Vikan - 08.12.1938, Blaðsíða 15

Nr. 4, 1938
VIKAN
15
Jacinto Octavio Picon:
Máttur sorgarinnar.
Marcelo hafa sagt, að starf nútímavísind-
anna væri viðbjóðslegt og óguðlegt, og Lu-
ciano hæðst að öllu, sem viðvék kenningum
kirkjunnar og öllu yfirnáttúrlegu.
Hvorki trúin né vísindin gátu þýtt
hjarta þeirra. Eina dyggðin, sem þá
skorti var: umburðarlyndi,
*
DONA INÉS bjó á óðali Niharro-
ættarinnar. Hún lifði einföldu lífi,
annaðist búskapinn vel og sökkti sér nið-
ur í gamlar endurminningar. í héraðinu
í kring var hún köliuð ,,hin góða“, og ekki
að ástæðulausu. Það kemur stundum
fyrir, þegar menn biðja til guðs, að þeir
eru ekki bænheyrðir. En hún lét aldrei
undir höfuð leggjast að hjálpa þeim, sem
til hennar leituðu, ef það stóð í hennar
valdi að hjálpa þeim. Hún gaf eftir land-
skuldir, lækkaði vexti af lánum og gaf
vinnukonum sínum heimanmund, þegar
þær giftu sig. Hinum fátæku gaf hún föt
og hinum hungruðu mat, eða korn úr hlöð-
um sínum. Hún borgaði fyrir fólk læknis-
hjálp og lyf, og lét börn ganga í skóla á
sinn kostnað. Hún jafnaði deilur með speki
sinni og eyddi hatri úr hugum manna. Og
við ölmusuna, sem aðeins efnaðir geta
gefið, bættist huggunin, sem aðeins hinn
góði hefir upp á að bjóða. Hún hafði ætíð
meðaumkvun í hjarta sínu og huggunarorð
á vörum sínum fyrir hvern sem var. En
risi vanþakklætið og illviljinn gegn henni,
þá sigraði hún hann með góðverkum. Því
var það svo, að hvert, sem hún fór, kom
fólkið til hennar, margir til að biðja, en
þó fleiri til að þakka, þó það kunni að
virðast ótrúlegt. Blessunar og aðdáunar-
orðin, sem hún heyrði alltaf og allsstaðar,
auðurinn, sem gaf henni möguleika til að
láta svo rmkið gott af sér leiða, og um
fram allt fögnuðurinn í sálu hennar, hefðu
átt að veita henni þá hugarró, sem hin
sanna hamingja byggist á. En þrátt fyrir
allt virtist hún ekki vera hamingjusöm.
Ekki var ástasorgunum um að kenna,
því hún sýndi hvorki í orði né látbragði
inð milda, en óafmáanlega þunglyndi, sem
sorgin skilur eftir hjá þeim, sem hafa sætt
sig við orðinn hlut. Auk þess græðir tím-
inn öll sár, og hún var búin að lifa það
lengi, að árin hefðu átt að vera búin að
afmá allar þungar endurminningar úr
huga hennar, þótt margar hefðu verið.
Augu hennar og munnur brostu ekki
með rólegu þunglyndi þess, sem þjáist af
því að hann minnist liðinna daga, og árin
höfðu hvorki mýkt, né brugðið skáldleg-
um blæ yfir hvarma hennar. Þaðvorusárar
hfandi sorgir, sem ímyndunin jók dag frá
degi. Þær héldu vöku fyrir henni um næt-
ur, og andspænis þessari góðu en gleði-
snauðu konu fylltist hugur manns magn-
lausri reiði, því óhamingja hins góða virð-
ist óréttiátari en velgengni hins illa.
Hún átti tvo syni, Marcelo og Luciano.
Þeir voru svo ólíkir, að þeir gátu aldrei
á sátts höfði set'ð. í bernsku léku þeir sér
hvor með sínum hætti, á æskuárunum voru
draumar þeirra og fyrirætlanir ólíkar og
á fullorðinsárunum höfðu þeir svo and-
stæðar lífsskoðanir og markmið, að þeir
máttu ekki hvor annan sjá. Marcelo var
ákafamaður og skapmikill, gæddur f jörugu
ímyndunarafli. Luciano var hæglátur, at-
hugull og rökfastur. Annar hafði yndi áf
að sökkva sér niður í draumóra um hið
yfirnáttúrlega og lét trúna taka við, þar
sem skilningurinn hætti. Hinn athugaði
einkenni fyrirbrigðanna og orsakir hlut-
anna, þangað til hann hafði komizt að
leyndardómi þeirra, og viðurkenndi engan
annan sannleika en þann, sem sannaður
var með athugun og reynslu.
Marcelo áleit sálina ódauðlega, eins og
skapara hennar, staðreyndirnar ávöxt
hugmyndanna og sannleikann endurspegl-
un opinberunnarinnar. Luciano áleit, að
orsakir og afleiðingar, staðreyndir og hug-
myndir væru faldar í skauti náttúrunnar
og bæri að leita þeirra með rannsóknum
og vinnu, en ekki með messu og sálma-
söng. Marcelo gat sökkt sér niður í draum-
óra um hið guðlega og yfirnáttúrlega, þar
til honum fannst drottinn birtast sér í al-
gleyminu. Luciano áleit að örlög manns-
ins væru að berjást við efnið, yfirvinna
það, og hverfa síðan sameinaður því að
eilífu.
