Vikan - 10.09.1987, Blaðsíða 31

þó urðu oft ungir menn og einbeittir til þess
uð l'ara í eftirleitir fram á heiðar þegar áliðið
var hausts og stundum eftir veturnætur þegar
færi var gott og auð jörð. Eftirleitarmenn
komust oft í hann krappan, bæði ef veður
spilltist og ef svo vildi til að þeir komust í
tæri við útilegumenn sem æði oft vildi brenna
við eftir því sem þjóðsögur herma. Oftast
hafði byggðamaðurinn beturef útilegumaður-
inn hafði þá ekki heillað hann til sín með
fjölkynngi til þess að kynnast honum á ein-
hvern hátt. Til dæmis er þessi saga af Bjarna
leitarmanni og Ijallabúunum:
,.Einu sinni fóru margir menn á fjallið og
skiptu sér eins og plagar að vera. Tveir þeir
frískustu áttu að fara í lengstu leitir. So fara
hvur frá öðrum, so eru þeir komnir í lengstu
leitir. Þá sjá þeir stóran kindahóp. Þá segir
Jón við Bjarna þeir megi ekki sleppa þessum
hóp. Þeir fara á stað og elta það æðilangan
veg og var Jón langt á undan Bjarna og
Bjarni sér klettaskoru og þar fara kindurnar
inn í og Jón á eftir. Þegar Bjarni kemur í
klettaskoruna þá sér hann hvurgi Jón né kind-
urnar. með því var líka kornin dimma. Hann
sér að það er dalur og rennur lækur í miðjum
dalnum; hann gengur með fjallabrúninni aust-
an megin og ftnnur skúta og liggur í hönum
um nóttina. Um morguninn gengur hann á
stað innar eftir dalnum; þá sér hann fé, kýr
og hross, og þá er komið kvöld. Þá kemur
hann að háum garði sem nær yfrum dalinn;
hann sér þar hvurgi hlið á nema þar sem læk-
urinn rennur. Þegar hann er kominn yfir
garðinn þá sér hann sex bæi, þrjá hvoru meg-
in læksins. Hann fer að næsta kotinu; hann
lemur þar á dyr. Karl kemur til dyranna.
Hann biður hann að lofa sér að vera; hann
segist ekki eiga húsaráð. Hann biður hann
að skila í bæinn; hann fer inn og kemur aftur
og segir hann megi vera. Hann fer inn og sér
þar tvo kallmenn og er annar mjög gamall
að sjá, og kerlingu og stúlku. I lann heilsar
og er stuttlega tekið undir; hönum er hvorki
boðið þurrt né vott. So loksins íör kerling
fram og kemur inn með skál með keti; þar
er mannshönd ofan á og hann þekkir að hönd-
in er af Jóni. Hönum bregður heldur en ekki
í brún og hann étur sauðaket sem þar er und-
ir. Svo þegar farið er að hátta þá segir stúlkan
hann skuli vera var um sig í nótt, það eigi
að drepa hann og skuli hann flýta sín í burtu
og hann skuli taka hérna skjóttu hestana í
dalnum. Hann segist einhvurn tíma skuli
muna henni það ef hann komist lífs úr daln-
um. So hleypur hann þangað til að hann
kemur að þessunt hrossahóp; þá tekur hann
þennan skjótta hest og hnýtir upp i hann snæri
og ríður slíkt sem af tekur þangað til að hann
kemur að þessum skúta; þá rekur hann hest-
inn til baka og felur sig í skútanum og hleður
kekkjum fyrir dyrnar. Svo heyrir hann
mannaskvaldur og eru að segja að þarna haft
mannskrattinn sleppt hestinum; hann hafi lík-
lcga farið ofan í pyttinn. So heyrir hann að
þeir fara. So þegar bjart er þá fer hann á stað
í mesta flýtir og fram í byggð og segir upp
alla sögu. So fær hann marga menn og alla
með byssur og fer með þá í þennan dal. Þá
koma þeir að þessu koti; þá skjóta þeir þessa
kalla og kerlinguna, en ekki stúlkuna. Hún
sagði þeim að þeir hefðu drepið alla fjalla-
mennina og sýndi þeim brunn sem þeir settu
þá ofan í. Þeir taka allt sem þeir áttu og stúlk-
una og fóru með það fram i sveit. Hún segir
þeim að hún hafi verið að smala hjá foreldrum
sínum og þá hafi þessir fantar stolið sér. So
giftist hann stúlkunni og átti allan auðinn sem
hann sótti í dalinn. Og endar so þessi saga.“
Þegar leitunum var lokið var haldið aftur
til byggða. Kvöldið og nóttina áður en réttað
var vildi oft verða ærið sukksamt við réttina.
Hafði þá fjöldi manna riðið til réttar úr sveit-
unum. Var þá venjulega nóg í staupinu meðan
sú öldin stóð. Þá var úti valdatími fjallkóngs
en daginn eftir tók réttarstjórinn við og rétt-
irnar sjálfar. En það er önnur saga sem ekki
verður fjallað um hér.
Hcimildir: Göngur og réttir. Bragi Sigurjónsson bjó til prentun-
ar. íslenskir þjóðhættir, Jónas Jónasson. íslenskar þjóðsögur og
ævintýri. Jón Arnason safnaði.
37. TBL VI KAN 31
I