Vikan - 08.12.1938, Blaðsíða 3

Nr. 4, 1938
VIKAN
3
Jökull Bárðarson.
T ÖKULL Bárðarson var af ætt Ingi-
“ mundar gamla, sonur Bárðar Jökuls-
sonar Ingimundarsonar. Hann var bróðir
Ásdísar á Bjargi, móður Grettis Ásmunds-
sonar. Samkvæmt Grettissögu virðist hann
hafa búið í Tungu í Vatnsdal um 1014. I
Grettissögu er honum lýst á þessa leið:
Jökull var mikill maður og sterkur, og hinn
mesti ofsamaður, hann var siglingamaður
og mjög ódæll, en þó mikilhæfur maður.
Þar er einnig sagt frá því, að Grettir gisti
hjá Jökli og kvað sér hug á að fást við
Glám, en Jökull letur hann þess, en ekkert
tjóar, og segir, að sitt er hvað gæfa og
gjörfuleiki. Grettir spáir honum hrakspár,
en Jökull svarar: ,,Vera kann at vit sjáum
báðir nokkut fram, en hvárgi fái við
gjört.“
Jökull var drepinn af Ólafi helga og
mönnum hans 1030, vegna þess, að Jökull
hafði fylgt Hákoni jarli 1028, elt Ólaf
helga og tekið skip hans. Prá atburðum
þessum eru til tvær vísur eftir Jökul. Önn-
ur er sennilega ort 1028 í aðförinni að
skipum Ólafs helga, því að hún er um þann
atburð. Þó gæti hún verið ort skömmu
seinna, meðan atburðurinn var ferskur í
minni hans. í Ólafs sögu helga er sagt
frá þessum atburði:
Þegar Hákon jarl hafði tekið skip kon-
ungs, voru menn hlutaðir til skipstjómar.
Sá maður var með jarlinum, er nefndur er
Jökull, íslenzkur maður, sonur Bárðar
Jökulssonar úr Vatnsdal. Jökull hlaut að
stýra Vísundinum, er Ólafur konungur
hafði haft. Jökull orti vísu þessa: ,,Hlaut
ek frá Sult, — en sæta,“ o. s. frv.
Frá atburðinum, sem er til gmndvallar
hinni vísunni er einnig sagt í Ólafssögu
helga. Jökull varð fyrir liði Ólafs konungs
og várð handtekinn á Gotlandi, og lét kon-
ungur hann til höggs leiða, og var vöndur
snúinn í hár honum og helt á maður. Sett-
ist Jökull niður á bakka nokkurn. Þá réð
maður til að höggva hann; en er heyrði
hvininn réttist hann upp og kom höggið
í höfuð honum, og var mikið sár. Sá kon-
ungur að það var banasár. Bað konung-
ur þá hætta við hann. Jökull sat upp og
orti þá vísu:
„Svíða sár af mæði,
setit hefk opt við betra;
und’s á sús sprændi
ótrauð legi rauðum;
byss mér blóð úr þessi
ben; ték við þrek venjask;
verpr hjalmgöfigr hilmir
heiðsær á mik reiði.“
Karl Isfeld, blaðamaður, gerir
grein fyrir tveimur, merkum
forníslenzkum skáldum,
sem fæstir munu þó
þekkja mikið til.
Það er erfitt að öðlast samfellda og
skýra mynd af skáldinu og manninum
Jökli Bárðarsyni, af þesum snöggu leift-
urmyndum. Orð Grettissögu, að hann hafi
verið „ofsamaður“ og „mjög ódæll“, virð-
ast mér of ríkt á kveðin. Þau orð, sem
Grettissaga leggur honum í munn, eru svo
hógvær, að helzt minnir á Ingimund gamla
föðurafa Jökuls. Hann letur Gretti stór-
ræðanna, og getur hann raimar hafa verið
„ofsamaður“, þó að honum ofbyði skap-
ferli Grettis. En þegar Grettir svarar hon-
um af þjósti og spáir honum hrakspár,
verður honum ekki annað að orði, en þetta
hógværa og prúðmannlega svar: „Vera
kann, að við sjáim báðir nokkuð fram, en
hvárgi fái við gjört.“ Skýrast má greina
manninn af vísunum, sem hann hefir ort.
