Vikan - 10.08.1967, Page 45

neðan. Því nokkrum tröppum
niður frá geimhjálminum og
geimförunum komum við að eft-
irlíkingu af tungllandslagi. Þetta
er mishæðóttur brunamelur,
harðhnjóskulegur yfir að líta
með litlum gígum, á að gizka
fet í þvermál og minna, hér og
þar. Þessi eftirmynd er gerð eins
nákvæm og hægt er eftir mynd-
um af tunglinu og þeim upplýs-
ingum um það, sem borizt hafa
fyrir tilstilli þeirra tunglflauga,
sem þar hafa lent. Úti á þessu
landslagi stendur eftirlíking af
áhaldinu, sem hefur frætt Banda-
ríkjamenn meira um tunglið
heldur en nokkuð annað, það er
Surveyor I., sem lenti rólegri
lendingu á tunglinu í maí 1966.
Einnig stendur hér mikið bákn
með mörgum hornum, það stend-
ur á fjórum fótum sem hægt er
að hækka og iækka hvern fyrir
sig, svo áhaldið standi lárétt;
þetta er eftirlíking af „lunar
module“, eða tunglrannsóknar-
stöð, sem á að flytja tvo fyrstu
tunglfarana frá Apollo geimskip-
inu ofan á tunglið og síðan það-
an aftur til móts við geimskip-
ið, sem geimfararnir fara á aft-
ur lil jarðarinnar. Ennfremur
eiga þeir að hafast við í þessum
kassa þann tíma, sem þeir dvelja
á tunglinu, 34 klukkustundir, en
þann tíma eiga þeir að fara út
úr módúlunni og labba um tungl-
ið til skiptis, þrjár klukkustund-
ir hvor í senn. Því miður var
ekki hægt að fá að skoða innan
í vistarveruna, sennilega hefur
þetta bara verið skrokkurinn
tómur.
Næst fyrir neðan tunglið kem-
ur maður ofan í sal, sem ekki
er gott að átta sig á við fyrstu
sýn. Það fyrsta sem ég rak aug-
un í, voru tveir misrauðir flet-
ir, breiðir og háir, á sama spjaldi.
Ég hélt satt að segja, að hér
hefðu þeir ekki getað stillt sig
um að setja eitt af þessum frægu,
stóru amerísku auglýsingaspjöld-
um, því neðst á dekkri fletin-
um stendur: These two panels
have been painted with Sher-
win Williams Speed-Print Sher-
Will-glow. The colours are brill-
iant cerise and flame pink. Ann-
að spjald sýnir lappir á manni
upp að hnjám; þær eru í svört-
um blankuskóm og bláum bux-
um. Einhvern veginn fær mað-
ur á tilfinninguna, að þetta séu
gangfærin á sjálfum Sámi
frænda. Nema hvað hann hefur
þessa fætur kreppta utan um
stálsúlu og virðist helzt vera að
renna sér ofan eftir henni. Allt
í kringum hann eru taumar, líkt
og fallandi borðar, gulur, blár
og hvítur, en bakgrunnurinn er
gulur neðst, dökknar síðan stig
af stigi upp í órans og endar í
hárauðu. Á spjaldi hjá stendur,
að myndina hafi James Rosen-
quist gert.
Og meðan ég er að skoða þetta,
verður mér litið til hliðar og
sé þá spjald, sem skýrir alla
þessa litadýrð, sem hér er að
sjá. Á því stendur, að Ameríka
sé nú komin á það stig í mynd-
list, að hún megi teljast sjálf-
stæð og hafi áhrif út um allan
heim. Þarna stendur, að það hafi
byrjað fyrir tuttugu árum með
abstrakt expressjónismanum. En
nú sé komin ný kynslóð lista-
manna, sem sé tilbúin til að gera
djarfar tilraunir og vera öðru-
vísi en aðrir, en það sé ekki síð-
ur mikilvægt en hvað annað í
áreynslu listarinnar. Þessi sýn-
ing sé þarna til að sýna breidd-
ina og þróttinn í amerískri list
nú sem stendur. Og hér skortir
hvorki lengd, breidd né hæð!
Jafnvel dýptin er með líka. Hér
eru tveir svartir fletir með opp-
strikum, annar þannig strikaður
að hann er í að horfa eins og
ofan í ferhyrnda trekt en hinn
aftur þvert á móti, þar snýr
endinn á trektinni á móti manni.
