Vikan

Eksemplar

Vikan - 04.09.1986, Side 26

Vikan - 04.09.1986, Side 26
Kom siglandi út ur þokusvartanum Rætt við Magnús sem er að gefa út sína fyrstu skáldsögu 75 ára að aldri Þegar hausta tekur fer útgáfa bóka fyrst að glæðast hér á landi. Ein þeirra bóka, sem vænt- anleg er í bókaverslanir, heitir Svört skúta. Höfundur bókarinnar, Magnús B. Finnboga- son, hélt upp á 75 ára afmæli sitt nú í sumar og er sumsé að gefa út bók í fyrsta skipti. Þetta er skáldsaga sem byggir á dularfullum atburði er gerðist í íslensku sjávarplássi í kringum aldamótin 1800. Eiginlegur tími sögunnar er þó einni öld síðar eða um aldamótin síðustu. Sagan veitir því innsýn í líf og störf manna á þeim tíma. En um hvað skyldi svo þessi fyrsta bók þessa gamla manns fjalla? Magnús segir okkur frá því: Sagan er byggð á sögnum sem ég hef bæði heyrt gamalt fólk segja frá og man sjálfur eft- ir. Þessir atburðir gerðust allir raunverulega í kringum síðustu aldamót nema einn þátturinn sem hefst löngu fyrr. Annars má segja að tími sögunnar sé frá síðustu aldamótum og svona fram til 1920. Sagan íjallar um mannlíf þessa tíma. Unglingar koma mikið við sögu svo það ætti að vera auðvelt fyrir menn að gera saman- burð. En yfirleitt gefur sagan mynd af lifnaðar- háttum og mannlífi í sjávarþorpum eins og það var á þessum tímum. Sagan gerist í kringum skútu sem fannst einu sinni á reki um aldamót- in 1800 og var mannlaus. Ég man vel eftir þessari skútu því hún var ennþá til þegar ég var unglingur. Skútan var í upphafi kölluð Svarta skútan. En það mun hafa verið í kring- um aldamótin 1800 að sjómenn voru á árabát úti fyrir fjörðunum. Sem þeir eru við veiðar þama úti á firðinum kom skútan allt í einu siglandi út úr þokusvartanum, seglin rifin og illa útlítandi. Karlarnir urðu náttúrlega hrædd- ir og héldu að þetta væri draugaskip því menn voru mjög hjátrúarfullir á þeim tíma. Svo áræddu þeir að lokum að fara um borð í skút- una. Skútan var mannlaus en það fylgdi sögunni að kokkur hefði verið um borð einn manna en hann ku hafa hengt sig í káetunni. Menn héldu að þetta skip hefði verið notað til að flytja svertingja til Bandaríkjanna en hefði af einhverjum ástæðum verið yfirgefið snögg- lega. Ekkert nafn var á skútunni en hins vegar fundust í henni vopn og önnur verkfæri. - Og sagan þín hnitast í kringum þennan atburð? Já, það má segja að þráðurinn byggi á skút- unni. Skútan var lengi vel gerð út í þessu plássi. Svo kemur að því að hún er orðin gömul og þá byrjar þátturinn um unglingana - eða strák- ana því kvenfólkið var ekki nefht á þeim tímum þó það sé breytt núna - og ekki bara strákana því það segir frá lifnaðarháttum ungra sem ald- inna í sjávarplássinu. Þetta er yfirleitt sagt í léttum dúr, ég er ekki að segja neinar eymdar- sögur. Skútan var mikið uppáhald strákanna og það kom stundum fyrir að þeir stálu henni og lentu í ýmsum ævintýrum. Þetta var á þeim tíma er Fransmennirnir voru mikið hérna við Island og vera þeirra fléttast meðal annars inn í söguna. Síðasti skipstjóri skútunnar kemur einnig við sögu og faktorar, sýslumenn sem og aðrir skemmtilegir karlar. Á þessum árum þekktist fátækt ekki í sjávarplássum og menn höfðu það yfirleitt gott. Og þannig hélst ástand- ið alveg fram til 1920 en þá fór það að breytast aftur. Og breyttist mikið. - Saknarðu þessara ára? Jú, maður saknar mjög mikið gömlu tím- anna, eins og til að mynda síldveiðanna. Norðmenn komu hingað um aldamótin síðustu og veiddu síld. Það voru notaðar sérstakar aðferðir við að veiða sildina inni í firðinum. Ég hafði mjög gaman af að vera með í því og taka þátt í þessum veiðum. Svo breyttust að- ferðirnar smátt og smátt því það var alltaf eitthvað nýtt að koma. En það var ákaflega rómantískt að vera þarna á skipunum og róa í myrkrinu. Svo komu skellirnir í bátana og lætin