Vikan - 08.12.1938, Blaðsíða 9

VIKAN
9
t
i
Bókmenntir.
Nr. 4, 1938
---,
Thomsons, og nú er það orðið svo sjald-
gæft, að til séu stúlkubörn, sem misst hafa
feður sína þannig, að stjórn sjóðsins hefir
orðið að auglýsa í öllum blöðum landsins
eftir þeim. Auglýsingarnar kostuðu offjár
og aðeins 12 gáfu sig fram. Hið uppruna-
lega fé stofnunarinnar var 2 y2 milljón
dollarar, en er nú áreiðanlega komin yfir
10 milljónir.
#
Einhver merkilegasti sjóðurinn er sjóð-
ur, sem stofnaður var af Mr. Byron Mull-
anphy, fyrrverandi dómara og um tíma
borgarstjóra í St. Louis. Þá fóru landnem-
ar og fjölskyldur þeirra yfir St. Louis í
stórum tjaldvögnum á leiðinni út í eyði-
mörkina til að leita sér nýrra heimkynna.
Margir þessarra landnema snéru heim aft-
ur hungraðir og eyðilagðir og oft slasaðir
eftir hræðilegar viðureignir við Indíána.
Mr. Mullanphy kenndi mjög í brjósti um
þá. Þess vegna mælti hann svo fyrir í arf-
leiðshiskrá sinni, að landi því, sem hann
ætti í og umhverfis St. Louis, skyldi skipt
í hæfilega stóra jarðarhluta, og tekjunum
af þeim varið til að hjálpa landnemum,
sem væru í nauðum staddir, eftir að hafa
farið yfir St. Louis á leiðinni í óbyggðina
og neyðzt til að snúa við.
Síðasti landnemavagninn ók yfir St.
Louis nokkrum árum eftir andlát borgar-
stjórans og þar með var hlutverki sjóðs-
ins lokið.
Árið 1930 reyndu afkomendur hans að
fá peningana úr sjóðnum, — sem orðinn
var rúm ein milljón dollara —, en dóm-
stólarnir neituðu og sjóðstjórnin bíður enn
eftir næsta landnemavagninum.
I Bridgeport í Connectient er til sjóður
síðan 1884. Stofnandi hans er ekki nafn-
greindur og ókunnugt er um upphæð sjóðs-
ins. Hann var stofnaður til styrktar
„heiðarlegum, hvítum, lýðræðissinnuðum
ekkjum og munaðarleysingjum“.
Þar sem konur höfðu þá ekki fengið
kosningarétt gat stjórn sjóðsins aldrei
vitað, hvort umsækjendur væru lýð-
ræðissinnaðir (þ. e. fylgdu demokrata-
flokknum) eða ekki. Málið kom að lokum
fyrir rétt, sem kvað upp úr með það, að
konur og börn manna, sem hefðu verið lýð-
ræðissinnar í lifanda lífi, væru líka lýð-
. ræðissinnar.
Þegar konur fengu kosningarétt, kom
upp þessi vandasama spurning: Verða
konur, sem hafa fengið styrk úr sjóðnum,
að greiða atkvæði með lýðræðissinnum ?
Sjóðstjórnin var svo forsjál að virða
spurninguna að vettugi og hlýða ákvörð-
un réttarins.
#
Árið 1923 stofnaði Milton Hershey,
„súkkulaðikóngurinn“, sjóð til byggingar
heimavistarskóla fyrir „hvíta, hrausta,
munaðarlausa drengi“. Auk vaxta af höf-
uðstólnum átti mikill hluti af tekjum Hers-
hey-firmans að ganga til sjóðsins, og að
það hafa ekki verið neinir smápeningar,
sést bezt á því, að eitt árið runnu 4 millj.
Óskar Magnússon frá Tungunesi:
Af jörðu ertu kominn . . .
Kvæði. — Reykjavík 1938.
I-IÖFUNDUR þessarar ljóðabókar er
* ^ stúdent, sem stundað hefir sagnfræði-
nám undanfarin ár við Háskólann í Kaup-
mannahöfn. Er þetta fyrsta bókin, sem
frá hans hendi kemur, og hefir hún að
geyma 48 kvæði, sem fá eða enginn munu
áður hafa birtzt á prenti.
Nú er það svo að þó kvæðin séu að þessu
leyti byrjanda verk, þá verður ekki annað
sagt en að þau séu tiltölulega laus við þau
einkenni, er mest ber á í fari ungra skálda,
sem yrkja sín fyrstu kvæði í einskonar
„stemminga-fulliríi“. Höfundurinn virðist
yfirleitt vera andlega „ædru“ og yrkir
margt af talsverðum þroska og hugsun.
