Heima er bezt - 01.10.1957, Qupperneq 25

og Gísla nokkurs Þorsteinssonar. Það er skopleg saga
og vel sögð.
Gísli þessi hafði verið í siglingum milli landa og lét
mikið yfir sér. Sagan segir, að hann hafi verið „ofláti
mikillu. Hann hafði geipað mikið um það, að hann teldi
sig jafnoka Grettis, og væri hann óhræddur að mæta
honum, hvar sem væri.
Það var svo eitt haust, að Gísli kom á skipi sínu
frá útlöndum í Borgarfjörð, og bjó um það í vetrar-
lægi í Hvítá. Sjálfur ætlaði hann til vetrardvalar vestur
á Snæfellsnes.
Það var litlu fyrir veturnætur, að Gísli bjóst til
ferðar við þriðja mann. Hann gisti hina fyrstu nótt,
„undir Hrauni fyrir sunnan Hvítá“. Sá bær heitir nú
Staðarhraun.
Frá Staðarhrauni liggur leiðin eftir hraungötum
vestur að Hítará og er farið yfir ána á vaði undir
Grettisbæli. Grettir mun hafa haft eitthvert veður af
ferðum Gísla, og fylgdist því vel með öllum manna-
ferðum. Raup Gísla hafði líka borizt Gretti til eyrna.
Það er snemma morguns, litlu fyrir veturnætur, að
Grettir sér úr bæli sínu, þrjá menn í litklæðum, koma
sunnan hraungöturnar handan við ána, en Grettisbæli
er eins og áður er sagt þétt við Hítará. Þekkir Grettir
að þetta muni vera Gísli og förunautar hans, og er
þeir koma yfir ána, hleypur hann niður skriðurnar í
veg fyrir þá. Gísli heyrir, er grjótið hrynur undan
fótum Grettis, og verður litið upp til fjallsins, og segir
við félaga sinn: „Maður fer þar ofan úr hlíðirini og
heldur mikill, og sá vill oss finna. Verðum nú við
rösklega, því að hér ber veiði í hendur.“
Gísli og förunautar hans hlaupa þá af baki, en Grettir
gengur beina leið að hesti Gísla, en hann hafði aftan
við hnakkinn klæðsekk allstóran, — það var einskonar
hnakktaska. f klæðsekk þessum var silfur og dýrmætur
varningur. — Grettir þrífur til klæðsekksins og segir:
„Þetta mun ég hafa. Eg lít oft að litlu.“
Gísli og Grettir eiga síðan orðaskipti, og verður
Gísli æstur og eggjar nú förunauta sína að sækja
að Gretti og sjá hvort nokkur dugur væri í honum.
Þóttist Gísli eiga í öllum höndum við Gretti, þar sem
þeir voru þrír móti einum.
Grettir hopar lítið eitt, er þeir ráðast að honum, og
víkur að stórum steini, er síðan er við hann kenndur,
og bregður nú saxinu góða, er hann bar jafnan.
Gísli eggjar fylgdarmenn sína fast, en hlífir sér löng-
um að baki þeirra. Gretti leiddist þá þófið og sveiflaði
saxinu, og hjó annan förunaut Gísla banahögg, og
skömmu síðar féll hinn. Gísli varðist þá ekki lengi, en
fleygði vopnunum og tók á rás út með fjallinu.
Grettir fylgdi Gísla fast eftir, en fór þó aldrei nær
honum en það, að hann gaf honum tóm til að kasta
af sér klæðum, því að hann mæddist mjög á hlaup-
unum. Hljóp Gísli eins og fætur toguðu út með fjalli,
og framan undir út með Skógabæjum, og svo inn með
hlíðum og vestur yfir mýrar og móa vestur í Eld-
borgarhraun. Er þangað kom var Gísli „á línklæðum
einum“. Það er nærfötum. Hafði hann þá kastað öllum
öðrum ldæðum á hlaupunum.
Gerðist nú Gísli ákaflega móður, enda hefur hann
þá hlaupið meira en 10 km. Grettir rífur þá upp hríslu
mikla í hrauinu og nálgast nú Gísla hröðum skrefum,
og er þeir koma vestur undir Haffjarðará, snarast
Grettir að honum og rekur hann undir sig, og kenndi
þá skjótt aflsmunar.
„Ertu Gísli sá, er finna vildir Gretti Ásmundsson?“
Gísli svarar: „Fundið hef ég nú hann, og haf nú
það, sem þú hefur fengið, og lát mig lausan.“
Grettir kvaðst verða að gera honum áminning fyrst.
Rekur hann síðan skyrtuna fram yfir höfuð Gísla og
kaghýðir hann á bert bakið, svo að þar varð allt blátt
og blóðrisa, og lét hann síðan lausan.
Gísli beið þá ekki boðanna, en þýtur út í Haffjarð-
ará, þar sem hann kom að, en áin stóð þar full af krapi.
Lenti Gísli í óstæðum hyl og svam þar yfir. Hann
komst svo illa haldinn að næsta bæ, sem heitir Hross-
holt og lá þar rúmfastur í heila viku, því að „bdástur
hljóp í búkinn“, eins og segir í sögunni.
Ekki langaði Gísla til að hitta Gretti aftur eftir þessa
smánarför.
„Eg mun nú ekki rekja fleiri frásögur um Gretti.
Sagan um hann, Grettissaga, er til á flestum heimilum
og er gott lesefni fyrir hrausta stráka sérstaklega. Og
þótt margt í Grettissögu sé æði þjóðsögukennt, þá er
sagan atburðarík og hlaðin spakmælum og hnittnum
tilsvörum.
Ekki fer hjá því, þegar við lesum Grettissögu, að
þá verður okkur hugsað til bernskuára Grettis í sam-
bandi við slysni hans og óhöpp á fullorðins árum. —
Bernskubrek Grettis geta verið öllum æskumönnum til
viðvörunar. Hann var brellinn og óskaplega hefnis-
gjarn, en hóflaus hefnis-girni, leiðir ætíð til ógæfu. —
Vafalaust hefur Grettir átt við að stríða erfiða skaps-
muni í æsku, enda misskilinn af öllum, nema móður
sinni.
Engir dómarar dæma nú ógæfumenn í útlegð. Allir
þeir, sem brjóta lögin, eða lenda í óhöppum og afbrot-
um vegna geðofsa og hefnigirni, fá að njóta húsaskjóls,
en þó eru þeir íitlagar þjóðfélagsins. Þeir verða að slíta
samvistir við ættfólk stit og alla, sem þeir unna, og búa
ófrjálsir í annarlegum húsum. Varla hef ég séð meiri
sorgarsjón, en fjóra unga, hraustlega menn úti í fengels-
isgarðinum í Reykjavík.
Saga þessara fjórmenninga mun óskráð, en væri hún
skráð og útgefin, þá myndi það sannast, eins og í
Grettissögu, að ræturnar að ógæfu þessara manna lægju
í bernskubrekum þeirra, eins og hjá Gretti.
Æskuárin eru fegursti en jafnframt örlagaríkasti
kafh mannsævinnar.
Stefán Jónsson.
Heima er bezt 345