Vikan - 23.07.1992, Page 33

VIKUVIÐTAL VIÐ GUNNAR DAL
NOSTRADAMUS
NÚTÍMANS?
Hraun flæddi yfir hluta Vestmanna-
eyjabæjar og virtist ætla að stífla
höfnina. Þá hugkvæmdist mönn-
um að stöðva hraunstrauminn með
vatnsþrýstidælum. Þetta var árið 1973.
Hugmyndin vakti heimsathygli og hefur
verið notuð víða síðan.
í bókinni Orðstír og auður eftir Gunn-
ar Dal er þessari sömu aðferð lýst sem
sjálfsögðum hlut. Þessi bók kom út árið
1968, rúmum fjórum árum fyrir gosið.
En Gunnar hefur aldrei stært sig af upp-
finningunni. Árið 1967 talaði hann um
„efnisvarpið" og sagði það það væri
rökrétt framhald af útvarpi og sjónvarpi.
Hann kallaði hugmyndina efnisvarp þar
sem uppfinningin hafði ekki litið dags-
ins Ijós. Mörgum árum síðar kom al-
myndin (hologram) fram á sjónarsviðið.
Um þessar mundir er að koma út eitt
merkasta heimspekiverk sem nokkurn-
tíma hefur verið ritað á íslandi; fimm
bækur sem einu nafni nefnast FIMM
HEIMSMYNDIR - EINN VERULEIKI. Síð-
asta bókin kemur út á þessu ári. í þeim
dregur Gunnar fram heimsmynd trúar-
innar, heimspekinnar, listarinnar, sagn-
fræðinnar og vísindanna. Þótt efni bók-
anna sé fjölþætt og yfirgripsmikið eru
þær mjög aðgengilegar. Lesandinn hlýt-
ur að furða sig á þekkingu höfundarins
og opinni hugsun. Aðrir furða sig
kannski á að maðurinn er, þrátt fyrir allt,
sannkristinn.
Það er erfitt að lýsa Gunnari því hann villir svo-
lítið á sér heimildir. Þarna er ekki þungbúinn
grúskari á ferðinni heldur sællegur maður og
glaðlyndur. Það hvarflar eflaust ekki að ókunnug-
um að þarna er sá íslenski fræðimaður á ferðinni
sem ritað hefur öllum mönnum meira um heim-
speki. Og ef einhverjum sýnist hann vera góður
með sig er það líka yfirvarp. Þýðing hans á Spá-
manninum eftir Kahlil Gibran hefur nú selst I
meira en þrjátíu þúsund eintökum sem er heims-
met fyrir þýðingu á Ijóðabók. Hann hefur kennt
við virtar menntastofnanir víða um lönd og hann
hefur vald á hugsanaflutningi ásamt öðrum dul-
argáfum. Samt er hann tregur að tala um sjálfan
sig. Hann er það hógvær innst inni að þegar talið
berst aö honum sjálfum hefur hann alltaf lag á að
fara út I aðra sálma.
IHann hefur aldrei sóst eftir frægð og honum er
lítið um blaðaviðtöl gefið. Ég þykist því hafa dott-
ið I lukkupottinn með því að hafa fengið hann til
að spjalla við mig fyrir Vikuna - en við höfum I íka
þekkst I meira en aldarfjórðung. Ég heimsótti
hann og konu hans, Elísabetu Linnet, I sumar-
hús hans I Hveragerði um daginn og við fengum
okkur kaffi. Fyrst bað ég hann að segja mér frá
fyrstu utanlandsferðinni sinni sem hann fór eftir
að hafa gefið framhaldsnám á íslandi upp á
bátinn.
ÞEGAR SÓLIN VAR BLÁ
Gunnar: Ég fór veturinn ’49-’50 til Edinborgar.
Þegar ég kom þangað gerðist algerlega óskýran-
legt fyrirbæri og það gaus upp rifrildi um hvort
þetta væri sólin eða tunglið sem við vorum að
horfa á og klukkan var tvö eftir hádegi. En sólin
var engu lík. Hún var eins og tungl sem veður I
skýjum á kirkjuferð um jólin. Þetta er ekki út-
skýranlegt með mengun en tuttugu árum seinna
eignaðist ég bók sem hét Óskýranteg fyrirbærí.
Og viti menn; eitt var þessi dagur I Edinborg þeg-
ar sólin var blá.