Hann tekur sér víða fyrir myndarleg yrkis-
efni og fer oft vel af stað, eins og t. d. í
ýmsum þeim kvæðum, er hann yrkir um
söguleg efni, meira að segja svo, að ekki
virðist vanta nema herzlumuninn til þess
að sum þeirra yrðu verulega góð. En því
miður er það nákvæmlega sá herzlumun-
ur, sem skilur milli þess sem er list og
ekki list. Þess vegna gremst manni víða
við lestur ljóðanna, að höfundinum skuli
hafa brugðizt kunnátta eða elja til að gera
þau betur úr garði en raun ber vitni.
Slíks myndi maður varla sakna, ef kvæðin
hefði ekki mikið til síns ágætis.
Sannleikurinn er nefnilega sá, að skáld,
sem yrkir ekki ver en Óskar Magnússon
frá Tungunesi, á að geta ort mun betur
en hann gerir.
T. G.
dollara í sjóðinn. Þar sem tala munaðar-
lausra drengja fer minnkandi með hverju
ári, teljast ca. 80 milljónir dollara Hershey-
sjóðsins til hinna „innifrosnu“ upphæða.
Það eru til f jölda mörg önnur dæmi um
sjóði, sem hafa þannig smám saman lagzt
niður, og er álitið, að hinar ,,innifrosnu“
upphæðir góðgerðastofnanna séu eitthvað
um 300—400 milljónir dollara.
Það segir sig sjálft, að þar sem þetta
hefir komið fyrir hvað eftir annað, þá
hafa erfingjar sjóðstofnenda reynt að ná
sjóðunum í sínar hendur, en hingað til hafa
dómstólarnir hafnað þeim kröfum og
haldið uppi rétti hinna látnu, til þess að
ráða úr gröfum sínum yfir hinum gífur-
legu auðæfum. Þessar feikilegu upphæðir,
sem þannig hafa farið forgörðum, ættu
að verða að kenningu því fólki, sem á yfir
miklum peningum að ráða og vill ráðstafa
þeim þanni£, að þeir komi að ævarandi
notum.
Sig. Björgólfs:
Álfkonan í Selhamri.
Leikur í 2 þáttum handa þroskuðum
börnum og unglingum.
Bókaverzl. Guðm. Gamalíelssonar 1938.
KBTTA er yfirlætislaus en snotur ævin-
týraleikur. Hefir hann verið leikinn
hér í Reykjavík af nemendum frú Soffíu
Guðlaugsdóttur og fór vel á leiksviði. —
Hentar leikurinn vel til sýningar á skemmt-
un, en er of stuttur til að vera nægilegt
kveldskemmtiatriði út af fyrir sig. Leik-
urinn er prýddur snotrum söngvum við
sönglög eftir Tryggva Kristinsson kenn-
ara á Siglufirði.
„Hver er maðurinn?“
M alllangt skeið hefir verið unnið að
samningu íslenzkrar æfisöguhand-
bókar (biografisk Lexicon). — Er gjört
ráð fyrir að hún taki til um tvö þúsund
íslendinga, sem uppi hafa verið á þessari
öld. Verður bókin væntanlega með líku
sniði og samskonar bækur í nágrannalönd-
um vorum, og sem margir þekkja, eins
og „Hvem er hvem?“ í Danmörku og
„Who is who?“ í Englandi, en á íslenzku
hefir ekki gefist kostur á slíku riti fyrr
en nú.
Það er Guðmundur Gamalíelsson, sem
hafist hefir handa um útgáfu þessa rits
og munu margir kunna honum þakkir
fyrir, en hann hefir, eins og kunnugt er,
um 30—40 ára skeið verið einn hinn hug-
kvæmnasti og ötulasti af íslenzkum bóka-
útgefendum, og komið á þessu tímabili
mörgu þörfu riti á markaðinn, sem ann-
ars hefði átt örðugt uppdráttar.
#
Bókalaust herbergi er sem líkami án sálar.
Cicero.
*
Engin bók er svo léleg, að ekki hafi hún eitt-
hvað gott að geyma.
Plinius (eldri).
*
Beztu bækumar eru þær, sem lesendunum
finnst, að þeir hefðu sjálfir getað skrifað.
Pascal.
*
Einu sinni hafði þjóðfélagið áhrif á bækumar.
Nú em það bækumar, sem hafa áhrif á þjóð-
félagið.
Joubert.
*
Einasti ókosturinn við verulega góðar bækur
er sá, að venjulega verða þær orsök til fjöl-
margra annarra bóka, sem ýmist eru ómerkileg-
ar eða einskisvirði.
Lichtenberg.