Þetta er eftir Richard Anuszker.
Hér er há og breið mynd eftir
Helen Frankentahler, óregluleg-
ir blettir, rauður, gulur, blár, og
inn á þann bláa gengur duggun-
arlítil svört klessa frá öðrum
jaðrinum. Hér uppi í loftinu
hangir furðulegur skúlptúr nafn-
laus; hann er líkastur risavöxn-
um eyrnaskjólum með einhverju
fleira á, og niður úr hangir raf-
magnskló stækkuð að minnsta
kosti hundrað sinnum.
Líklega eitthvert merkilegasta
listaverkið hér eru tíu ferhyrn-
ingar á að gizka meter á kant,
allir jafn stórir — og eins litir.
Þeir hanga hver upp af öðrum
með nokkru bili á milli. Flötur-
inn sjálfur er blár, en um hann
miðjan er stór rauður hringur
fyllíur upp með grænu og í
miðjum græna fletinum er rauð-
ur tölustafur. Á bláa feldinum
undir rauða hringnum stendur
svo með rauðum bókstöfum hvað
tölustafurinn í hringnum heitir.
Tölustafirnir eru þessi venju-
lega talnaröð upp í níu og núll
og hanga í réttri röð, einn neðst
en núll efst. Öll hæðin er á að
gizka 12—13 metrar. Kosturinn
við þetta listaverk er sá, að lík-
lega er hægt að hengja tölurnar
upp eins og manni sýnist.
Hér er líka gagnmerkilegt
listaverk eftir Ellisworth Kelly,
tveir strigafletir, hvor um sig
42 og hálft fet sinnum 9 og hálft
fet, annar er skærgrænn og ligg-
ur fast upp við vegginn, en hinn
er á örmum svo sem 80 senti-
metra til meter frá veggnum og
snjakahvítur. Ýmiss fleiri lista-
verk eru hér, en þessi verða að
duga að sinni, alla vegana er
sögn aldrei nema svipur hjá sjón,
þegar listaverk eru annars veg-
ar. Ég ætla aðeins að minnast
á eitt enn, það síðasta sem mað-
ur gengur framhjá. Það eru alla
vega hyrndir fletir í skærum lit-
um, rauðir, brúnir, órans og
grænleitir, en yfir þessu hangir
svo nær hringlaga hvoftur, eld-
rauður, með bleikri tungu og
gulleitum tanngarði. Höfundur-
inn er Tom Wesselman.
Varla gætu Bandaríkin tekið
þátt í heimssýningu án þess að
minnast á kvikmyndaiðnaðinn
sinn, svo veigamikill efnahags-
þáttur sem hann er. Enda er
næsta deild helguð honum. Fyrst
verður fyrir manni gríðarmikil
ljósmynd af Humphrey Bogart.
Því næst er skógur af hvers kon-
ar leikaramyndum, sumum vel
kunnuglegum, öðrum minna. —
Sumar þessar myndir eru settar
á renninga, ýmist lóðrétta eða
lárétta, sem snúast við og við í
hálfhring og kemur þá í Ijós
annað eins lið á bakhliðinni. —
Þannig tvínýta þeir sýningar-
flötinn. Hér er stríðskerra úr
Ben Húr, sem Metro Goldwin
Meyer setti á kvikmynd. Hún er
raunar svo fornleg í hvívetna,
að vel væri hægt að telja ein-
hverjum trú um, að MGM hefði
fengið hana beint frá Ben Húr
sjálfum.
Sennilega skemmtilegasta upp-
stillingin á bandarískum kvik-
myndahetjum er skápur á tveim-
ur hæðum, sem sýnir bandarísk-
ar kvikmyndaleikkonur í nær
fullri líkamsstærð. Myndirnar
eru þannig gerðar, að Ijós-
myndir hafa verið limdar á
krossvið eða spýtukubb, sem síð-
an hefur verið sagaður niður eft-
ir útlínum ljósmyndanna. Þessar
upplímdu spýtuleikkonur snúast
síðan hér í kringum sjálfar sig
daginn út og inn, Ijósmyndina
getur að líta að framanverðu en
að aftan er nafn hverrar viðkom-
andi letrað á krossviðarpilsfald-
inn. Hér eru sexdrottningar og
harðsoðnar skammbyssukerling-
ar, ungar og gamlar, hér er Zsa-
Zsa Gabor, Ann Miller, Vera Ell-
en, Jane Fonda, Capucine, Ronda
Fleming, Gloria DeHaven, Gipsy
Rose Lee svo fáeinar séu nefnd-
ar, og hér er Jayne Mansfield
enn að snúast, þótt þrír dagar
séu nú liðnir síðan hún lét líf-
ið í bílslysi hér á þessu sama
meginlandi.
