Menntamál - 01.04.1972, Blaðsíða 19

unnar í dag og þeirrar bernsku, sem vaxin er
úr grasi fyrir löngu, en vitneskja okkar er aðeins
í orði kveðnu. Að svo sé, sannar margt, ekki hvað
sízt dómar okkar um bernskuna með skírskotun
til þess, sem var í okkar ungdæmi, og gleymska
okkar á því að draga þar af réttar ályktanir. í
skólast.arfsemi okkar bendir margt til lítils skiln-
ings okkar í þessum efnum. Jafnvel í barnaskól-
um finnast dæmi þess, að bækur, sem þar eru
kenndar, hafi verið notaðar þar óbreyttar í hart-
nær fjörutíu ár. í skólum er flestu haldið í sömu
skorðum áratug eftir áratug utan það, að settur
er einhver yfirkennari í liverja námsgreinina á
fætur annarri. Yfirleitt eru við að burðast við
allt of margar námsgreinar í barnaskólum og
sennilega of marga yfirkennara einnig, en það
er nú reyndar önnur saga. Um hið fyrra atriðið
er langt mál að skrifa, en verður ekki gert hér.
Ég, sem þetta skrifa, hef á undanförnum ár-
um gert mér nokkurt far um að kynna mér þær
bækur frumsamdar og þýddar, sem hér eru gefn-
ar út og ætlaðar bernskunni til lestrar, eftir að
hún liefur öðlazt lestrartækni. Segir sig sjálft, að
ekki hef ég getað kynnt mér nema lítinn hluta
þeirra, því að svo mikill hefur fjöldi þeirra verið
sum árin. Til þess að rjúfa ekki grið á neinum
persónulega verða hér engin dæmi nefnd, enda
engin þörf á því. Margir þeir, sem bækur semja
eða þýða fyrir börn á þessum aldri, gera það í
þeim tilgangi einum að skemmta þeim. Það er að
segja. ef verkið er unnið í þágu lesendanna, en
ekki til að nota þá í eigin þágu. Sá tilgangur, að
skemmta lesendunum, er góðra gjalda verður
svo lengi, sem liann fer ekki út fyrir takmörk
sín. Aðrir, en líklega færri, skrifa bækur eða
þýða þær í þeim tilgangi að gefa bernskunni
uppalandi bækur. Til þeirra bóka má telja þær,
sem á einhvern hátt tengja skynjun barnanna
þeirra eigin þjóð, liðnum þjóðlífsháttum, lífs-
kjörum fólks, einkennum þess og tilfinningum,
°g svo þær bækur, frumsamdar eða þýddar, sem
homa eiga lesendunum í snertingu við góðan
skáldskap. Meginhluti þessara bóka eru sögur,
°g meginhluti sagnanna byggist að langmestu
leyti á bernskuminningum höfundanna. Þó að
ekki sé það beinlínis, verður það þeim mun
meira óbeinlínis. Þar af leiðir svo, að þær sögur
flestar gerast í heimi, sem ekki er lengur til hjá
bernsku nútímans, heimi, sem henni finnst leið-
inlegur, nema eitthvað sérstakt komi til. En þetta
sérstaka kemur sjaldan til, því að um leið og
liöfundarnir sækja efni til sinnar eigin bernsku,
eru þeir komnir í þann heim, sem er þeim sjálf-
um eftirminnilegur og skemmtilegur. Þeir virðast
gleyma því, að þeir eru ekki að tala við þá
bernsku, sem þeir áttu samleið með, þá bernsku,
sem var þakklát hverri sögu vegna sögunnar
sjálfrar og vegna þess, úr hve litlu var að velja
um dægrastyttingu. Þeir eru að tala til þeirra,
sem hafa úr öllu að velja í þessu efni og bóka-
kost svo mikinn, að engin tök eru á að geta not-
fært sér nema lítið brot af honum. Dæmi um þá
gleymsku, sem þarna kemur fram, eru deginum
ljósari í mörgum unglingasögum og eins í barna-
tímum útvarpsins. Sé ekki um það efni að ræða,
sem hefur skemmtunina eina að tilgangi, eru
flestir höfundar undir þá sök seldir að dæma
eftir sjálfum sér. Flestir eru þeir að meira eða
minna leyti horfnir inn í fortíð sína og tíð afa
síns og ömmu.
Nú gæti þetta afturhvarf til fortíðarinnar haft
sitt gildi, ef þeir, sem stjórna ferðinni, skildu
samtíð sína. Atvik og atburðir, sem þeim þóttu
sögulegt efni áður fyrr, getur vissulega orðið
sögulegt enn á ný. Til þess að svo megi verða
þarf skilning, kunnáttu og listræn vinnubrögð.
Því miður gætir þeirra eiginleika hjá sárafáum,
sem skrifa barna- og unglir.gasögur, enda eru
engar kröfur gerðar um bókmenntalegt gildi
þeirra. Samt er það hið eina, sem réttlætt getur
að skrifa bækur alvarlegs eðlis fyrir börn og
unglinga, að þar sé að finna góðan stíl, léttan
frásagnarblæ og persónulýsingar svo ljóslifandi
og mannlegar, að lesendum finnist þeir hitta þar
fólk, sem þeir þekkja.
Vegna þess að ég hef talsvert fengizt við að
skrifa unglingasögur, get ég búizt við, að ein-
hverjum þyki ég tala nokkuð digurbarkalega og
líti hann svo til, að ég álíti mig geta hér frómt
úr flokki talað. Mér þykir verra, ef hann lítur
svo til. Sannleikurinn er sá, að vegna þess, hve
oft ég hef miðað við sjálfan mig og hvað mér
MENNTAMÁL
77