með nýju tækninni. Fyrstu vélbátarnir komu um 1904 en gömlu sjómennirnir voru nú ekki alveg sáttir við þá. Vélarnar voru hávaða- samar og gömlu karlarnir héldu að þær myndu fæla fiskinn úr firðinum. Þeir vildu bara hafa gamla lagið á öllu saman. í sögunni reyni ég einmitt að láta viðbrögð gamla fólksins við nýja tímanum koma fram. - Fóru menn ungir til sjós? Já, unglingar fóru að taka til hendinni langt innan við fermingu og fóru strax að atast í öllu með fullorðna fólkinu. Það var þeirra metnaður að þykjast vera fullorðnir og geta tekið þátt í störfum fullorðna fólksins. Börn fóru strax að príla út á sjó eða upp í íjöll þriggja til fimm ára gömul. Maður var frjáls og gat alltaf fund- ið sér eitthvað til. En nú eru breyttir tímar. Ef fimm ára strákur færi á árabát út á höfnina yrði hann tekinn eins og skot. - Hvað fær þig til að gefa út bók, svona á Texti: Elín Bára Magnúsdóttir Mynd: Ingólfur Eldjárn gamals aldri? Ja, ég veit það ekki. Ég er fæddur grúskari eða eitthvað svoleiðis. Ef mér dettur eitthvað í hug verð ég að losna við það á einhvern hátt, verð að klára það og koma því frá mér. Það er nú reyndar langt síðan ég byrjaði á þessari bók. Ætli ég hafi ekki verið að dunda mér við þetta í tíu, tuttugu ár. - Lumarðu kannski á einhverju fleiru? Já, ég hef verið að grúska mikið í Ingólfi Arnarsyni. Hann hefur einhvern veginn sótt mikið á mig. Ég er kunnugur öllum þeim stöð- um þar sem hann er nefndur í sögunni, í Álftafirði eystra, við Ingólfshöfða, í Ölfusinu og svo náttúrlega hér í Reykjavík. Ég hef verið að rekja og grúska í slóðinni hans. Ég hef tínt allt til sem ég hef fundið um hann í bókum og verið að reyna að koma því saman. Þetta eru svona smáglefsur enda engin heildarmynd til af sögu Ingólfs. Þó er hans getið í bókum hing- að og þangað og ég hef verið að reyna að koma því í einhverja samræmda sögu. - Hefurðu komist að einhverjum niðurstöð- um um persónuna Ingólf Arnarson? Já, þetta hefur verið mjög skýr og athugull maður eftir því sem maður kemst næst. Hann gerði ekkert nema athuga sinn gang áður. Áður en hann flutti til íslands kom hann hing- að sjálfur eitt sumar til þess að kynna sér landið og hefur sennilega verið hér í eitt ár áður en hann ákvað að flytja hingað með allt sitt lið. Maður rekst oft á eina og eina setningu um hann svona hingað og þangað. Það var ein setning til að mynda þar sem sagt var að hann hefði verið heygður austur í Ingólfsfjalli. Mér datt í hug hvernig stæði á því að þeir hefðu farið að drösla honum dauðum austur en hann bjó þá í Reykjavík. En svo rakst ég á setningu í íslendingasögunum þar sem einn maður seg- ir: Ég sá þar fyrsta landnámsmanninn okkar, háaldraðan í Reykjakoti. Þá hafði Ingólfur átt bú þar líka og farið aftur að búinu sínu og dáið þar og verið heygður í Ingólfsfjalli. Finnst þér hugsunarháttur fólks hafa mik- ið breyst frá því um aldamótin? Já, mér finnst hugsunarhátturinn allt annar núna. í þá daga kom ekki annað til greina fyr- ir menn en að duga eða drepast. Menn urðu að bjarga sér sjálfir. Og þá voru cngir bankar starfandi sem menn gátu leitað til. En nú eru breyttir tímar. Og mér finnst allt miklu frjáls- ara. Annars held ég að hugsunarháttur fólks hafi verið misjafn, hafi farið svolítið eftir þorp- um. Þessi staður, sem ég er fæddur á, var mjög mikill menningarstaður. Þarna var sýslu- mannssetur og það var nú alltaf svolíti 11 straumur frá sýslumönnunum þó þeir væru misjafnir, sérstaklega þó frá konunum, juer voru mjög duglegar og athafnasamar. Norð- menn höfðu líka mikil áhrif á athafnalíf staðarins því að þá var mikið um norska síld- veiðimenn og fram yfir aldamótin. 26 VIKAN 36. TBL

x

Vikan

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Vikan
https://timarit.is/publication/368

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.