Síðasta alriðið í kvikmynda-
kynningu Bandaríkjamanna er
þar sem sýnt er á þremur skerm-
um sýnishorn úr amerískum
kvikmyndum. Skermarnir standa
hátt og halla niður og það er
hægt að horfa á þá alla með því
einu að víkja sér ögn við. f gær-
kvöldi, þegar við fórum hér um,
var hópur Ameríkana lagstur á
gólfteppið og starði eins og dá-
leiddur upp á John Wayne sýna
hetjuskap í svipmyndum og
Clark Gabte bregða upp einlæg-
um og sorgmæddum augum í
gömlum nærmyndum. Nú er hér
færra, enda blíðuveður og bjart
úti. Annars er ótrúlegt hvað
hægt er að stöðva Kanana og
halda aftur af rásgirni þeirra
með því að sýna eitthvað á
skermi, en við komum kannski
að því síðar í frásögnum af Ex-
po 1967.
Ég hef nú dvalið lengi við
bandarísku sýninguna og lýst
henni all ýtarlega, þó sleppt ýmsu
úr. Sennilega er lítill vegur að
lýsa öðrum skálum jafn glöggt,
vegna þess, að Bandaríkjamenn
virðast öðrum fremur stíla upp
á það að hafa hlutina einfalda
og auðskilda, þannig að hver sem
er geti skilið það, sem hann er
að horfa á. Víðast annars staðar
virðist mikil tilhneyging til að
setja upp listsýningar, og þær
jafnvel svo torskildar, að maður
verði að grufla yfir þeim eða
lesa sér til ef þannig mætti auðn-
ast að skilja þær. f þeim skálum
ríkir allt annað andrúmsloft og
að mínu viti ólíkt þægilegra, en
eftir að hafa séð gestina rása um
skálana, skiljandi lítið sem ekk-
ert, eða þó öllu fremur misskilja
allt, sumpart af því þeir hafa
ekki þroska til að skilja það,
sem fram er borið vegna þess
hvernig það er tilreitt, en sum-
part vegna þess að þeir hafa
ekki tíma til að grufla, fer ekki
hjá því, að hugurinn hvarfli aft-
ur til Bandaríkjaskálans. Þá dett-
ur manni í hug, hvort sýning
Bandaríkjamannanna sé ekki ein-
mitt sett upp eins og heppilegast
myndi að obbinn af sýningunum
væri: Svo auðskilin, að hinn al-
menni gestur geti rennt í gegn-
um hana á lítilli stundu, skilið
glöggt og fljótt það sem hann
sér og munað það eftir á. Með
því móti næðist örugglega mest-
ur árangur af þeim tilgangi
heimssýninga að kynna þjóðirn-
ar hverja fyrir annarri. En þá
væri minna gert fyrir listina og
hina listrænu dulúð og symbólik,
sem óneitanlega er heillandi fyrir
þann, sem hefur getu og tíma
til að liggja yfir því. Spurningin
er aðeins þessi: Hvort kemst bet-
ur til skila til meginhluta gesta-
fjöldans?
Svari hver sem getur.
Svo eru líka til sýningar á
Expó, sem eru yfirgripsmiklar,
segja frá miklu, sýna margt, eru
fallega uppsettar, en einhvern
veginn svo flóknar, að það er
ekki hægt að gera sér grein fyrir
því nema að litlu leyti, hvað þær
eru að segja. Meðan gengið er
um þær, sér maður að vísu ýmsa
muni og tæki og finnst allt fellt
og áferðargott, en sýningin er
að mestu gleymd um leið og
aftur kemur undir bert loft. Þann-
ig er Sovétsýningunni varið að
mínu viti.
Þeir sýna mikið af vélum og
tækjum, bíla, skip, verkstæðis-
tæki, flókin mælitæki. Á miðju
gólfi hér er stór tjörn með fisk-
um. Þetta er módel af fiskeldis-
stöð fyrir styrju. Þeir eru með
síli í kerjum, varla nema svo
sem 15 sentimetra löng, en hér í
að reka trjónuna -—- hún er lík-
Framhald á bls. 48.
32. tbi. VIKAN 45