Vikan - 20.03.1980, Síða 6

Fjölskyldumál — Guöfinna Eydal
Flestir foreldrar verða órólegir ef barn
vill ekki borða og flestum þykir það vera
tákn um hættulegt ástand ef barn hefur
lengi neitað að taka til sín fæðu. Hins
vegar finnst mörguni eðlilegt að ung-
börn séu tiltölulega óvirk, sofi niikið og
sýni umhverfinu ekki mikinn áhuga.
Auðveld. þæg og róleg ungbörn hafa
yfirleitt þótt ánægjulegri en þau sem
meira þarf að hafa fyrir. Ýmsir
fræ(timenn hafa veitt þvi meiri og meiri
athygli að börn sem eru nijög óvirk í
fyrstu geta verið i vissri hættu þar sem
skynfæri þeirra verða ekki fyrir þeirri
örvun sent er nauðsynleg greindarþróun
barnsins. Menn hafa uppgötvað að
ungbörn þurfa svo að segja að læra alla
skapaða hluti og að einangrun og
skortur á skynhrifunt getur hamlað
þróun barnsins.
Virk og óvirk börn
Nýfætt barn hefur enga reynslu og
enga þekkingu á umhverfi sinu. Það lifir
algjorlega i gegnum skynfæri sin og það
er algjörlega háð þvi að fá örvun um
skyftfærin. Þannig byrjar barnið að
kanna umhverfi sitt. Áður fyrr héldu
merin að skynfæri ungbarna væru mjög
ófullkomin. Núna vita nrenn hins vegar
að skynfæri ungbarna eru mjög vel
þróuð þegar i byrjun og að þau ná mjög
fljótt nær fullkomnum þroska.
Ungbarn hefur ekki einungis vel
útb.úin skynfæri. eins og sjón. heyrn,
lykt; bragð og tilfinningu. Það hefur lika
þörf fyrir að nota þessi skynfæri. Barnið
j er lika fljótt að skynja og bregðast við
hlutum sem þvi finnst vera áhugaverðir,
t.d.’bregst það vel við Ijósi. hljóðum.
bragði og fólki.
Barnið verður að hafa tök á að nota
og þjálfa skynfærin og rcyna sig i
umhverfinu. þannig að það kynnist þvi.
Nægileg reynsla og kynni af umhverfinu
veldur þvi að hæfileikinn til að fá réttar
upplýsingar um raunveruleikann þróast.
Sú reynsla er nauðsynleg ef barn á að
komast af i tilverunni. Ef barn hefur
ekki ríkulega möguleika á örvun og það
í lifiði gráu og litlausu umhverfi er hætta
á þti að þaö missi alla löngun til að vera
virkt sjálft og takast á við verkefni í
umheiminum. Börn sem eru óvirk gcta
virst auðveld fyrir fullorðna á vissu
timabili en þau verða það yfirleitt ekki
seinna meir. t.d. þegar þau byrja i skóla.
Vftsmunaleg þróun og
skynfæri
Flestir kannast við hugtakið greind.
Grjind og gáfur er oft notað i daglegu
tali»til að aðgrcina fólk hverl frá öðru.
T.d: Hann/Hún er svo gáfuð. Þetta er
Að verða
vel eða
illa gefinn
stórgreint fólk, o.s.frv. Orðið greind
hefur oft verið misnotað vegna þess að
menn skirskota gjaman til þess að
einstaklingurinn fæðist með ákveðna
greind sem sé óbreytanleg. Eða sagt með
öðrurn orðum: Greind manna er
meðfædd og helst hin sama allt lifið. Það
hefur síðan þótt afar jákvætt að hafa
mikla greind og vera „út af stórvel gefnu
fólki". en neikvætt að hafa litla greind
og vera af „illa gefnu fólki".
Umfjöllun um greindarfarshugtakið
hefur einmitt verið óheppileg vegna
þess. aö hún felur i sér að menn hafi
greind sem ekki sé hægt að breyta allt
lífið. Nú vita menn að svo er ekki.
Maðurinn hefur að sjálfsögðu að geyma
ákveðna erfðaeiginleika sem ekki er
hægt að breyta, en hvernig þessir erfða-
eiginleikar nýlast einstaklingnum er að
miklu leyti háö því umhverfi sem
einstaklingurinn elst upp í.
Einstaklingur sent verður fyrir mikilli
örvun. miklunt áhrifum. fær að reyna
krafta sina. hefur miklu meiri möguleika
til þess að verða „greindur” en hinn sem
færekki þessi tækifæri. Margir telja þess
vegna beinlínis rangt að tala um
greindarþróun og vilja frenrur að talað
sé um vitsmunalega þróun, þ.e.a.s.
þróun sent verður fyrir tilstilli vitsmun-
anna. Slikt hugtak felur ekki i sér sama
gildismat og það að tala um greint eða
ekki greint fólk.
í frumbernsku er það einungis með
skynfærunum að barnið fær möguleika
á að verða vitsmunaleg vera. Með þvi að
fá aðsjá margs konar hluti. heyra margs
konar hljóð. fá að handfjatla marga
hluti og takast á við umhverfi sitt getur
barniðsmám santan lært að hugsa. velta
fyrir sér hlutum og leysa ýmiss konar
verkefni.
Þroskaleikföng
Flestir sem eiga börn veita því athygli
að nýfædd börn reyna að snúa sér í átt
að og horfa á Ijós eða birtu sem fellur i
gegnum glugga. Einnig verða margir
varir við að barnið horfir fremur á ein-
hver mynstur og mismunandi liti en
hvitt og grátt umhverfi. Á siðastliðnum
áruni hefur einnig ýmislegt verið gerl til
þess að örva foreldra til þess að hengja
upp ýmis mynstur, liti og leikföng i
vöggu ungbarns. Leikföng sem nefnd
eru þroskaleikföng hafa rutt sér meira
og meira til rúnis. Tilgangurinn með þvi
að nota þessi leikföng er einmitt sá að
notkun þeirra hefur áhrif á vitsmuna-
lega þróun barnsins, Þroskaleikföng geta
flýtt fyrir að barnið tileinki sér og læri
hluti. Það er að sjálfsögðu mikilvægl i
vali á þroskaleikföngum að þau séu við
hæfi og aldur barnsins. Of erfið leikföng
6 Vikan 12. tbl.