Vikan - 19.10.1989, Síða 20

HUC5LEIÐIMC5AR
„Mcirgt nútíma-
fólk hafnar œvintýr-
um, því miður, og
gerir það með
rökum sem eiga alls
ekki við hér. Ef við
lítum á œvintýrin sem
lýsingar á veruleikan-
um eru þau vissulega
alveg hroðalega
grimm, kvalasjúk og
hver veit livað.
En ef við lítum á þau
sem tákn þess sem
gerist í sálarcljúpunum
eru þau dagsönn."
lírnno Ikitclbcbn
I
hefur náð þeim áfanga í einstaklingsþróun
sinni að hún þarf ekki lengur að sofa í rúmi
sem er eign dvergvaxinnar, kynlausrar
veru.
í ævintýrinu segir frá því að þrír fuglar
heimsækja Mjallhvíti þegar hún liggur í
dvala. Fyrst kemur ugla, síðan hrafn og að
lokum dúfa. Uglan er tákn vísdóms, hrafn-
inn táknar þroskaða vitund og dúfán er
ímynd ástarinnar. Þessir fúgiar og innri
merking þeirra undirstrikar að svefninn í
glerkistunni er tími hugrænnar og tilfinn-
ingalegrar vinnslu. Endurfeðingin og
vígslan í heim fúllorðinna er innsigluð
með tilfinningalegu og kynferðislegu inn-
taki hins unga prins. Mjallhvít hefur fúndið
sér kynfélaga.
Sjálfstortíming og hættur
óbeislaðra tilfinninga
En hvað varð um hina afbrýðisömu
móður. Eigingirni, öfúnd út í fegurð og
yndisþokka dóttur sinnar og aðrar sín-
gjamar hugrenningar tortíma móðurinni. í
lok sögunnar fer bamið að vita hvað verð-
ur um fólk sem lætur ótamdar og eigin-
gjarnar hvatir leiða sig í gönur. Líkt og
nomin í Hans og Grétu, sem var brennd í
ofni, var stjúpmóðir Mjallhvítar neydd til
þess að dansa á rauðglóandi kolum uns
hún fúðraði upp og brann til ösku. Þessi
endalok em táknræn fyrir það hvemig
óstjórnleg kynferðisleg afbrýðisemi leggur
líf móðurinnar í rúst.
Margir verða ákaflega hissa og jafnvel
hneykslaðir þegar þeir lesa um slíka hluti í
ævintýmm fyrir börn. Margur heldur ef-
laust að saklaus hugur barnsins hafi ekki
gott af þess konar lýsingum sem þeir álíta
að beri vott um grimmd og jafnvel sad-
isma. Bmno Bettelheim hefur hins vegar
bent á að slík endalok og jafnvel ennþá
verri fyrir hinar „neikvæðu" persónur í
ævintýrunum séu barninu nauðsynleg.
Sterkar tilfinningar og skýrar og einfaldar
lýsingar á því hvemig örlögin umbuna og
refsa sögupersónum í samræmi við innræti
og háttemi em að hans mati ákaflega
nauðsynlegar fýrir böm. Gildi þeirra ligg-
ui þó ekki aðeins í hinum siðferðislega
boðskap sögunnar heldur fýrst og fremst í
því að slíkar lýsingar (bæði jákvæðar og
neikvæðar) leysa sálræna hnúta í baminu.
Bmno Bettelheim hefur sýnt fram á sál-
fræðilegt og tilfinningalegt gildi ævintýra.
Hann hefur með rannsóknum sínum leitt í
ljós að gömul barnaævintýri byggja á djúp-
stæðum goðsögulegum og sálfræðilegum
lögmálum og að þau byggjast ekki á tilvilj-
un heldur markvissri skipan. Bmno Bettel-
heim varar jafnframt við því að breyta
hugsunarlaust gömlum bamasögum og
hefúr gagnrýnt ævintýri síðustu ára fyrir
að vera innihaldslítil, áróðurskennd og fýr-
ir að sniðganga sálarlíf og geðræn lögmál
bamsins.
Heimildir: Bruno Bettelheim: The uses of Enchantment,
1976. Tilvitnanir úr sömu bók.
20 VIKAN 21.TBL1989