum merkilega og lærdóms-
ríka tíma þessi misserin. Tækni-
væðing og alþjóðatenging sem
hver og einn getur nálgast á eigin
heimili gegnum tölvuna hefur
fært okkur mikinn fræðslubrunn
og ótæmandi samskiptaleiðir,
sem hver og einn nálgast eftir
áhugasviði og upplagi. Þetta
hefur bæði auðgað okkur og
skaðað, veldur hver á heldur.
Það er mikill tímasparnaður
og hagræðing í farsíma, SMS-
skilaboðum og spjalli á netinu.
En það kemur ekki í staðinn fyrir
persónu leg samskipti. Það er
dálítið 2007, eins og sagt er, að
henda öllu gömlu og kaupa nýtt.
Brjóta niður hús, til að byggja
nýtt á sömu lóð. En það er ekkert
sem segir að við getum ekki
bæði lifað í núinu og horft til
framtíðar, án þess að kasta fyrir
róða því sem dýrmætt hefur
talist og er ávinningur hverjum
manni. Og það skemmtilega er,
að nákvæmlega þetta er uppi á
teningnum hjá okkur núna. Það
er góða hliðin á vondu kreppunni.
Það er ekki lengur hallærislegt
að prjóna og klæðast lopapeysum.
Ekkert er flottara í dag. Fólk
leitar eftir samskiptum og sam-
veru með vinum, og er opið fyrir
hvers kyns uppákomum þar sem
fólk kemur saman, annaðhvort
til að gleðjast eða fá útrás fyrir
baráttu mál eða reiði. Meira er
lagt upp úr samveru í heima-
húsum en á veitingastöðum,
gönguferðir og útivist áberandi
mikil og minni spenna á vissan
hátt, um leið og hún er meiri en
nokkru sinni fyrr. Undarleg þver-
sögn.
Þetta er tími sem knýr okkur
til að endurskoða eigið gildismat
og lífshætti. Tækifæri til að
kynnast okkur sjálfum. Ekki
horfa til annarra eftir viður-
kenningu. Líta í eigin barm og
gera upp hvað sé verðmætast í
eigin lífi, hvað geri mann glaðan,
hvað kyrri hugann og geri mann
frjálsan.
Jólahátíðin er til þess fallin
að losa okkur úr eigin fjötrum,
og gleðjast yfir því sem mestu
skiptir, þegar allt er skoðað.
Gleðileg jól!
Á sjó og landi
JÓNÍNA MICHAELSDÓTTIR
Í DAG | Gildismat
Það er mikill tímasparnaður
og hagræðing í farsíma, SMS-
skilaboðum og spjalli á netinu.
En það kemur ekki í staðinn
fyrir persónuleg samskipti.
Þingliðið tvöfaldað
Eins og kunnugt er tapaði Sjálf-
stæðisflokkurinn talsverðu fylgi í
alþingiskosningunum í vor og er
þingflokkurinn því öllu minni en
sjálfstæðismenn eiga að venjast. Til
að vega á móti þessari óheillaþróun
hafa þingmenn flokksins brugðið
á það snjallræði að tala um sjálfa
sig í fleirtölu þegar þeir gera grein
fyrir atkvæði sínu. „Við segjum nei,“
sagði til dæmis Jón Gunnarsson
þegar hann gerði grein fyrir atkvæði
sínu um atvinnuleysistryggingar á
föstudag. Í gær gerði Illugi Gunnars-
son grein fyrir atkvæði sínu um
tekjuöflun ríkisins og sagði þá:
„Það er þess vegna sem við
segjum nei”. Svona getur
verið auðvelt að tvöfalda
þingliðið.
Tapað fundið
Þráinn Bertelsson lagði líka orð í belg
í gær. Hann kvaðst ekki sjá ástæðu til
að standa í vegi fyrir skattahækkunar-
áformum ríkisstjórnarinnar en notaði
tækifærið til að brydda upp á öðru
umræðuefni: „Af því að enginn liður
er fyrir tapað fundið, en tapast hafa
áform ríkistjórnarinnar um að slá
skjaldborg um heimilin í landinu. Vil
biðja þá sem rekast á áformin að
skila þeim.“ Spurning
er hvort skjald-
borgin komi í
leitirnar eða sé
týnd og tröllum
gefin.
Fyrst og fremst
hugmyndafræði
Rætt var um skattamál á þingi í
gær. Í hópi þeirra sem tóku til máls
var Eygló Harðardóttir, þingmaður
Framsóknarflokksins. Eygló tók fram
að Framsóknarflokkurinn væri ekki
mótfallinn skattahækkunum til að
sjá ríkinu fyrir tekjum; það var aftur á
móti ekki markmið ríkisstjórnarinnar.
