Vikan - 08.07.1971, Qupperneq 36

— Hér eru sœti jyrir tvo, gjörið
svo vel!
] ÞJÓNUSTU LÍFSINS
Framháld af bls. 6.
fundið hitt efnið, sem þau
kölluðu radium. En enginn
maður hafði séð það, hvorki
þau sjálf eða nokkur annar.
Vísindamenn um allan heim
drógu það í efa að slikt frum-
efni væri til . . .
— Við skulum trúa því,
þegar við sjáum það, sögðu
þeir.
Það tók Pierre og Marie
fjögur ár að sanna það.
— Þetta var okkar mesti
sigur, sagði Marie.
Curie hjónin höfðu enga
reglulega rannsóknarstofu, að-
eins hina lélegu vinnustofu,
sem hafði verið líkhús, og alls
enga peninga, hvað þá styrki
til að vinna að þessari hug-
mynd sem þau lögðu alla
krafta sína í, þá hugmynd, sem
síðar varð til að gera mönnum
kleift að sprengja kjarnann og
verða bót við krabbameini og
öðrum sjúkdómum.
En þau gáfust ekki upp.
Þrátt fyrir peningavandræði
og aðra erfiðleika, fluttu þau
inn fleiri tonn af möl frá Aust-
urríki, sem reyndist innihalda
bæði polonium og radium.
Þegar þau skiptu vinnunni á
milli sín, var það hún sem tók
að sér erfiðisvinnuna.
Oft var hún utandyra,
hvernig sem viðraði, hrærði í
gríðarstórum potti af sjóðandi
leðju, með járnstöng, sem var
á stærð við hana sjálfa; —
þannig hrærði hún, á sinn sér-
staka hátt, í fleiri haugum af
möl. Á kvöldin var hún með
verki um allan líkamann af
þreytu.
— Ég er spennt að sjá hvern-
ig það lítur út, sagði hún,
þegar þetta radium vildi ekki
koma fram, lét ekki einangra
sig, hvernig sem hún fór að.
— Eg veit ekki, sagði Pi-
erre, — en ég vildi óska að
það væri fallegt á litinn . . .
Stundum varð Pierre svo
þreyttur af þessu þrotlausa
erfiði og var að því kominn að
gefast upp. Það virtist alger-
lega vonlaust að berjast við
þetta og (reyna að einangra
hreint radium. En Marie lét
erfiðleikana eins og vind um
eyru þjóta, hversu óyfirstígan-
legir sem þeir virtust vera.
ÞAU KUSU FÁXÆKT
Og . . . fjörutíu og fimm
mánuðum eftir að hún til-
kynnti tilvist hins geislavirka
radiums, vann hún sigur. Hún
framleiddi eitt decigramm af
hreinu radium og ákvað kjarna-
þungann 225. Að lokum hafði
hún sannfært hinn vísinda-
lega heim.
Um sama leyti skrifaði hún
á spássíuna á matreiðslubók-
inni sinni:
„Ég tók átta pund af berj-
um og sama magn af sykri, lét
það sjóða tíu mínútur, hellti
því svo í gegnum fína síu. Eg
fékk fjórtán krukkur af ágætu
hlaupi úr þessu, en það var
ekki vel tært.“
Þetta ótrúlega jafnvægi var
táknrænt fyrir hina snjöllu
vísindakonu Marie Curie!
EINS OG LJÓSORMAR
Kvöld nokkurt gengu Curie
hjónin, arm í arm, til rann-
sóknastofunnar.
— Kveiktu ekki, hvíslaði
hún.
Frá hillum og borðum glitraði
á þá.
Þetta var skínandi, bláleitt
fosfórlýsandi skin, sem sveif
um eins og ljósormar úti í
náttúrunni.
— Sjáðu, Pierre, sjáðu!
Radiumið þeirra var ekki
eingöngu undursamlega fag-
urt, það var sjálflýsandi . . .
Uppfinning radiums braut blað
í söguna. Það breytti grund-
vallarreglum eðlisfræðinnar,
varð upphaf kjarnorkuvísinda
og i efnafræðinni ný tilgáta
um orkugjafa sem liggja að
baki hinna geislavirku efna.
Það hafði líka mikla þýðingu
fyrir jarðfræði og veðurfræði.
Eftir að lækningamáttur ra-
diums varð kunnur fóru fleiri
og fleiri þjóðir að leita geisla-
virkra efna. Það sýndi sig líka
að efnið gat haft mikil áhrif í
baráttunni gegn krabbameini.
En það gat enginn framleitt
radium. Aðferð Curie hjón-
anna var leyndarmál. Þeim
voru boðnar svimandi upp-
hæðir fyrir einkaréttinn, alls
staðar að úr heiminum.
— Það er óhugsandi, Pierre,
sagði Marie. — Það stríðir á
móti anda vísindanna. Við get-
um ekki notað okkur það sem
persónuleg hlunnindi.
— É'g er þér sammála, Ma-
rie, sagði Pierre.
