Bjarmi - 01.12.2001, Blaðsíða 28

4. hluti
Um lestur
Biblíunnar
Sigurjón Árni Eyjólfsson
Sagan og tilvistarvandinn
Hvernig geta einstaklingar skilið, jafnvel
tileinkaó sér, afstöóu og sióferði fólks
sem tilheyrir allt örðu tímabili sögunnar
en þeir? Eins og áóur er getið ná aóferð-
ir náttúrvísinda hér skammt. Guðfræó-
ingum varó snemma Ijóst að þrátt fyrir
ýmsa kosti hinar sögulegu heímildarýni
þá reis hún ekki undir þeim væntingum
sem menn höfóu bundió við
hana um aó leysa þennan
vanda. Hún gerói menn meðvit-
aða um fjölbreytileika sögunn-
ar eóa framandleika fýrri tíma
en afleiðing eóa hætta sem
henni fýlgdi var afstæðishyggja
gagnvart öllu sem kallast gat
sannleikur, sióferóileg gildi og
hefóir. Þessi innbyggða afstæó-
ishyggja olli mönnum áhyggj-
um. Fyrri tímar urðu framandi
og fjarlægir og maðurinn án
hefða sem haldlaus í samtímanum. Það
þurfti því aó finna grundvöll sem var
sameiginlegur og aðferð til að skapa já-
kvæða sýn á hefóina.l1!
Gagnvart því fýrr nefnda veróur aó
segja að þrátt fýrir allt afstæói og afstæð-
ishyggju sem sögurannsóknir virðast
draga fram, þá veróur ekki litið fram hjá
því sem er sameiginlegt sögu allra manna
á öllum tímum, sem er að hún fjallar um
manninn ogverk hans. Sagan beinirsjón-
um fólks að stöðu mannsins í heiminum
og snertir þannig óneitanlega við tilvist-
arlegum vanda hans. Því er nauðsynlegt
að greina tilvistarlega stöóu hans í heim-
inum og athuga þau grundvallarvanda-
mál sem hann glímirvið á öllum tímum.
Tilvistarheimspekin meó þýska heim-
spekin Martin Heidegger (1889-1976) í
fararbroddi tókst á við þennan vanda og
leitaðist við að greina stöðu mannsins í
og andspænis veruleikanum.l2]
Áhrif hans á túlkunarfræðina innan
guðfræðinnar eru mikil enda fannst
mörgum guðfræðingum að Heidegger
væri með svipaða skilgreiningu og Lúther
kom fram með um aðgreiningu á milli
lögmáls og fagnaðarerindis. Heidegger
greindi svo að segja veruleika mannsins
undir lögmáli sem mótar alla tilvist hans.
Guófræðingar gætu stuðst vió þá grein-
ingu til að gera nútímamanninum mögu-
legt að meðtaka fagnaðarerindió.l3!
Hefóin og meðferð hennar í túlkun á
heimildum olli líka nokkrum vandkvæð-
um innan sögulegra rannsókna. Á þetta
sérstaklega við þegar túlkunarsaga texta
ritningarinnar er athuguð, saga „kanons-
ins“ eða tilurö helgiritasafns Biblíunnar.
Innan túlkunarfræóinnar hefur þýski
heimspekingurinn Hans-Georg Gadamer
(f. 1900) sett fram kenningar um „já-
kvætt“ gildi hefðarinnar sem mótaó hef-
ur ritskýringu á ritum Biblíunnar undar-
farna áratugi. Komin er fram sterk hreyf-
ing guófræóinga sem kennir sig við bibl-
íulega guðfræði. Fulltrúar hennar leggja
áherslu á þá samstæðilegu guðfræði í
þeim fjölbreytileika stefna og strauma
guðfræðihugsunar sem mætirmönnum á
síðum ritningarinnar. Helgiritasafnið, til-
urð þess og staða hinna ýmsu rita innan
þess er skoðuð sem hluti guðfræðilegrar
heildar.
Biblían og tilvistarvandinn
Guðfræðingar tóku greiningu Heideggers
fegins hendi og áttu evangelisk-lútherskir
ritskýrendur auðvelt með að tengja hana
við aðgreiningu Lúther á orði Guðs í lög-
mál og fagnaðarerindi. Fremstur í flokki
þeirra var nýjatestamenntisfræðingurinn
Rudolf Bultmann (1890-1976).
Markmið túlkunar og túlkunarfræð-
innar er að ná að orða það sem höfundi
og lesenda liggur á hjarta og kemur fram
í viðkomandi texta. Bultmann hafnar al-
farið því að hægt sé að nálgast texta með
tómum huga og án spurninga. Til aó öðl-
ast skilning á viófangsefninu verður at-
hugandinn eða ritskýrandinn að vera sér
meðvitaóur um þann forskilning eða
bakgrunn sem hann byggir á og skoóar
viðfangsefnið út frá. Þegartexti ergreind-
ur er hann ætíð lesinn í vissu samhengi
og hann höfðar til sameiginlegs forskiln-
28