Vikan - 31.05.1979, Blaðsíða 50

SYNIR
HAFSTEINS
MIÐILS
Ég hef oft hugsað um það, hve dásamlegt það hlyti
að vera að ferðast um fræga forna sögustaði í fylgd
með sjáanda, þ.e. manneskju sem gædd er þeim sjald-
gæfa hæfileika að geta skyggnst aftur í timann og séð
bókstaflega fyrir sér atburði liðins tíma. En slikt fólk
er til og eru til talsverðar bókmenntir sem skýra frá
slíkum sýnum inn í fortíðina. Vitanlega eru margir
sem ekki leggja minnsta trúnað á slík fyrirbæri og
telja slíkt hugaróra eina og er af skiljanlegum ástæð-
um tilgangslaust að hefja rökræður um það efni við
slíkt fólk. Það heldur að heimurinn sé einungis það
sem það sjálft getur skynjað með sínum fimm ófull-
komnu skilningarvitum. En það er fyrir löngu búið að
sanna það visindalega, að skilningarvit okkar mann-
anna eru á ýmsum sviðum miklu ófullkomnari en
skilningarvit ýmissa dýra. Það eitt ætti að nægja
hugsandi manni til þess að átta sig á því, að heimurinn
hlýtur að búa yfir miklu meiru en venjuleg manneskja
fær numið með ófullkomnum skilningarvitum sínum.
Ég vil hér einungis bæta því við að ýmislegt, sem
slikir sjáendur inn í fortíðina hafa sagt frá i ritum um
menningartíf fornþjóða, svo sem Egypta, hefur síðar
fengið stuðning sökum nýrra funda fornleifafræðinga
og þannig sannast að sálrænt fólk vissi hvað gerst
hafði áður en vísindin höfou sannað það. Þetta bendir
til þess að varlegra sé að vísa ekki tvímælalaust öllu
því á bug sem sálrænt fólk telur sig sjá og heyra.
Ég hefði að minnsta kosti viljað fóma miklu til þess
að geta verið í fylgd Hafsteins heitins Björnssonar
miðils þann 27. april 1955, því þá var hann staddur
við hinar fornfrægu Katakombur Rómaborgar.
Katakomburnar, sem eru höggnar í mjúkt móberg
undir Rómaborg, voru athvarf hins fyrsta kristna
safnaðar i þessari stórborg á þeim timum þegar kristin
trú var þar bönnuð og kristnir menn ofsóttir fyrir trú •
sína. En þarna niðri í neðanjarðarhvelfingum
þjónuðu þessir ofsóttu menn guði sínum, og í eins
konar skápum, höggnum inn í veggi ganganna,
komu þeir fyrir likum ástvina sinna.
Mönnum kemur ekki saman um hve Katakomb-
umar eru stórar en sumir halda þvi fram að þær séu
um 40 km á lengd, þótt enginn viti það með vissu.
Þetta var siðla dags. lslenski ferðamannahópurinn
hafði farið víða um borgina og skoðað þar eitt og
annað. En þá tók Hafsteinn eftir því að þau voru
stödd á vegi sem mjög var frábrugðinn þeim götum,
sem ekið hafði verið um um daginn og því umhverfi.
Þessi vegur heitir Via Anbila og fyrir enda hans eru
Katakomburnar, þetta undarlega völundarhús gert af
mannahöndum.
Það var 30 stiga hiti og glampandi sólskin. Með
leiðsögu tveggja munka var nú farið niður tröppur all-
miklar. Þær lágu niður í jörðina. Sagði Hafsteinn að
þau áhrif, sem hefðu mætt lslendingunum við þaðað
fara þarna niður úr glampandi sólskininu, hefðu verið
allundarleg. Það var eins og á móti þeim kæmi súgur
og lykt löngu liðinna tíma. Þau komu niður í nokkurs
konar anddyri, en úr því beint inni gang sem höggvinn
er i móbergið. Sagði Hafsteinn að áhrifin frá þessum
stað hefðu verið svo undarleg að erfitt væri að skil-
greina það. Annars vegar lyktin af jarðveginum og
hins vegar áhrifin frá þeim atburðum sem þarna
höfðu átt sér stað. Þarna voru lík framliðinna manna
allt frá dögum fyrstu kristni, og út úr veggjum standa
mannabein, hauskúpur, lærleggir og nær öll hugsan-
leg mannabein.
Þarna kom fólkið líka að altari heilagrar Sesseliu,
en hún var hálshöggvin i herbergi í húsi sínu i Róma-
borg árið 230. En árið 822 fannst lik hennar órotnað í
UNDARLEG ATVIK XXXI"
ÆVAR R. KVARAN
Katakombunum, og var hún þá tekin í helgra manna,
tölu. Heilög Sesselía er verndardýrlingur tónlistar-
manna. Þar sem hús hennar stóð i Rómaborg er nú
kirkja, helguð henni og gerast þar margar jarðteiknir
enn í dag. Kirkjudagur hennar hjá kaþólsku kirkjunni
er 22. nóvember.
Altari heilagrar Sesseliu er prýtt fjölda kertaljósa og
blóma og hvilir unaðslegur friður yfir þessu umhverfi.
Fannst fólkinu hún bara liggja þarna og sofa.
En Hafsteinn Björnsson var skyggn, og þegar
lengra var gengið mætti honum einkennileg ógn.