Vísan, sem fyr er ort er frásögn af því, er
hann hlaut að stýra Vísundinum, skipi
Ólafs helga, og að hann búist við óveðri á
skipið. Mér er ekki grunlaust, að undir
þessari óveðursspá hans, búi uggur hans
um það, að hann eigi eftir að hljóta þess
makleg málagjöld. Hann veit, að sá, sem
stýrir skipi konungs sjálfs, muni ekki
þurfa griða að biðja, ef konungur megi
hefndum við koma. En í vísunni er ekkert
oflátungshjal eða sigurhreimur yfir því að
hafa hlotið þann frama að stýra konungs-
skipinu.
Þá er mjög lýsandi frásögn Ólafssögu
helga af því, er hann rétti sig upp, er hann
heyrði hvininn af sverðinu yfir höfði sér.
Það er víkingshugur og stórlyndi í Jökli.
Þetta er síðasta viðnámið, og svínbeygður
vill hann ekki bíða bana.
Vísan, sem Jökull yrkir við þennan at-
burð, er bæði skáldleg og spakleg. Fyrsta
ljóðlínan er lýsing á því, hvernig högum
hans er nú komið. Sár hans svíða honum
af þreytu og blóðmissi. Þá minnist hann
þess, sem mörgum mun verða á slíkri
stund. Hann rekur upp fyrir sér í flugsýn
þá daga, er hann átti bezta, því að eftir
skamma stund, hefir hann ekki færi á því
framar. Þá notar hann sögnina „bysja“
(streyma) á skáldlegan hátt. Það er líkt
og straumniður heyrist í hljómi orðsins,
sem veldur því, að lesandi, hverrar aldar
sem er, sér blóðið streyma úr gapandi
höfuðsári hans.
Á banastundinni tekst hinu aldna skáldi
að kveða sér svo myndarlega hljóðs, að
rödd hans heyrist fram um aldirnar.
Ottarr svarti.
T TM ætt Óttars svarta vita menn ekki
annað en það, að hann var systurson
Sighvats skálds Þórðarsonar. Föðurnafn
hans er óþekkt. Hann hefir sennilega farið
ungur utan. Menn halda, að hann hafi
fyrst verið með Sveini tjúguskegg, og ver-
ið skáld hans. En hafi hann ort nokkuð
um Svein, þá er það kvæði, eða þau kvæði
glötuð nú. Fyrst vitum við um hann nokk-
umveginn með vissu, við hirð Ólafs Svia-
konungs árið 1017—18. En við vitum ekki
hversu lengi hann hefir þá verið búinn að
dvelja þar. Með Ólafi Svíakonungi voru þá
tvö íslenzk skáld, Gizur svarti og Óttarr
svarti, og áttu þeir hlut að því, að bera
friðar og sættarorð milli Ólafs helga Nor-
egskonungs og Ólafs Svía-konungs.
Heimskringla segir, að þeir hafi verið
mjög handgengnir konungi, því að þeir
voru máldjarfir og sátu oft um daga fyrir
hásæti, og hafði konungur skemmtan af.
Óttar var með Ólafi Svíakonungi til 1022,
en þá dó Ólafur. Ástríður dóttir Ólafs
Svía-konungs var gefin Ólafi helga árið
1019. Óttari virðist hafa verið vel til Ást-
ríðar, því hann er sagður hafa kveðið til
hennar kvæði eða mansöng. Það kvæði
mun sennilega ort fyrir 1019, áður en hún
giftist. Þegar Óttar eftir lát Ólafs Svía-
konungs, kom til Noregs og fann Ólaf
helga við Sóleyjar, lét konungur varpa
honum í f jötra sakir kvæðisins. Sighvatur
frændi Óttars var þá með konungi. Hann
fór um nótt til myrkvastofunnar að hitta
Óttar. Hann spyr hversu honum líkaði.
Óttar svarar og segist oft hafa verið kát-
ari. Sighvatur biður hann kveða kvæðið.
Óttar gerði það. Sighvatur sagði, að það
væri eigi að undra þótt konungur reiddist
slíku, því að kvæðið var mjög ort, svo að
hélt við væningar, og réði Óttari að snúa
þeim vísum, sem mest voru ákveðin orð
í kvæðinu. Síðan skyldi hann yrkja annað
kvæði um konunginn. Óttar gerði svo og