Og þau völdu á milli fátækt-
ar og auðæfa, höfnuðu munað-
arlífi og milljónagróða. Þau
höfnuðu auðvitað um leið betri
vinnuskilyrðum, þar sem þau
þyrftu ekki að hafa áhyggjur
af að brauðfæða fjölskýlduna.
KENNSLUKONAN
VAR EKKI NÓGU FÍN
Fjölskylduhamingja þeirra
varð blaðamatur og almenn-
ingseign. Þau reyndu, án ár-
angurs, að verja sig fyrir blaða-
mönnum, jafnvel kötturinn
þeirra, Didi, trónaði á forsið-
um blaðanna. Hvað hafði katt-
arvesalingurinn með radium að
gera?
Svo keyrði allt um þverbak
12. nóvember árið 1903, þegar
„frægu hjónin“, eins og þau
voru kölluð og höfðu sjálf
mikla andstyggð á þeirri nafn-
gift, hlutu hálf verðlaun No-
bels fyrir eðlisfræði. Hinn
helminginn fékk Henri Bec-
qurerel.
Hjónin voru of þreytt og
sjúk til að geta farið til Stokk-
hólms, til að veita verðlaunun-
um viðtöku. Marie var mjög
áhyggjufull út af heilsu Pierr-
es, sem hún tilbað, og það var
gagnkvæmt hjá honum. Stund-
um fannst henni það kátbros-
legt, því að raunar höfðu þau
bæði sagt skilið við ástina,
þegar þau hittust.
Heima í Póllandi hafði hún
orðið fyrir mikilli niðurlæg-
ingu. Hún hafði unnið sem
einkakennslukona í sex ár, til
þess að kosta elztu systur sína
til læknisnáms. Síðan átti
Bronia systir hennar að hjálpa
henni til framhaldsnáms. En
sonur húsbónda hennar Kasi-
mir, varð ástfanginn af ungu
kennslukonunni og hún af hon-
um. Þegar hann bað hennar,
var hún reiðubúin að hætta
við frekara nám og gerast
gósseigandafrú. En það voru
nokkur orð, sem komu í veg
fyrir það:
Það er ekki hægt að kvænast
kennslukonu. Og Kasimir var
alltof veiklundaður til að
standa á móti vilja foreldr-
anna . . .
NÝ HAMINGJA
Hún hafði helgað líf sitt vís-
indunum fyrir fullt og allt. Um
sama leyti var Pierre önnum
kafinn við rannsóknir sínar.
Hann hafði svarið þess dýran
eið að kvænast ekki og að láta
ástina aldrei ná yfirtökunum
á sér. í hjarta hans sveið
minningin um æskuást, sem
hafði fengið sorglegan endi á
óhugnanlegan hátt. Hann vildi
aldrei tala um þann atburð.
En svo hittust þau, Marie og
Pierre og það varð ást við
fyrstu sýn. Samt liðu tíu mán-
uðir, þar til hún svaraði bón-
orði hans játandi. f fyrstu
fannst henni fráleitt að gift- •
ast frönskum manni!
Henni fannst það svo frá-
leitt, vegna þess að hún elsk-
aði ættjörð sína og hún varð
að helga Póllandi krafta sína.
Pierre var reiðubúinn að
leggja mikið af mörkum fyrir
ást sína, hann bauðst til að
fylgja henni.
Þá rann upp fyrir henni hve
ást hans var einlæg. Tengda-
móðir hennar sagði:
— Það er enginn líkur hon-
um Pierre mínum. Þú getur
aldrei orðið hamingjusamari
með nokkrum manni.
Ó, hve hún hafði satt að
mæla. Samlíf þeirra hafði
verið dásamlegt. Marie tilbað
Pierre, sem ástmög, eigin-
mann, visindamann og góðan
félaga. Árið 1904 eignuðust
þau dótturina Evu. Um sama
leyti fór svolítið að rofa til
með starfsárangur þeirra. Pi-
erre var þá loksins orðinn pró-
fessor og hún sjálf varð yfir-
maður rannsóknastofnunarinn-
ar í eðlisfræði, sem heyrði
undir embætti hans. Radium-
rannsóknir sínar stundaði hún
á eigin kostnað, hún fékk eng-
in laun fyrir þær.
„ER PIERRE DÁINN?“
Svo rann upp morguninn 19.
apríl 1906, dimmur dagur og
ausandi rigning. Curie hjónin
höfðu varla haft tíma til að
tala saman í önn morgunsins.
— Ætlar þú að fara gang-
andi til rannsóknastofunnar,
Marie? kallaði Pierre, en rödd
hans kafnaði í hávaða frá telp-
unum.
Nokkrum tímum síðar gekk
Pierre um götur Parísar, með
uppspennta regnhHf. Hann var
mjög hugsi og steig út af gang-
stéttinni — mannfjöldinn á
götunni æpti upp yfir sig, þeg-
ar hinn hávaxni maður hras-
aði á hálli götunni og féll fyr-
ir framan gríðarstóran vöru-
flutningavagn, sem dreginn
var af tveimur hestum. Hófar
hestanna snertu hann ekki en
vagninn var ekki hægt að
stöðva. Vinstra afturhjólið fór
36 VIKAN 27. TBL