„Þessar breytingar eru ekki fyrst
og fremst til tekjuöflunar heldur
eru þetta hugmyndafræðilegar
breytingar, það er verið að flækja
hlutina algjörlega að óþörfu.“
Hvað ætli ríkið geri þá við
peningana sem það aflar með
nýjum sköttum?
bergsteinn@frettabladid.is
–fegurðin býr í bókum
Barónsstíg 27 | 511 0910 | crymogea@crymogea.is | www.crymogea.is
Nú fer fáanlegum eintökum fækkandi af þessum glæsilega grip.
Tryggðu þér eintak í tíma.
V
íða blasir vandi við rekstri sveitarfélaga á komandi ári.
Þegar er hafinn niðurskurður í þjónustu, þar á meðal
í rekstri grunnskólans. Hafa sveitarfélögin óskað eftir
aðkomu Kennarasambands Íslands að því máli, en þá
ber svo við að allt í einu hafa þeir í Kennarasambandinu
ekkert við sinn viðsemjanda að tala. Ákafir hafa þeir verið undan-
farna áratugi að tala á ábyrgan máta við sveitarfélögin um launakjör
sín og haft hátt um nauðsyn þess að styrkja grunnskólann. Þessu
hafa sveitarfélögin mætt af skilningi: ekki eru liðin mörg misserin
síðan grunnskólakennurum var færð mikil launahækkun, svo mikil
að óljúgfróðir menn telja launakostnað skólanna hafa hækkað um
fimmtung milli ára. Og eftir því hækkuðu öll viðmið, meðal annars
launatengd gjöld vegna kennara. Þá voru kennarar til viðtals en nú
er ekki smuga á samtali.
Reyndar hefur allur kostnaður samkvæmt útreikningum
Hagstofunnar í grunnskólakerfinu hækkað: þar hefur mannahald auk-
ist mikið á tíu ára tímabili, öðru starfsfólki en kennurum hefur á áratug
fjölgað um 63 prósent. Kostnaður á hvern nemenda samkvæmt útreikn-
ingum sama aðila hefur hækkað, var á hvern nemanda að meðaltali
1.154 þúsund krónur 2008 en var fjórum árum áður 927 þúsund 2004.
Leikmaður getur ályktað tvennt: á fjórum árum hefur þjónustan
batnað svona mikið með auknu starfsfólki eða grunnskólakerfið er
illa rekið. Þá má líta á árangurinn: eru kennarar sem fengu fimmt-
ungs launahækkun á einu ári fyrir stuttu að standa sig rosalega vel?
Sumir eru það, jafnvel við erfiðar aðstæður, skólinn fyrir alla þýðir
jú að í sama bekkinn eru settir nemendur á vænum rítalínskammti
á dag og svo fjölfatlaðir einstaklingar að þeir þurfa manninn með
sér. Mælingar samkvæmt alþjóðlegum stöðlum sýna aftur að sem
menntakerfi er grunnskólinn illa settur, við erum að útskrifa marga
slaka nemendur úr honum ár eftir ár sem svo framhaldsskóla kerfið
tekur við – eða ekki. Minna má á umræðu liðins vors þar sem fram-
haldskólar vísuðu fjölda nemenda frá vegna slaks árangurs – ekki
bara nemenda – heldur líka kennara, jafnvel foreldra því nám barna
verður ekki leyst innan veggja skólanna einvörðungu. Þeir eru held-
ur ekki geymslustaðir fyrir börn eins og leikskólarnir eru orðnir
frá 8 til 17 fimm daga vikunnar.
það er eitthvað mikið að í íslensku skólakerfi. Nú þegar kreppir
að og spyrja verður alvarlegra spurninga um inntak og árangur
skólastarfsins, þar sem taka verður til baka lengingu skólaársins
sem skilaði sér ekki í öðru en í nokkrum viðbótar leikdögum fyrir
börnin og vonandi einum auka starfsdegi fyrir kennara, þá er brýnt
að kennarar komi að því borði. Þeir verða að gera það hvort sem
pótintátum þeirra á Laufásveginum líkar betur eða verr. Foreldrar
um allt land sem greiða þeim laun árið um kring eiga kröfu til þeirr-
ar ábyrgu afstöðu. Svo lengi hefur almenningur staðið með kjara-
baráttu kennara án þess að þekkja til hlítar þau ótrúlegu starfskjör
sem stéttin hefur áunnið sér í kjarasamningum sem koma hverjum
manni á óvart sem kynnir sér þau.
Flutningur grunnskólans til sveitarfélaga hefur leitt til þess
að löggjafinn hefur mátt af algjöru ábyrgðarleysi hlaða skyldum
á skólana og ráðskast með hag sveitarfélaga. Nú fær ríkisvaldið
reikninginn í hausinn og á endanum er það almenningur og fyrir-
tækin í landinu sem borga. En Kennarasamband Íslands verður ekki
stikkfrí í því uppgjöri.
Áhugaleysi Kennarasambands Íslands:
Vandi grunnskóla
PÁLL BALDVIN BALDVINSSON SKRIFAR