Hann varð undirlagður vökuleiðslu og staldraði við,
sem steini lostinn af undrun. Honum opnuðust sýnir
frá löngu liðinni öld. Hann sá hinn fyrsta söfnuð
Rómaborgar halda guðsþjónustu. Honum virtist yfir
að lita niðurgrafið svæði, ekki ósvipað hringleikahúsi,
og uppfrá þessu svæði voru þrep, hvert af öðru, öll
þéttsetin fólki. Út frá aðalsvæðinu voru margir út-
gangar, sumir háir og breiðir, aðrir minniháttar, og
gangþrep frá botni hér og þar upp i gegnum setþrepin.
Hafsteinn virti fyrir sér fólkið. Hann sá aftan á það,
á hlið og svo beint framan í það. Það kom honum
furðulega fyrir sjónir. Það virtist vera af öllum stigum
og stéttum. Klæðnaður þess var harla sundurleitur.
Sumir virtust klæddir borgaralegum klæðum þeirra
tíma, aðrir sem hirðingjar í tötrum. Sumir voru sem
sagt klæddir, en aðrir eiginlega hálfnaktir. Konur
voru síðklæddar og dökkklæddar og báru höfuðklúta
sem að nokkru skyggðu fyrir andlitið. Karlmenn voru
berhöfðaðir.
Þegar Hafsteinn hafði horft á þetta um stund barst
honum að eyrum ómur af lágum söng, eins og
fjarlægum, líkustum endurteknu stefi.
Hafsteinn fann innra með sér að þessi fábrotni
ómur söngsins var til þess fallinn að skapa viðeigandi
samræmdan hugblæ. Gegnt honum við sviðið var
upphækkaður pallur. Þar sat gamall hvítskeggjaður
öldungur og talaði til fólksins. Hafsteinn heyrði eim af
orðum hans en ekki orðaskil. Öldungurinn var
klæddur kyrtli úr grófu efni og hann studdist við staf
meðan hann flutti mál sitt. Til hliðar við hann sat
maður mikill vexti, á að giska um sextugt, með hæru-
skotið alskegg og óvenju fagurt yfirbragð. Frá
björtum augum hans stöfuðu geislar mildi og kær-
leika.
Birtan þarna niðri i gluggalausum göngunum var
harla dauf. Hún stafaði frá litlum blysum, sem
stungið var inn í móbergsveggina. En ekki var
Hafsteini Ijóst hvaða Ijósmeti var notað.
Og þessi vökudraumleiðsla hans hélt áfram. Hann
heyrði að vísu óljóst frásagnir og lýsingar leiðsögu-
manns hópsins. En nú dró til nýrra atburða, ógn-
vekjandi og hryllilegra. Skyndilega heyrði Hafsteinn á
bak við mikla háreysti, brak og bresti, eins og frá
vopnaskaki. Og framhjá honum ruddust tugir og aftur
tugir hermanna með nakin sverðin á lofti. Þegar þeir
sáu hinn kristna söfnuð ráku þeir upp ólýsanleg
villidýraöskur. Klæðnaður þeirra var eins konar
brynja og hjálmur á höfði. Handleggir þeirra og fætur
voru naktir. Þeir voru dökkir á hörund og alskeggj-
aðir. Og framhjá Hafsteini ruddust þeir með alvæpni,
naklin sverð og skildi. Sagði Hafsteinn að áhrifin frá
þeim hefðu verið grimmileg einbeitni, en þó blandin
geig um leið. Og svo réðust þeir á hinn kristna mann-
söfnuð. Þeir brytjuðu niður alla sem þeir náðu til og
þyrmdu engum, hvorki börnum né gamalmennum.
Þeir ruddust um og samkomusalurinn varð brátt eitt
mannhaf. Sumir fórnuðu höndum i trúarvissu til
almáttugs guðs, aðrir urðu frávita af skelfingu. Hin
háleita guðsþjónusta breyttist í óskaplegt öngþveiti og
allir sem gátu ruddust til útgöngudyranna til þess að
forða lífi sínu.
Hafsteinn sagði þeim sem þetta skrifar að alla tið
síðan hefði ómað fyrir eyrum sér sambland þessarar
taumlausu háreysti og kveinstafir kristna fólksins sem
á var ráðist.
Á stuttum tíma virtist honum samkomusviðið
tæmast af fólki, svo allt varð autt. Eftir urðu aðeins
hermennirnir og svo valur þeirra manna sem þeir
höfðu ráðið bana. Hitt furðaði Hafstein á að
hermennirnir virtust ekki þora að elta fólkið inní
útgangana, en sneru við og gengu burt. Þeir skildu
eftir valinn eins og hann var. En þrjá menn höfðu þeir
á brott með sér lifandi. Virtist Hafsteini það myndu
vera einhverjir fyrirsvarsmenn safnaðarins. Einn
þeirra var sá sem setið hafði til hliðar ræðu-
manninum.
En nú víkur Hafsteinn i lýsingu sinni aftur að þeim
þætti þar sem sjálf guðsþjónustan fór fram, og hinni
andlegu uppbyggingu. Hann hafði lýst þvi fyrr að um-
hverfið var lýst upp með daufum Ijósblysum. En
þarna varð hann einnig var við aðra birtu, en hún var
50 Vikan XX. tbl.