Menntamál - 01.04.1972, Blaðsíða 22

♦------------------------—♦
Baldur Ragnarsson:
Börn, bækur
og veruleiki
♦----------------;----------------♦
MENNTAMÁL
80
í velmegunarþjóðfélögum 20. aldar hefur þró-
azt viðhorf til barna og unglinga, sem lítt spurð-
ist fyrr á tímum og er enn jafnvel óheyrt í fátæk-
um samfélögum. Þetta viðhorf einkennist af
áhuga og umhyggju fyrir börnum sem sérstökum
hópi innan samfélagsins með eigin löngunum og
þörfum. Litið er á bernsku sem sérstakt hugtak
og fjallað um það fræðilega; uppeldi er orðið að
vísindagrein. Áður fyrr voru engin eiginleg skil
viðurkennd milli barna og fullorðinna; börn
klæddust sem fullorðnir, unnu með fullorðnum,
voru sakhæf sem fullorðnir; almennt talað var
sérstaða þeirra engin. Miðaldakirkjan leit svo á,
að um sjö ára aldur hefðu börn hlotið nægilegt
vit til þess að vera ábyrg gerða sinna, ekki aðeins
gagnvart mönnum, heldur og gagnvart Guði;
með verkum sínum eða vanrækslu gátu þau ekki
síður en fullorðnir unnið til refsingar í vítiseldi.
Jafnvel á 19. öldinni, öld mennta og örra fram-
fara á flestum sviðum, tíðkaðist enn að gera
engan verulegan greinarmun á börnum og full-
orðnum; uppeldisfrömuðir þeirrar aldar tóku í
arf kenningar skynsemishyggjumanna upplýsing-
artímans og litu gjarnan á börn sem smækkaðar
eftirmyndir fullorðinna; börn skyldi móta sem
fyrst í líkingu þeirra og mest áherzla lögð á vits-
munalífið. Hér á íslandi mun þessa viðhorfs þó
lítt hafa gætt sakir fátæktar jrjóðarinnar; aftur
á móti var stöðugt litið svo á, að börn yrðu að
vinna fyrir mat sínum.
Nú á dögum munu fáir meta börn sem slíkar
smámyndir fullorðinna. Aftur á móti telja þeim
mun fleiri, að börn séu í eðli línu svo ólík full-
orðnu fólki, að þeim megi með réttu skipa í
sérstakan hóp innan samfélagsins. í vestrænum
menningarsamfélögum eru börn sjaldan talin
ábyrg misgerða sinna; lagalega og stjórnmálalega
mega þau sín einskis. Börnum er ætlað að leika
sér, njóta æsku sinnar og búa sig undir lifið.
Þeim er gert að ganga í skóla og skólanum að
ganga þeim í foreldra stað að verulegu leyti um
alllangt skeið; hlutverk skólanna er í rauninni
mjög fólgið í gæzlu og umönnun æskufólks. Al-
mennt talað er börnum og ungmennum á Vestur-
löndum ekki ætluð önnur vinna en nám (hér
höfum við íslendingar þó enn nokkra sérstöðu).