Vikan - 13.02.1964, Qupperneq 22

Við grófum fjögurra metra löng göng gegnum snjóinn. Þau lágu í boga, voru hálfan metra á hæð
og var gólf þeirra sjálft flatt þakið. Á einum stað hruncli gangaþakið, en við gátum lagfært það.
Göngin bráðnuðu ekki af völdum líkamshita okkar, heldur myndaðist íshella innan í þeim. Þeg-
ar ég kom að lóðréttum gaflinum, losaði ég um nokkrar veggflögur, en undir var aðeins múr-
húðun, svo að ekki varð mjög erfitt að brjótast gegnum vegginn. Eftir aðeins eins dags vinnu
gátum við skriðið gegnum gat á veggnum og þrír saman fórum við inn í herbergið innsiglaða
- um miðjan dag. Við vorum að athuga hurðina inn í vistarverur Þjóðverja, þegar okkur barst
aðvörunarmerkið til eyrna.
„Það tekur mig ellefu mínút-
ur að fara aftur sömu leið, útmá
sporin og koma hleranum fyr-
ir. Hreyfið ykkur ekki, fyrri en
þessar ellefu mínútur eru liðn-
ar“.
„Ég lofa því!“ sagði Airey, „en
ég hirði ekki um að bíða öllu
lengur. Ég notfæri mér fyrsta
rólega andartakið í stiganum og
á hæðinni fyrir neðan“.
„Mundu nú, að þið verðið að
vera rólegir við dyrnar“, sagði
ég. „Mundu, að allt veltur á ykk-
ur sjálfum“. Svo kvaddi ég þá.
Aður en ég var kominn undan
leiksviðinu, voru komnar fregn-
ir um, að allt hefði gengið að
óskum við að komast út úr bygg-
ingunni. Við dyrnar . efndu
strokumennirnir til ,.sýningar“,
eins og um hafði verið talað,
þýzki varðmaðurinn heilsaði og
foringjarnir tveir héldu síðan
leiðar sinnar. Við sáum þá ganga
út úr kastalagarðinum, og svo
fréttum við ekkert meira um þá.
Við gátum haldið brottför þeirra
leyndri við tvö nafnaköll daginn
eftir. Van den Heuvel sá um það
af stakri rósemi. Hann hét að
segja mér, hvernig hann færi að
þessu, ef ég vildi segja honum,
hvernig mér hefði tekizt að
koma föngunum undan!
Sama kvöld endurtókum við
sama leikinn, og fór þá Hyde-
Thompson og hinn hollenzki
förunautur hans. En ógerningur
var að leyna brottför fjögurra
fanga, svo að upp um flóttann
komst við nafnakallið morgun-
inn eftir. Þjóðverjar ruku upp
til handa og fóta, og við vor-
um allir lokaðir inni í herbergj-
um okkar. Svo leið á daginn,
og athuganir Þjóðverja báru
ekki árangur, en við það varð
taugatitringur þeirra óðum
meiri. Sama var að segja um
fangana. Við sendum hverjum
Þjóðverja, sem kom inn í kast-
alagarðinn tóninn og jusum yfir
þá ókvæðisorðum, unz storm-
sveitin var kölluð á vettvang,
eins og venja var.
Sveitin beindi byssum sínum
að gluggunum, og skipun var
gefin um, að enginn mætti gægj-
ast út. Óþarft mun að taka fram,
að þetta gerði aðeins illt verra.
Frakkar kyrjuðu, eins og venju-
lega: „Ou sont les allemands?“
og svo framvegis. Englendingar
tóku að syngja „Deutschland,
Deutschland UNTER alles'.“ —
afbrigði okkar af þjóðsöngnum
þýzka — og gerðum mikinn
skarkala um leið, til að reyna
að líkja eftir þýzkri lúðrasveit.
Hæðin andlitin birtust í glugg-
unum, og skothríðin hófst með
eftirfylgjandi rúðubrotum, eins
og við var að búast.
Frakkar tilkynntu þá, að einn
úr -þeirra hópi hefði orðið fyrir
kúlu. Sefuðust Þjóðverjar þá
heldur. Þýzki foringinn kallaði
stormsveit sína til baka og fór
síðan inn til að rannsaka mál-
ið. Kúla hafði hrokkið af vegg
og lent undir herðablaði eins
Frakkans. Hann var fluttur í
sjúkrastofuna og aftur varð allt
með friði og spekt í fangabúð-
unum.
— O —
Veturinn 1941—1942, þegar
Neave og fleiri struku, voru fals-
anir á nauðsynlegum skilríkjum
orðnar að sannri list. Við höfð-
um allmarga slynga falsara að
störfum með þeim árangri, að
hver enskur liðsforingi hafði
fölsuð skilríki í fórum sínum,
auk landabréfs, dálítillar þýzkr-
ar fjárhæðar og áttavita.
Hægt var að framleiða slík
skilríki með ýmsum hætti. Erfitt
var að líkja eftir vélrituðum
skjölum með „handafli“ einu.
Það voru aðeins tveir liðsfor-
ingjar í Colditz, sem gátu þetta,
og þeir unnu nótt og nýtan dag.
