Vikan


Vikan - 15.09.1988, Side 42

Vikan - 15.09.1988, Side 42
ÆVAR R. KVARAN SKRIFAR UM DULSPEKI Dulrœn fyrirbœri í fomritum okkar ■ Hvoit sem við lítum í Sœmundareddu, íslendinga- sögur, Heimskringlu, fornmannasögurnar eða Biskupasögur, þö blasa víða við frásagnir af dulrœnum fyrirbœrum. ■ Eitt atriði úr fomritunum er verf að minnast hér á því það bendir til svipaðrar reynslu og sálarrannsóknar- menn nútímans hafa fengið. ■ Nafnið á þessu fyrirbœrl hamförum, er sennilega dregið af því að fornmenn hugsuðu sér að á þessum ferðum vœru fjölkunnugu mennirnir í ýmsum hömum. Islendingar eru flestum þjóðum betur lesnir í fornritum sínum. Þess vegna er þeim vel um það kunnugt að í ís- lenskum fornritum úir og grúir af frásögnum um dulræn fyrirbæri. Hvort sem við lítum í Sæmundareddu, íslend- ingasögur, Heimskringlu, fornmannasög- urnar eða Biskupasögur, þá blasa víða við ffásagnir af dulrænum fyrirbærum. Hér verður eðlilega ekki kveðinn upp neinn dómur um það hvað hafi í rauninni gerst af þessum fornu fyrirbærum. Við eig- um þess engan kost að geta vitað það. Má og ætla að suniar þessara ffásagna sé bein- línis skáldskapur. Aðrar virðast litaðar af þeim hugmyndum sem ríktu þegar sög- urnar voru skrifaðar, þó að baki kunni að hafa verið einhverjir dulrænir viðburðir. Þó ættum við afþessum frásögnum að geta séð að einhverju leyti, hverjar hugmyndir forfeður okkar hafa gert sér um dulræn efni. Ég vil þá byrja á því, að benda á það sem flestum er kunnugt, að forfeður okkar trúðu því, að ffamliðnir birtust eða virtust í sumum tilfellum geta gert vart við sig eft- ir andlátiö. Ekki þarf að efa það að á bak við þá trú hefur verið reynsla, raunveru- legir atburðir. En inní þessar hugmyndir fléttast öðrum þræði kynleg villa, sem hef- ur orðið fúrðu lífseig. Þeir héldu að frarn- liðnir menn væru á ferðinni hér á jörðu í sínum jarðneska líkama. Hins vegar skilst manni, að þar sem góðir menn og helgir birtust, þá hafi það verið algjörlega sálrænt fyrirbæri. Þjóðsögurnar bera greinilega með sér þessar hugmyndir. Galdramenn vekja upp drauga með því að særa líkam- ann upp úr gröfunum. Þegar menn ganga aftur án þess að hafa verið vaktir upp, þá eru grafir þeirra þráfaldlega opnar meðan þeir eru að ljúka einhverjum erindum í þessum heimi, og draugarnir komast í mestu vandræði ef einhver varnar þeirn að komast í gröfina. Séu nienn hræddir uni að maður geri óþægilega vart við sig eftir andlát, þá er nálum stungið uppí iljar honum, svo hann verði svo sárfættur, að hann kjósi heldur að liggja kyrr í gröfinni. Þegar einhver er farinn að ganga aftur er sætt lagi nteðan búist er við, að hann sé á ferli og stálnöglum stungið niður í leiðið, auðsjáanlega í því skyni, að hinn framliðni reki sig á naglana, þegar hann ætlar að fara að leita uppúr gröfinni, meiði sig á þeim og fari ekki á kreik. Það hefúr yfirleitt gengið mjög erfiðlega að fá fólk til þess að gera fullan greinar- mun á mannverunni sjálfri og líkinu í gröf- inni. Þetta má sjá í hverjum kirkjugarði með því að lesa hvað á mörgum legstein- um stendur. Þar er víða sagt, að hinn fram- liðni „hvíli hér“. í einum sálmi í sálmabók- inni, sem stundum er sunginn við jarðar- farir, er beðið þeirrar bænar, að holdið geymist í friði, jafnframt því sem beðið er um það, að hjálpráð Drottins hlífi sálinni. Ekki virðist alveg ljóst hverjum óffiði höfúndur óttast að holdið kunni að verða fyrir. Þetta er bersýnilega talið mjög mikil- vægt atriði. Þá er ekki óalgengt að heyra prest við jarðarför lýsa því yfir, að líkam- inn skuli rísa upp af jörðinni. Eitt atriði úr fornritunum er vert að minnast hér á, því það bendir til svipaðrar reynslu eins og sálarrannsóknarmenn nú- tímans hafa fengið. Öllum sem mikið hafa fengist við miðlatilraunir er kunnugt um það, að þegar ffamliðnir menn fyrst gera vart við sig hjá miðlum, þá virðist ástand þeirra oft vera líkt því, sem það var við andlátið. Eins er það, ef þeir verða sýnileg- ir, þá sjást þeir mjög oft með áverkum, sem þeir hafa fengið við andlátið, eða lík- aminn orðið fyrir eftir andlátið. Nú skal bent á dæmi um slíkt úr Völs- ungakviðu hinni fornu í Sæmundareddu. Helgi Hundingsbani var veginn af mági sínum og haugur orpinn eftir hann. Hann sést ríða að haugi sínum og er þá blóðugur auðvitað, því hann hafði verið drepinn, lagður í gegn. Annars er þessi ffásögn svo hugnæm og merkileg, að hún skal nú rifj- uð hér upp með fáeinum orðum. Helga er vel tekið, þegar hann kemur í annan heim, svo vel, að Óðinn bauð honum að ráða öllu með sér. Honum hefði því átt að geta liðið forkunnarvel. En svo er ekki. Hann er blóðugur á sveimi hér á jörðinni. Það er ambátt Sigrúnar, ekkju Helga, sem fyrst sér hann á þessu ferðalagi. Það er óneitanlega hugnæmt að athuga hvernig henni verður við. í þeirri ffásögn er svo mikil sálfræðileg speki. Fyrst held- ur hún að þetta sé blekking, einhver sjón- hverfing. Því næst kemur henni í hug að heimsendir sé kominn. Loks áttar hún sig á því, að það geti hugsast að hún sjái þetta rétt, og dauðum mönnum sé leyft að koma aftur í þennan heim. „Eru það svik ein, es séa þykkumk eða ragnarök? Ríða menn dauðir, 40 VIKAN

x

Vikan

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Vikan
https://timarit.is/publication/368

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.