Aðeins í einu voru þeir líkir: 1 því að
elska móður sína, sem var jafn fjarlæg
ofstæki beggja sona sinna, og lifði fyrir
það eitt, að mýkja þjáningar annarra.
Dona Inés lét eitt yfir alla ganga og út-
hlutaði ölmusu og huggun án þess að
spyrja að skoðunum og hugarfari hins líð-
g.ndi og þurfandi manns. Hún leitaði hins
óhamingjusama, eins og ferskar árnar
leita hafsins, — stöðugt og óþreytandi, en
án þess þó að geta nokkurn tíma sigrast
á beizkju þess. Það var sami mannkær-
leikinn, sem dreif syni hennar áfram í
árangurslausri baráttu þeirra til að ráða
hina torskildu gátu tilverunnar.
Marcelo gekk í þjónustu kirkjunnar.
Luciano nam læknisfræði. Hver um sig
skaraði fram úr í sinni stétt, sakir gáfna
og dugnaðar. Þeir voru almennt álitnir
mjög öfundsverðir. Marcelo vegna þeirrar
frægðar, er hann hlaut í prédikunarstóln-
um og á kirkjuþingunum, og Luciano fyrir
-þá viðurkenningu, sem hann vann sér á
rannsóknarstofunum og sjúkrahúsunum.
Hvorugur þeirra gleymdi móður sinni.
Þeir vildu allt fyrir hana gera, og heim-
sóttu hana oft, en gættu þess jafnan, að
hittast þar aldrei, því með árunum urðu
þeir ákveðnari og ósveigjanlegri í skoðun-
um sínum. Hefðu þeir mæzt, þá mundi
Nú liðu mörg ár. Þá barst þeim einu
sinni sú fregn, að móðir þeirra lægi fyrir
dauðanum. Báðir brugðu við skjótt, án
þess að hirða um það, þótt þeir yrðu að
hittast, og komu því nær samtímis til
gamla ættaróðalsins. Til þess að komast
inn í húsið urðu þeir að troðast gegnum
hóp af sveitafólki, sem hafði yfirgefið
heimili sín og vinnu til þess að fá fregnir
af liðan Donnu Inés.
Þeir fóru inn í herbergi móður sinnar,
en hún var þá orðin svo aðframkomin, að
hún þekkti þá ekki. Báðir sáu hvert
stefndi og gerði hvor sínar ráðstafanir.
Marcelo sagðist mundi búa móður sína
undir dauðann, ef hún fengi meðvitundina
aftur. Hann bjó til einskonar altari úr
bænastól, mynd af Kristi á krossinum og
tveim kertum, tók fram bænabók undan
klæðum sínum og hóf að biðjast fyrir.
Luciano talaði lengi við læknirinn, sem
hafði stundað hana, kynnti sér einkenni og
gang sjúkdómsins, og ákvað að víkja ekki
frá sjúklingnum fyrr én yfir lyki. Aldrei
hafði honum riðið eins mikið á og einmitt
nú.
Fjórði dagurinn eftir heimkomu þeirra
bræðra var ömUrlegur. Sjúkdómurinn virt-
ist tæra vesalings gömlu konuna upp eins
og ósýnilegur eldur þurran viðarbút. Það
mótaði varla fyrir líkama hennar máttvana
og hreyfingarlausum undir rúmfötunum,
og andardráttur hennar var svo veikur, að
varla kom móða á spegil, sem borinn var
að vitum hennar.
Marcelo hélt áfram bænum sínum.
Luciano gekk þegjandi milli svefnher-
bergisins og næstu stofu og fitlaði við lítið
meðalaglas í vestisvasa sínum.
Um kvöldið þóttist hann sjá geigvænleg
einkenni hjá sjúklingnum. Hann kallaði á
bróður sinn og sýndi honum meðalaglas, er
hann hélt á. í því voru 15—20 grömm af
gagnsæum, litlausum vökva.
— Ég er að missa alla von — ég veit
ekki hvað gera skal.
— Guð er miskunnsamur, svaraði Mar-
celo.
— Heyrðu, hélt Luciano áfram. Þetta,
sem lítur út eins og vatn, er efni, sem unn-
ið er úr plöntu, sem vex í Austurlöndum.
Enginn hefir áður notað það til lækninga.
Ég hefi sjálfur sett meðalið saman, en ég
er ekki kominn svo langt á veg með rann-
sókn þess, að ég geti sagt með vissu fyrir
um áhrifin. Fjórir dropar geta ef til vill
tafið fyrir dauðanum, já, jafnvel bjargað
móður okkar. En nú er hún orðin svo að
fram komin, að það er vafasamt, að hún
hafi nægilegt mótstöðuafl, og hafi hún það
ekki, þá deyr hún — það er að segja, við