Enda þótt gotneska letrið, sem
venjulega var notað á opinber
skilriki, virtist erfitt viðfangs í
fljótu bragði, var í rauninni auð-
veldara að líkja eftir því en öðru
letri, og við notuðum þess vegna
tiltölulega fleiri menn við að
rita þetta letur. Sá dagur rann
upp, þegar pólski liðsforinginn
Niedenthal (sem gekk undir við-
urnefninu ,,lögreglustjórinn“)
smíðaði ritvél. Þetta voru stór-
kostlegar framfarir, sem jók
mjög afkastagetu „prentsmiðju"
okkar. Við ritvélina var aðeins
hægt að nota einn fingur í senn,
og hraðinn var að sjálfsögðu
ekki sambærilegur við venjuleg-
ar ritvélar, en hún var þeim
kosti búin, að hægt var að hluta
hana sundur í hálfa tylft sak-
leysislegra trékubba, sem óþarfi
var að fela fyrir Þjóðverjum.
Stafirnir voru það eina, sem við
vorum neyddir til að fela.
Hver einstakur foringi bar
ábyrgð á, að skilríki hans væru
vandlega geymd, og sama máli
gegndi um alls konar hjálpar-
tæki, sem hver maður viðaði að
sér. Tilgangurinn með þessu var
sá, að menn gætu þá frekar hag-
nýtt flóttamöguleika, sem skap-
ast kynnu óvænt. Það kom raun-
ar nokkrum sinnum fyrir og
flóttinn bar þá árangur vegna
þessa fyrirkomulags. Margir for-
ingjarnir báru skilríki sín alltaf
á sér, því að þeir treystu því, að
þeir mundu geta komið þeim frá
sér og falið þau, ef Þjóðverjar
gerðu snögga leit í húsakynnum
þeirra.
Slíkar skyndileitir voru fram-
kvæmdar við og við, þegar menn
áttu sízt von á þeim. Stundum
barst okkur aðvörun um þær, en
stundum ekki. Einu sinni, þegar
þannig stóð á, var ég önnum kaf-
inn við smíðar, var með þung-
an hamar, þegar Þjóðverjar
komu allt í einu inn til okkar.
Ég greip handklæði, sem lá á
næsta borði og faldi hamarinn í
fellingum þess. Leit af þessu tagi
var alltaf mjög nákæm, og byrj-
uðu Þjóðverjar á að loka alla
foringjana inni í einni stofunni,
en síðan höfðu þeir endaskipti
á hverju herbergi. Þeir rifu upp
gólfborðin, börðu stórar skellur
pússningar af veggjunum, stungu
í loftin, athuguðu ljósatæki og
hvert húsgagn, fleygðu rúmföt-
um og madressum á gólfið,
tæmdu alla skápa, veltu þeim
um koll, helltu innihaldi allra
hirzlna á gólfið, eyðilögðu spil-
in okkar, tæmdu salernisskálarn-
ar, opnuðu reykrörin frá ofnun-
um og dreifðu eldi og ösku úr
eldavélunum á gólfið.
Þegar þeir komu í síðasta her-
bergið, þar sem foringjarnir voru
allir geymdir, varð hver maður
að fara úr hverri spjör, og jafn-
vel saumarnir á fötunum voru at-
hugaðir, áður en leit var hætt
og mönnum hleypt inn í herberg-
in, þar sem allt var á tjá og
tnudri eftir leitina. Venjulega
bar þó slík leit lítinn árangur,
því að Þjóðverjar fundu lítinn
bannvarning, sem þeim þótti
slægur í.
f þetta tiltekna skipti, þegar
ég var að vinna með hamrinum,
setti ég handklæðið af tilviljun
á borð við hliðina á þýzkum for-
ingja og tíndi af mér fötin, þeg-
ar mér var skipað að gera það.
Þegar föt mín höfðu verið athug-
uð vandlega, klæddist ég aftur,
tók handklæðið, sem ég hafði
lagt frá mér, og fór við svo
búið mína leið út úr herberginu!
Svo var líka eitt skiptið, þeg-
ar Gestapo-menn notuðu vasa-
ljós til að skoða minnstu sprung-
ur á veggjum og fengu meira að
segja alla lykla fangabúðanna að
láni. En áður en leitinni var lok-
ið, voru bæði vasaljós og lyklar
horfnir, og þá fóru Gestapo-menn
sína leið með rófuna milli fót-
anna. Varðsveitin var hin ánægð-
asta. Við afhentum síðan réttum
viðtakendum lyklana — þegar
við höfðum tekið af þeim nauð-
synleg mót!
x o x o x
En hverfum aftur til sögunn-
ar, sem ég var að segja. Stroku-
mennirnir fjórir voru vel búnir
til fararinnar til svissnesku landa-
mæranna, sem þeir stefndu til.
Þeir fóru megnið af leiðinni í
járnbrautarlest. Neave og Luteyn
komust heilu og höldnu yfir
landamærin, og Neave var fyrsti
Englendingurinn, sem geymdur
hafði verið í Colditz, sem tókst
að komast heim.
Hyde-Thompson og félagi hans
voru handsamaðir af stöðvar-
verðinum í Ulm. Þeir komu aftur
með þær fregnir, að Neave og
22 — VIKAN 7. tbl.