Menntamál - 01.04.1972, Blaðsíða 18

sem hægt var að hanga neðan við, og bezt að
hugsa ekki um hann.
Eftir miklar skýringar á þessu öllu var þó
unnt að komast að einhverri niðurstöðu, en þá
var gildi sögunnar að engu orðið og í rnesta lagi
hægt að brosa aðeins við í greiðaskyni við kenn-
arann, úr því að honum þótti svona gaman að
þessu. Líti ég í eigin barm af fullri hreinskilni,
sé ég ekki betur en ég sé eins og þessi börn. Ég
á erfitt með að setja mér fyrir sjónir atburði, sem
gerast í umhverfi, sem ég hef aldrei séð, þegar
einmitt umhverfið og staðhættirnir eru aðalatriði
atburðanna. Áreiðanlega mun fleirum svo fara.
Það voru ekki aðeins orðin í sögunni, sem börnin
skildu ekki, heldur er í henni að finna andblæ
löngu liðinna þjóðlífshátta, sem börn nútímans
kunna ekki skil á nema af afspurn, en afspurn er
dálítið annað en reynsla. Að vísu voru orðin, sem
börnin skildu ekki, fullmörg í sögunni, en orðin
var miklu hægara að nema en staðhættina.
Enginn er sá, kominn til vits og ára, að hann
ekki viti, hvílíkar gerbreytingar hafa átt sér stað
í þjóðlífi okkar og atvinnuháttum síðustu árin.
Þó að ekki sé lengra litið til baka en um tíu ár,
er allt næsta ólíkt orðið. Ef til vill er innsti kjarni
mannlegs eðlis samt óbreyttur. Ég er svo íhalds-
samur. að ég vona, að hann verði það sem lengst.
Hitt er víst, að við breyttar þjóðfélagsaðstæður
og breytta lifnaðarhætti getur bernska nútímans
að litlu leyti aðeins verið lík þeirri, sem ólst upp
á fyrri helmingi þessarar aldar og er nú liin
ráðandi kynslóð. Liggur við, að kjánalegt sé að
vera að taka þetta fram, svo sjálfsagt sem það er.
En kjánalegt er það ekki, sé til þess litið, að þessu
sjálfsagðasta af öllu sjálfsögðu erum við alltaf að
gleyma. Sú gleymska okkar kemur fram marg-
víslega, en ekki hvað sízt í kennslu okkar í barna-
skólum og í barnabókaútgáfu. Ég nefni hér barna-
skóla, því að þar þekki ég betur til en í fram-
haldsskólum og í þeim má ætla, að gleymskan
komi síður að sök. Þar eru nemendur þroskaðri.
Að skilja börn
Naumur skilningur á bernsku og æsku síns
tíma er ekki nýtt fyrirbrigði. Hann hefur, ef ráða
má af líkum, verið til með hverri kynslóð. Hann
hefur þó allt tii þessa sprottið mest af ólíkum
viðhorfum þeirra, sem eru að byrja líf sitt og
finnst tíminn óendanlegur framundan, og hinna,
sem lengra eru komnir áleiðis og komnir þar í
kapphiaup við tímann. Breyttir þjóðlífshættir
hafa lítið komið við þessa sögu, því að um margar
aldir og fram á þessa öld stóðu þeir að miklu
leyti í stað. Móðir, sem sagði barni sínu sögu
byggða á eigin bernskuminningum, gat leitt það
fyrirhafnarlítið til skilnings á söguefninu og
persónum þar, vegna þess að barnið gat að mestu
leyti samhæft það sinni eigin bernsku. Það, sem
á milli bar, var ekki rneira en svo, að það gat
gefið frásögninni ævintýrablæ. Barnið þekkti að
langmestu leyti staðhættina, sem sagan gerðist í.
Þetta er breytt. Gömul saga hefur glatað áhrifa-
mætti sínum í vitund barnsins, vegna Jjess að
heimurinn, sem sagan gerðist í, er því lokaður
lieimur. Það þýðir ekki að tala um það, hvort
Jressi Jjróun er æskileg eða ekki, Jjví að hún er
eðlileg og óumflýjanleg.
Sálfræðingar hafa lengi kennt okkur, að ekki
beri að líta á sálarlíf barna sem smækkaðar mynd-
ir fullorðinna. Við játum Jressa kenningu og
spyrjum einskis meir. Þó að okkur virðist, að
þetta megi segja um fleiri aldursskeið í saman-
burði við önnur, þá játum við kenninguna og
finnum, að hún er sönn. En þó að við játum
kenninguna, erum við fá tilleiðanleg að fylgja
lienni lengra en það, að við mætum sjálfum
okkur. Við nemum staðar við okkar eigin bernsku
og liöldum okkur Jrar. En Jrað er ekki aðeins, að
bernska nútímans búi við aðra Jjjóðlífshætti en
eldri kynslóð bjó við. Hún býr ekki lengur við
sama uppeldi foreldra sinna. Enda þótt gera verði
ráð fyrir, að foreldraástin sé alltaf söm við sig,
J)á er hún það ekki, þegar á lieildina er litið. í
stað liins óhóflega strangleika fyrri tíma er kom-
ið næstum takmarkalaust frelsi. í stað þess að
mörg börn höfðu lítils annars að njóta í föður-
garði en umhyggju, ástúðar og fyrirbæna fátækra
foreldra, njóta Jrau nú mörg peningalegs örlætis
foreldia, sem fljótfengin sýndarauðæfi hafa gert
að sjálfsdýrkendum. Ekki hvað sízt börnin verða
goð á stalli þeirrar sjálfsdýrkunar.
Við þykjumst vita um hin ólíku viðhorf bernsk-
MENNTAMÁL
76