Um þetta leyti var ég uppreisnarmaður gegn
hugmyndum um venjulega menntun. Ég áleit að
allir sem væru I skóla væru menntunarlausir og
eftir því sem menn hefðu meiri réttindi væru þeir
verr aö sér. Reynslan hefur nú oft staðfest þaö,
bæði í skólum og annars staðar. Svo ég ákvað
ungur að skrifa um heimspeki Vesturlanda, Aust-
urlanda og nútímaheimspeki, en það er sú speki
kölluð sem nær til ársins 1900. Eftir það heitir
hún samtímaheimspeki. Ég ætlaði mér aldrei út í
samtímaheimspeki vegna þess að mér fannst
hún léleg, nánast eyða.
Ég viðaði að mér efni í Edinborg, síðan fór ég
til Indlands og var tvö ár í Kalkúttaháskóla. Svo
var ég tæpan vetur í Aþenu til að vita hvað
heimamenn hefðu að segja um gríska heim-
speki, svo maður sæi þetta ekki með skoskum
augum. Eftir það var ég ár í Bandaríkjunum til að
kynna mér nýrri heimspeki. Ég var þá með þann
fordóm gagnvart henni að hún hlyti að falla vegna
þess að hún var afneitun á öllu sem áður hafði ver-
ið kallað heimspeki. Annaðhvort varð að falla. Ég
veðjaði á að það gamla myndi frekar standa og
ég held að það reynist rétt.
Vikan: Er einhver heimspeki í Ameríku?
Gunnar: Sjáöu til, Þorsteinn. Ég verð að gefa ís-
lendingum svolitla áminningu. Þegar ég fór til
Bandaríkjanna var ég eins og allir islendingar,
stútfullur af þeim hroka að Bandaríkjamenn gætu
ekki hugsað, að það væru bara Evrópumenn
sem ættu andans menn og það væri ekkert um-
talsvert á milli eyrnanna á Bandaríkjamönnum.
Þegar ég kom til Madison í Visconsin varð ég
fyrir gífurlegu kúltúrsjokki vegna þess að ég
þekkti prófessora viö Edinborgarháskóla, sem
var eins konar evrópskur toppur í þessum fræð-
um, en þeir bandarísku voru m/'/c/ufærari, lærðari
og betri. Það stafaði einfaldlega af því að eftir
stríðið eru Bandaríkin rikasta þjóð heimsins og
kaupa upp alla þá sem eitthvað blakta frá Evr-
ópu. Ég hafði svolitla kennsluskyldu við háskól-
ann og var þar af leiðandi með prófessorunum.
Þetta voru eiginlega allt Evrópumenn - en topp-
ur. Og allar bestu bækur um heimspeki á þessum
árum komu út í Ameríku. íslendingar eru dellu-
þjóð, stútfullir af fordómum út í allt sem þeir hafa
ekki hugmynd um hvernig er. Þeir eru bara á-
kveðnir í að þeir viti það.
Vikan: Hvaðan kom heirrispekin upphafíega?
Gunnar: Hún er alþjóðlegt fyrirbæri og byrjar
strax í borgarmenningunni sem er fimm þúsund
árum eldri en það sem menn kalla upphaf heim-
speki, þaö er aö segja grísk heimspeki. Þetta er
hægfara þróun sem gerist um allan heim og á
engin landamæri. Homo Sapiens er nú einu sinni
Homo Sapiens; vitsmunavera. Eitt af þvi sem
gerir islendinga að delluþjóð er að halda að
heimspekin geti verið upprunnin í Grikklandi eða
á Indlandi.
ÚR MUNNI GUÐS OG MJÖÐMUM
HANS
Vikan: Trúarbrögðin þróuðust á mismunandi hátt
eftir því hvar þau voru, jafnvel þótt almættið sé
eitt og hið sama.
Gunnar: Áttu þá við að Allah sé eini guðinn sem
til er?
Vikan: Nei, ég á við að mismunandi þjóðir hafa á
mismunandi tímum túlkað almættið á mismun-
andi hátt.
Gunnar: Er það ekki Allah? Er það ekki hinn eini
Guð? Er það ekki Jahve? Eða Brahma eða
Óðinn? Öll stærstu trúabrögðin segja „Einn
Guð“. Hvað meina menn? Er það ekki bara nafn-
ið sem er mismunandi? Menn nálgast Guð á
ótrúlega svipaðan hátt; með hugleiöslu, tilbeiðslu
og svo framvegis. Á Indlandi eru að vísu til þrjár
Ég hef hitt Búdda
sjálfan — í öllu sínu
veldi. Til að byrja
með birtist hann mér
I draumi og sagði við
mig: Ég kem aftur til
þín í september.
Þetta var einn af
þeim draumum sem
er verulegri en
veruleiki.
15. TBL. 1992 VIKAN 33
TEXTIOG LJÓSM.: PORSTEINN EGGERTSSON